'Zeggen wat je denkt en doen wat je zegt....'
In opinie door Ineke van der Valk op 21-03-2014 | 16:56
Tekst: Ineke van der Valk
Wilders recente dreigement richting de Marokkaanse gemeenschap (en de rechtsstaat) heeft tot veel protest en verzet geleid. Het lijdt geen twijfel dat Geert Wilders ook in deze blijft bij zijn motto ‘Zeggen wat je denkt en doen wat je zegt’, ook al probeerde hij de boodschap (‘Minder Marokkanen’…. ‘dat gaan we regelen’) in tweede instantie te ontkrachten door te doen alsof het hem alleen om criminele Marokkanen ging.
Stellingnames
Heel veel mensen zijn geschokt, nemen stelling nemen tegen discriminatie en uitsluiting en voegen de daad bij het woord. Ook al waren er eveneens opiniemakers en politici die vergoelijkend reageerden of pas in tweede instantie onder druk van de maatschappelijke verontwaardiging iets duidelijker durfden te zijn. Voor een premier is een apolitieke ‘vieze smaak in de mond’ nou niet bepaald een reactie waarmee daadkrachtig antidiscriminatiebeleid in de landspolitiek nationaal en internationaal voor het voetlicht wordt gebracht. Ook in tweede instantie bleef Rutte aarzelend de deur op een kier houden wat betreft mogelijke samenwerking met de PVV.
Dit soort reacties zijn exemplarisch voor het klimaat in Nederland waarin over een langere periode het vroegere taboe op racisme geleidelijk is getransformeerd tot een taboe op antiracisme. De stemmen die de vergelijking van het moderne racisme met het antisemitisme van het interbellum, met het nazistische racisme als not done willen bestempelen voegen weer een extra dimensie aan dit taboe toe.
Waar dient alle Holocaust-, WO II- en mensenrechteneducatie voor als het niet mag leiden tot een gevoeligheid voor en herkenning van signalen van ontsporing? Als het ‘Dit nooit meer!’ van inhoud wordt ontdaan, verwatert in de grijstinten van het heden en weg slipt in de glijdende schaal van de ‘vrijheid van meningsuiting’? Wie heeft er niet gedacht aan politieke ontsporingen uit een recent verleden bij het gescandeer onder aanvuring van de Leider?
Even terzijde, een vergelijking tussen personen is in deze niet alleen niet handig maar ook niet zinvol en relevant. Een vergelijking tussen ideologieën en tussen praktijken daarentegen kan zeker belangwekkende inzichten bieden. Daarnaast benoemt een goede vergelijking zowel overeenkomsten als verschillen. Uiteraard gaat dit alles de reikwijdte van de tweet te boven.
Het is het huidige wegkijkende, discriminatie-tolerante en angstige klimaat waarin een Wilders gedijt en zich verheven voelt boven de rechtsstaat. Steeds opnieuw is de afgelopen jaren, om in de woorden van senator Sybe Schaap te spreken, het rancuneuze gif in de samenleving geïnjecteerd. Steeds opnieuw zijn er grenzen overschreden, maar - hoopgevend - dit keer wordt het breed op waarde geschat en lijkt de maat vol. Breed gedragen tegenspraak is meer dan ooit nodig. Inzicht in het verschijnsel waar we het over hebben komt daarbij op de eerste plaats.
Inzicht in en gevolgen van discriminatie en racsime
Mensen hebben evolutionair gesproken een neiging meegekregen om te categoriseren en te generaliseren - het helpt de wereld beter te begrijpen maar herbergt grote risico’s in zich waar het ook wordt toegepast in intermenselijke verhoudingen, op groepen ‘anderen’. De neiging tot discrimineren is daarmee een menselijk gegeven- maar geen wetmatigheid. Daarom is het zo belangrijk om een antiracisme beleid te hebben en te zorgen dat mensen worden opgevoed met een goed inzicht in het verschijnsel discriminatie en racisme.
Aan racisme liggen niet zelden reële sociale problemen ten grondslag. Zo is de opleving ervan, vooral in de vorm van islamofobie, in de laatste jaren onder meer gerelateerd aan de opkomst van het islamistisch terrorisme en aan de sociale problemen die samenhangen met de komst van grote groepen migranten naar West Europa. De economische, maar ook culturele crisis en het gebrek aan vertrouwen in de reguliere politiek doen evenmin goed. Tenslotte zijn er de politiek actoren zoals Geert Wilders van de PVV die uit dit alles een slaatje slaan, onvrede bewust aanscherpen om angst en haat te zaaien tussen bevolkingsgroepen.
Dat bewust en politiek georganiseerd bevorderen van vijandigheid richting bepaalde groepen is bijzonder gevaarlijk. Laten we niet vergeten: het vooroorlogse Europees-breed gedragen antisemitisme kon in Duitsland uitlopen in de Holocaust omdat het politiek georganiseerd werd. De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier maar we kunnen wel leren van de geschiedenis om zaken op tijd bij te stellen en herhaling van onrecht te voorkomen.
Wat zijn zoal de gevolgen van de toename van discriminatie en racisme, of dit nu verwoord wordt in termen van godsdienst (islam) of in termen van etnische herkomst (Marokkaan-zijn). Moslims (Marokkanen) komen steeds meer apart te staan, migranten worden steeds meer alleen maar als moslims gezien, terwijl ze ook andere identiteiten hebben; er wordt onjuiste, oppervlakkige, eenzijdige en selectief bijeen gegrabbelde kennis over ‘de islam’, ‘de islamitische cultuur’ en geschiedenis verspreid, mensen worden tegen elkaar opgezet, jongeren raken vervreemd van de samenleving, keren zich af en lopen het risico verdwaald te raken. Dit kan richting psychische problemen gaan, criminaliteit of extremisme; succesvolle jongeren verlaten Nederland en zoeken hun heil elders. Er ontwikkelt zich een negatieve spiraal waarin het maatschappelijk isolement toeneemt.
Wat te doen?
Wat moet er gebeuren? Burgers zouden zich moeten afkeren van partijen die angst en haat organiseren. Weer de dialoog en ontmoeting zoeken. Lokaal in gemeenschappen maar ook op andere niveaus, in alle sectoren van de samenleving en vooral daar waar jonge mensen opgroeien. Er is een nieuw elan aan het ontstaan onder jongeren, richting oprechtheid, waarachtigheid en terugkeer van menselijke verhoudingen vanuit een weerstand tegen graaicultuur, bureaucratie en technocratische verhoudingen. Dit uit zich in de culturele sfeer maar ook in het economische leven, met aandacht voor het lokale en het ecologische. Het zou goed zijn als deze beweging ook een sociale component meeneemt gericht op het tegengaan van zinloze en schadelijke scheidslijnen tussen burgers en groepen, op positieve samenwerking.
De politiek dient krachtig stelling te nemen en niet, zoals burgemeester van der Laan bij Pauw en Witteman bepleitte, het verzet tegen Wilders’ ideologie en praktijken overlaten aan de samenleving. Beide zijn nodig en kunnen in wisselwerking tot resultaten leiden (zie hierover een eerdere bijdrage van mij op dit weblog).
De overheid moet een krachtig antidiscriminatiebeleid voeren; islamofobie expliciet erkennen als discriminatiegrond in plaats van het ergens te verstoppen in de categorie ‘discriminatie op grond van godsdienst’ of ‘levensbeschouwing’ en de strijd ertegen steunen. Politici zouden duidelijker stelling moeten nemen tegen populistische slogans en hun functie als rolmodel weer op moeten pakken; waarden en normen weer benoemen en voorrang geven boven technocratisch gedoe; inzetten op beleid om sociale problemen op te lossen.
In aanvulling op het begrip burgerschap met zijn sterke accent op het individu en zijn plichten, het meer collectief gerichte idee van sociale rechtvaardigheid als richtsnoer voor beleid gebruiken, zodat mensen weer gaan geloven in het project Nederland. We waren ooit tot in de verre uithoeken van de wereld een rolmodel van tolerantie. We lijken nu langzamerhand internationaal een rolmodel van intolerantie te worden. Dat is uiterst beschamend en daar moet een eind aan komen.
Moslims en nieuw- en oudkomers in het algemeen hebben zelf ook een belangrijke rol te vervullen: een bijdrage leveren aan een betere samenleving, participeren, jezelf verder ontwikkelen om goed inzicht te krijgen in hoe de samenleving werkt, hoe discriminatie werkt , bij de ander maar ook bij jezelf, het belang van opvoeding en vorming, ook gericht zijn op dialoog en ontmoeting, jongeren op het rechte pad houden, je niet laten provoceren, inzicht geven in wat religie voor je betekent, je organiseren en meedoen in sociale bewegingen, vakbonden, politieke partijen, allemaal plekken waar dialoog en ontmoeting vorm krijgen. Als mensen namen en gezichten krijgen, hun levensgeschiedenissen en toekomstplannen delen dan wordt het gras voor de voeten van generalisatie en stereotypering weggemaaid. Dan blijkt er vaak meer te zijn dat ons bindt dan dat ons verdeeld houdt.
Botsende beschavingen versus diversiteit binnen beschavingen
De adepten van de anti-islambeweging wijzen vaak op de theorie van Huntington over botsende beschavingen. Het wereldbeeld dat voor de val van het communisme overheersend was bestond uit het Westen versus het communisme en de Derde Wereld, de belangrijkste tegenstelling was die tussen verschillende ideologieën. Vanuit dat perspectief werd gekeken naar internationale relaties. Huntington zette daar een perspectief van verschillende dominante beschavingen voor in de plaats.
Hij stelde dat waar er botsingen zullen zijn deze over cultuur zullen gaan, vooral wijzend naar het Westen en de islam, maar ook naar Azië, vooral China. Hij verwachtte die wetmatigheid maar deze is daarmee nog geen gegeven, hoewel sommigen dat misschien graag zien. Daarnaast is zijn visie misbruikt door wie er munt uit wilde slaan. Het zijn dan ook veel te grote lijnen om goed te interpreteren wat er aan de hand is.
Als ik zeg dat de werkelijke scheidslijn in een wereld van globalisering loopt tussen de krachten, individuen en bewegingen die hechten aan democratie, mensenrechten, sociale rechtvaardigheid, menselijke waardigheid en de rechtsstaat versus degenen die uitbuiten, onderdrukken, overheersen, ongelijkheid in stand willen houden, mensenrechten vertrappen, vrijheid ontnemen en geweld gebruiken, dan denk ik een veel belangrijkere tegenstelling te pakken te hebben.
Er is zoveel variatie binnen beschavingen, er is niet één islam en één islamitische cultuur, we hebben het over een groot deel van de wereldbevolking, verschillende nationaliteiten, verschillende religieuze richtingen. Er zijn veel meer burgers die in de islam inspiratie vinden om een zinvol, vreedzaam leven te leiden, hun kinderen op te voeden in waarden gericht op een sociaal bestaan met respect en zorg voor de medemensen dan dat er mensen zijn die er inspiratie uitputten om geweld te gebruiken, hoewel die er helaas ook zijn.
Ineke van der Valk (Universiteit van Amsterdam) is sociale wetenschapper en tekstwetenschapper en doet onderzoek op het gebied van diversiteit, racisme en extremisme.
Meer van Ineke van der Valk over dit onderwerp op dit blog:
De Raad van Europa tikt Nederland op zijn opgestoken vingertje
Islamofobie: de definitie tegen het licht gehouden
Ineke van der Valk over islamofobie
Voor een recent programma over islamofobie, zie de documentaire 'Is Nederland islamofoob': hier
Meer over de PVV en Wilders op dit blog: hier
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen
Meer over discriminatie, geert wilders, ineke van der valk, islamofobie, marokkanen, moslims, pvv, racisme, vrijheid van meningsuiting.
