Terreurarrestaties. Wie houdt de staat in toom?
In opinie door Martijn de Koning op 31-12-2010 | 15:45
tekst: Martijn de Koning
De nadruk van de staat op actief burgerschap is niet zozeer om de burger te activeren, als wel deze in toom te houden. En dat is ook niet helemaal onbegrijpelijk gezien de bedreigingen en intimidaties waarmee overheidsbeambten te maken krijgen. We lijken ook wel wat doorgeschoten te zijn in enerzijds het wantrouwen en gebrek aan respect voor gezag en anderzijds de eis dat de staat alle problemen in ons leven oplost, of liever nog alle risico’s uitsluit en wanneer dat niet lukt dan stijgt ons wantrouwen en daalt ons gebrek aan respect nog meer. Dat neemt niet weg dat we ons ook wel kunnen afvragen of de overheid niet doorschiet in de poging de burger koest te houden.
Afgelopen week hebben we kunnen hoe groot de macht is die de overheid heeft toen 12 Somaliërs werden gearresteerd op verdenking van terrorisme. Al eerder werden in Amsterdam ook twee Marokkaans-Nederlandse jongerenwerkers gearresteerd, eveneens op verdenking van iets met terrorisme. Ik denk dat weinig mensen de AIVD ongelijk zullen geven dat ze ingrijpt wanneer men serieuze aanwijzingen heeft dat er een aanslag gepleegd gaat worden. En de meeste mensen zullen ook wel snappen dat daar soms fouten bijgemaakt worden en dat soms onschuldigen ge-arresteerd worden of dat er misschien wel mensen worden opgepakt die wat serieus van plan zijn en waarbij het oppakken in zo’n vroeg stadium gebeurt dat er juridisch nog nauwelijks iets hard te maken valt. Ook dat snappen mensen wel. Denk ik zo. En even terzijde, behalve de media dan (ja, daar ik ga, alweer de media). Toen de 12 Somaliërs werden opgepakt was nauwelijks duidelijk hoe de vork in de steel zat. Gelukkig wisten de media dat wel; radicalisering onder Somaliërs was een heus probleem. Ze hadden het immers zelf gezegd. Dat is zo, en net als bij andere moslimorganisaties jaren terug, luistert er niemand naar dat soort geluiden. Toen pakten de media het niet op, nu wel en dat in de context van terreur-arrestaties. En die radicalisering kwam dan door, zo konden we horen in het NOS journaal: ‘chaos in het land, chaos in het hoofd van Somaliërs in Nederland’. Drugs, criminaliteit, werkeloosheid en radicalisering liggen dan op de loer. Alsof we de hele discussie en al het onderzoek naar radicalisering in Nederland na 2004 voor niets gedaan hebben. Sociale deprivatie, waar die factoren naar verwijzen, spelen wel een rol bij brede radicalisering, maar uiteindelijk omvat radicalisering activisme en activisten dat zijn bijna nooit slachtoffers van slechte sociaal-economische omstandigheden, psychologisch dysfunctioneren of drugsgebruikers. Radicalisering omvat mobilisering van mensen en om mensen te mobiliseren heb je geld, intelligentie en tijd nodig en dat in de juiste politieke omstandigheden.
Nu de arrestaties van de 12 met een sisser af lijken te lopen weten de media natuurlijk ook hoe de vork in de steel zit: AIVD en justitie hebben weer lopen te prutsen. Dat is dus nog maar de vraag. Enkele jaren geleden was er nogal wat heibel toen bleek dat de AIVD en justitie niet de juiste middelen en bevoegdheden hadden om mensen van wie iedereen toch zeker wist dat het gevaarlijke terroristen waren, aan te pakken. De mogelijkheden zijn nu verruimd en dus is ook de mogelijkheid groter dat er onschuldigen opgepakt worden. Wellicht hebben de AIVD en justitie fouten gemaakt, maar zoals het er nu op lijkt doen ze wat we van hen verwachten: ingrijpen voordat het te laat is.
Wat wel weer duidelijk is geworden is hoe groot de macht van de staat is om in te grijpen in het leven van de burgers. De staat kan op voor het publiek onduidelijke gronden mensen oppakken; een verwijzing naar mogelijke terreur is voldoende als legitimatie. Natuurlijk zijn er de afgelopen tijd ook wel degelijk signalen geweest van mogelijke terreuraanslagen en daadwerkelijke pogingen daartoe, maar Nederland kent ook een hele rits aan incidenten waarbij dat achteraf helemaal niet zo bleek te zijn. Denk aan het IKEA-incident van vorig jaar. De vraag die sommige moslims toen stelden en nu ook weer valt te beluisteren: zouden die mensen destijds (vorig jaar dus) opgepakt zijn als het geen Marokkaanse Nederlanders / moslims waren? Dat is niet zo’n onbegrijpelijke vraag. Allereerst zijn we immers vooral bang voor terrorisme vanuit moslimhoek; dat de meeste aanslagen in Europa van de laatste jaren door anderen zijn gepleegd doet er in de beeldvorming niet echt toe. Ten tweede zijn er in inlichtingenkringen en anti-radicaliseringskringen de nodige discussies over ethnic profiling waar ook de AIVD in mee heeft gedaan. Ethnic profiling heeft geen enkel nut, maar ook tegenwoordig wordt nog steeds geprobeerd profielen te maken van terroristen. Ten derde zijn er ook in radicaal-rechtse hoek arrestaties geweest met (wel) wapenvondsten en dergelijke, maar die zijn nooit gelabeld als arrestaties in verband met terrorisme. Ten vierde doordat niet duidelijk is op basis van wat voor informatie precies de AIVD heeft besloten dat dit gevaarlijk was en op basis van welke criteria justitie vervolgens besluit tot arrestatie, blijft het gissen. Wanneer we dan bij de IKEA arrestaties horen dat dit gebeurd is op basis van heel specifieke kennis die echter gewoon publiekelijk voorhanden is en waarvoor je echt niet in radicale kringen hoeft te vertoeven, wordt het spel nog schimmiger. En lijkt het vooral gebaseerd op willekeur en inderdaad via een primaire focus op etniciteit en religie. Ook hiervoor geldt echter dat dit maar slechts ten dele de AIVD en justitie aan te rekenen is; het is ook het politieke klimaat waarin we al zo’n 10 jaar zitten. In plaats van kritisch naar de AIVD en justitie te kijken, hadden de media dus ook wel eens kritisch naar zichzelf mogen kijken.
Dat de arrestaties daarom terecht zijn zoals de NCTb en AIVD betogen, dat kan dus best. Maar daarbij kunnen we het natuurlijk niet laten. De schimmigheid van dit hele spel wordt natuurlijk nog eens vergroot doordat de opsporingsinstanties werken met ‘middelen en methoden … die niet altijd binnen het kader van het Wetboek van Strafvordering vallen.‘ Daarmee kan het nog wel wettig bewijs zijn. Daarnaast kan men zelfs zonder aanklacht en proces vermeende terroristen op een financiële zwarte lijst zetten en uitzetten (weliswaar omdat de personen illegaal zijn, maar de enige reden is een niet gesubstantieerde verdenking van betrokkenheid bij terrorisme). De zaak van Mohammed Chentouf is ook zo’n vreemd voorbeeld waarbij het onduidelijk is welke rol Nederlandse autoriteiten hebben gespeeld. In het geval van de IKEA hoax beloofde Cohen destijds geen excuus maar wel nazorg. Dat zou wel op zijn plek zijn, maar of het ervan gekomen is betwijfel ik. Zeker als we de lijst bekijken die Krapuul heeft gemaakt over de terreurarrestaties van het verleden dan is het niet zo verwonderlijk dat er moslims zijn die niks met terrorisme te maken hebben, maar zich wel bedreigd voelen door deze praktijken. Dat is deels onvermijdelijk, maar zou misschien verminderd kunnen worden als de overheid nu wel eens excuses aanbiedt als ze er naast zit en aan eerherstel doet. Dat de staat de burgers in toom wil houden snappen we, maar wie houdt de staat in toom?
Martijn de Koning is cultureel antropoloog. Deze tekst is eerder verschenen op zijn weblog Closer en met toestemming van De Koning op Republiek Allochtonië geplaatst.
Meer over martijn de koning, moslims, radicalisering, somaliers, terreurarrestaties.
Reacties
Antoine Berben - 01/01/2011 12:11
Binnen het spanningsveld van het controleren van betrouwbaarheid van informatie en de soms weinige tijd die rest moest gehandeld worden en betrokken autoriteiten hebben dat ook naderhand toegelicht.
Het eisen van transparantie zoals ook nu weer wordt gedaan is en blijft niet-realistisch zoals schrijver zich ook zelf kan voorstellen. Dit alles maakt zijn betoog daarom ook nogal gratuit.
