Wie gaat de PvdA leiden?
In opinie door Ewoud Butter op 19-05-2016 | 11:20
Tekst: Ewoud Butter
De PvdA staat er momenteel in de peilingen erg slecht voor. Van de 38 zetels die de partij in 2012 haalde, dreigt de partij er ongeveer 30 te verliezen. Volgens een peiling van Maurice de Hond is Ahmed Aboutaleb de aangewezen kandidaat om de PvdA te redden. Gaat dat ook gebeuren? Zal een leiderschapswisseling van de PvdA gevolgen hebben voor het integratiebeleid van de partij of voor DENK? Een prognose.
1. Waarom het kabinet na de zomer valt
Het VVD-PvdA kabinet is klaar met regeren. Een groot deel van het programma is uitgevoerd en economisch gaat het ook weer beter. Veel pijn zal een van het kabinet niet doen, ook niet bij de partij die breekt. Hoewel de ministers, Rutte en Asscher voorop, het persoonlijk goed met elkaar lijken te vinden, is het huwelijk tussen de liberalen en sociaaldemocraten vanaf de start een verstandshuwelijk geweest.
Toen de VVD en PvdA met elkaar gingen onderhandelen over het regeerakkoord, werden niet zozeer compromissen gesloten, maar werden standpunten tegen elkaar uitgeruild. Gevolg is dat de regeringspartijen een groot deel van hun achterban van zich hebben vervreemd en naar de flanken van het politieke spectrum hebben zien vertrekken. Dat geldt vooral voor de sociaal-democraten die op een historisch dieptepunt in de peilingen staan.
Om weer te kunnen groeien in de peilingen en, belangrijker, een goed resultaat te halen bij de volgende verkiezingen in maart volgend jaar, zal de PvdA zich de komende tijd flink moeten gaan profileren. Dat kan alleen wanneer de partij de last die het huidige kabinet is geworden, van zich af schudt. Op 1 juli loopt het Nederlandse voorzitterschap van de EU af en kan er gezocht worden naar een goede reden om te breken. Dat zal een onderwerp moeten zijn waarop de PvdA en de VVD flink van elkaar verschillen, zoals bijvoorbeeld de opvang en integratie van vluchtelingen of een economische maatregel die van invloed is op de inkomensverschillen.
Bij een breuk vlak na de zomer, is er voor de PvdA voldoende tijd om zich te (her)profileren.
2. Diederik Samsom vertrekt via de koninklijke weg
PvdA-leider Samsom leverde in 2012 een huzarenstukje door een onverwacht hoge score bij de verkiezingen te halen en vervolgens de PvdA het kabinet in te loodsen. Maar daarna lukte het hem onvoldoende om zijn partij een herkenbaar smoel te geven. Door oud-partijvoorzitter Rottenberg werd hij vorig jaar, weinig chic, weggezet als de 'bedrijfsleider van het kabinet'.
Vooralsnog heeft Samsom aangegeven door te willen gaan als partijleider, maar het is de vraag of hij het kunststukje uit 2012 kan herhalen. Uit de peiling van Maurice de Hond afgelopen week bleek, voor wat het waard is, dat slechts 5 procent van de kiezers op de PvdA gaat stemmen wanneer Samsom lijsttrekker wordt.
De kans dat Samsom doorgaat, lijkt mij klein. Ook binnen zijn eigen fractie zal het verzet tegen zijn leiderschap groeien, omdat de kans op een herverkiezing voor zittende PvdA-Kamerleden onder Samsom klein lijkt. Ik gok daarom dat Samsom, voordat er hard om zijn aftreden wordt geroepen, zelf voor de koninklijke weg zal kiezen en zijn vertrek zal aankondigen.
3. Een nieuwe leider?
Als mogelijke opvolgers van Samsom worden de populaire burgemeesters Ahmed Aboutaleb, Eberhard van der Laan en vice-premier Asscher het meest genoemd. Ook de naam van Jeroen Dijsselbloem valt zo nu en dan.
Volgens de eerdergenoemde peiling van Maurice de Hond zou Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam, van deze kandidaten met voorsprong de meeste stemmen binnen kunnen halen: 13 procent van de kiezers zal op de PvdA stemmen, wanneer Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam, lijsttrekker wordt van de PvdA. Aboutaleb doet het niet alleen goed bij de PvdA-achterban, maar haalt ook kiezers weg bij andere partijen, zeker ter rechterzijde. Met Aboutaleb als lijsttrekker, zou de PvdA de VVD volgens Maurice de Hond kunnen verslaan. Binnen de PvdA wordt echter gevreesd voor het Cohen-effect: een goede burgervader en bestuurder is nog geen goede lijsttrekker. Net als bij Cohen wordt de vraag gesteld of Aboutaleb een goede debater is. Aboutaleb is een sterke kandidaat voor een ministerpost en misschien een functie als premier, maar is hij ook degene die de PvdA weer een herkenbaar (links) profiel kan geven?
Van der Laan is volgens de peiling van Maurice de Hond minder populair dan Aboutaleb: 7% van de stemmers zou op de Amsterdamse burgemeester stemmen. Over Van der Laan bestaan geen twijfels over z'n debatvaardigheden. De voormalige advocaat en fractievoorzitter van de Amsterdamse PvdA-fractie staat zijn mannetje in het debat, is recht voor zijn raap en zal herkenbaar kunnen zijn voor de mensen die traditioneel op de PvdA stemden, maar dat al jaren niet meer doen. Tegelijkertijd is Van der Laan, meer dan de andere kandidaten een uitgesproken Amsterdammer - en dat kan buiten Amsterdam een nadeel zijn. En wil hij zelf nog wel terug naar Den Haag?
Voor zowel Van der Laan als Aboutaleb geldt dat het afbreukrisico groot is. Wanneer ze zich mengen in de strijd om het lijsttrekkerschap en verliezen, kan dat schadelijk zijn voor hun status als burgemeester. Zeker Aboutaleb zal liever gevraagd worden om lijsttrekker te worden dan dat hij mee doet aan een verkiezing. Ze zullen hun besluit in ieder geval af laten hangen van mogelijke tegenkandidaten.
Dat zal dan vooral afhankelijk zijn van Lodewijk Asscher, die volgens Maurice de Hond op 8 procent van de kiezers kan rekenen. Asscher is al jaren het grote talent van de PvdA. Hij heeft veel ervaring als bestuurder, blijft gemakkelijk overeind in het debat en is één van de beste sprekers van de huidige politieke generatie. Asscher draagt echter meer dan de andere kandidaten de last van het huidige kabinet. Als vice-premier en minister van onder andere integratie is hij een belangrijk gezicht geworden van een beleid dat op onderdelen voor de PvdA-stemmers te rechts en onherkenbaar is gebleken. Asscher staat erom bekend dat hij zich graag laat adviseren door mensen met een andere mening, maar dat heeft niet kunnen voorkomen of misschien juist bevorderd dat hij een aantal keren de plank flink mis sloeg, bijvoorbeeld met zijn reactie op het Motivaction/Forum onderzoek naar Turkse sympathieen voor IS.
Asscher zal tijd, politieke lenigheid en vooral een sterke side-kick nodig hebben om al die kiezers die de PvdA hebben verlaten, onder andere naar DENK en GroenLinks, weer terug te winnen. Ik gok dat Asscher het toch doet. Hij zal de nieuwe lijsttrekker van de PvdA worden. Een tweede gok: zijn campagne zal zich gaan richten op de sociaal-economische tweedeling en segregatie in de samenleving. 'Achterstand is dynamiet' waren ooit zijn eerste woorden in de Amsterdamse raad. Het zou zo maar de nieuwe leus van de PvdA kunnen worden.
4. Een ander integratiebeleid?
Tijdens de vorige verkiezingscampagne ging het debat vooral over de economische crisis en amper over integratievraagstukken. Het belangrijkste integratievraagstuk was het kinderpardon, andere onderwerpen kregen, ten onrechte, te weinig aandacht. Tijdens de onderhandelingen wisten Samsom en Asscher het kinderpardon (deels) binnen te halen en ging het voornemen van Rutte-I (VVD, CDA, gedoogsteun PVV) om de dubbele nationaliteit te verbieden, van tafel. Toen het kabinet eenmaal van start was gegaan, slaagde de PvdA er verder in, vooral na veel druk uit de achterban, om te voorkomen dat illegaliteit strafbaar zou worden. Maar de sociaaldemocraten betaalden daarvoor een hoge prijs: op andere vlakken moest PvdA-minister Asscher het gezicht worden van een beleid dat door een groot deel van de PvdA-achterban als VVD- of zelfs PVV-beleid wordt ervaren.
Het beleid van Asscher is echter niet alleen bepaald door het regeerakkoord, maar ook door de Resolutie Integratie van de PvdA, die in 2009 is opgesteld. Hierin werd niet alleen gekozen voor klassiek sociaal-democratische vormen van verheffing en emancipatie, maar werd ook nadrukkelijker dan voorheen gekozen voor het bewaken van de rechtsstaat en van verworven vrijheden. Hiertoe behoort ook een compromisloze verdediging van het vrije debat en niet toegeven aan conservatisme, het bestrijden van alle vormen van discriminatie, het bevorderen van actief burgerschap en last but not least het tegengaan van bemoeienis van overheden uit herkomstlanden.
Hoewel de meerderheid van de PvdA-leden zich hierin kan vinden, zal de relatie met de herkomstlanden van migranten (in het bijzonder Turkije en in mindere mate Marokko), de afwijzing van conservatisme en een te slappe stellingname van de PvdA tegen discriminatie en uitsluiting, ervoor hebben gezorgd dat een deel van het PvdA-electoraat inmiddels een overstap naar DENK overweegt.
Dat zal voor de PvdA niet leiden tot een heroverweging van de Resolutie Integratie, die mede is opgesteld door Aboutaleb en Van der Laan. De PvdA zal ongetwijfeld wel proberen het op sommige vlakken conservatieve karakter van DENK en de relatie met vooral Turkije te problematiseren, zoals PvdA-lid Mustafa Ayranci vorige week al deed. Daarnaast zal de PvdA zich sterker gaan profileren op het tegengaan van discriminatie en sterker dan voorheen de confrontatie met de PVV zoeken.
5. DENK
Wie er lijsttrekker van de PvdA zal worden, zal denk ik van weinig invloed zijn op het aantal zetels dat DENK gaat halen. Ook wanneer Aboutaleb lijsttrekker wordt, zal dat een gering effect hebben op de potentiële DENK-stemmers. Aboutaleb vertolkt immers, evenmin als Asscher en Van der Laan, de onvrede die DENK wel vertolkt. In de woorden van Tofik Dibi:
Onvermijdelijk wat er nu gebeurt en ik hoop dat ze voor veel zelfreflectie gaan zorgen bij de andere politieke partijen #Denk
— Tofi Annan (@TofikDibi) 18 mei 2016
DENK gaat zeker zetels halen. Dat komt omdat de PvdA dat deel van de achterban voorlopig kwijt is en de andere partijen jarenlang op alle fronten veel te weinig aandacht hebben besteed aan diversiteit, inclusiviteit en het meten met twee maten. Ook is er de afgelopen jaren door alle partijen te weinig of selectief stelling genomen tegen uitsluiting en discriminatie. DENK mag dan nog een vaag en op enkele onderwerpen omstreden profiel hebben, de partij legt de vinger wel op die zere plekken en gaat daarom 2-3 zetels halen en misschien wel meer, want de onvrede is groot.
Maar, dat berust, net als de rest van dit stuk, op speculatie.
Ewoud Butter is politicoloog en hoofdredacteur van Republiek Allochtonië.
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Waardeert u ons werk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!
Meer over ahmed aboutaleb, DENK, diederik samsom, ewoud butter, integratiebeleid, kinderpardon, lodewijk asscher, pvda.
Reacties
Wat betreft je stukkie, denk ik dat je 2 belangrijke zaken mist. In de eerste plaats, is het enige dat zal bepalen of Aboutaleb lijsttrekker wordt of hij er zelf brood in ziet. Want hij heeft veel te verliezen - een succesvol burgermeesterschap en een enorm afbreukrisico. Toch zal hij het doen: zij ambitie zal het winnen van comfort.
In de tweede plaats heeft de PvdA daarmee heel erg veel te winnen. Kiezers zijn wanhopig op zoek naar iemand die hoop en inspiratie kan bieden, maar misschien meer iemand die ze kunnen vertrouwen. Samson is een rasopportunist, net als al zijn voorgangers na Den Uyl, met Cohen als enige uitzondering. Die mistte echter kracht, handigheid en uitstraling die Aboutaleb wel heeft. Vooral op vertrouwen heeft Aboutaleb veel meer kans op kiezerssucces dan Asscher, die verder ook geen slechte kandidaat zou zijn. Zowel de PvdA, de politiek in het algemeen als de kiezers hebben veel te winnen bij Aboutaleb's kandidatuur. Tot zover mijn glazen bol.
