Home » Blog » Opinie » Salafisme: de vijand die we graag haten

Salafisme: de vijand die we graag haten

In opinie door Martijn de Koning op 25-03-2012 | 21:27

Tekst: Martijn de Koning

De afgelopen weken wordt er weer veel gesproken over het salafisme. Wat is salafisme eigenlijk? Gaat het om een homogene beweging? En wat is de relatie tussen salafisme en geweld?

Antropoloog en salafistenkenner Martijn de Koning geeft antwoord.

De recente gewelddadige acties tegen een sji’itische moskee in Brussel en de schietpartijen in Frankrijk hebben veel mensen geschokt. In beide gevallen werd al snel in de richting van het ‘salafisme’ gewezen als synoniem voor de radicale islam. Er zijn niettemin genoeg signalen dat de vermeende dader in Toulouse er een levensstijl op na hield die wellicht niet zo salafistisch is (zoals uitgaan e.d.) en er is nauwelijks discussie over zijn psychische gesteldheid. Het lijkt alsof geweld door moslims altijd wordt herleid tot islam of salafisme en niet tot psychologische of sociale achtergronden.

Maar wat is salafisme eigenlijk? Dat laat zich niet zo makkelijk omschrijven maar in het algemeen kunnen we salafisme zien als een islamitisch utopische beweging. Een beweging die de islam wil revitaliseren op basis van een ideaalbeeld van de eerste drie generaties moslims. Met dat ideaalbeeld proberen salafisten een hedendaagse levensstijl te ontwikkelen die men bevredigender en rechtvaardiger vindt dan hun oude levensstijl. Het gaat om netwerken van moslims die proberen en claimen de islam, zoals die in deze tijd door moslims gepraktiseerd wordt, te zuiveren van allerlei tradities die oorspronkelijk niet tot de islam zouden behoren.

De salafibeweging of denkrichting is niet homogeen. De splitsingen binnen de salafibeweging komen voort uit een tweetal spanningen.

Allereerst is er de vraag hoe om te gaan met andere moslims die een andere invulling van het geloof er op na houden. De claim van de aanhangers van de salafinetwerken dat zij de ware islam vertegenwoordigen en uitdragen, maakt dat zij afstand houden tot andere moslims (en tot niet-moslims). Tegelijkertijd nemen ze een zekere openheid in acht ten einde moslims en niet-moslims te kunnen bekeren tot de ‘ware’ islam.

Ten tweede zijn de doctrines van salafisten gebaseerd op de geschreven bronnen van islam met een zeer strikte, letterlijke, uitleg. Dit stelt echter zware eisen aan de individuele moslim. Deze is immers op tal van verschillende terreinen actief waar andere mores heersen zoals werk en school. Daar komt bij dat binnen het salafisme het idee leeft dat men in een epische strijd tussen goed en kwaad is verwikkeld. De precieze invulling van dat idee, dat zowel spiritueel als politiek kan zijn, bepaalt of men in een meer militante of meer gematigde stijl omgaat met bovenstaande spanningen.
Er zijn netwerken en groepen die zich compleet afzijdig houden van politiek, maar er zijn ook groepen die er een zeer militante en zelfs gewelddadige praktijk op na houden: de jihadisten. Het is met name deze laatste groep die een mogelijke dreiging oproept.

Uit bovengenoemde spanningen en daaruit voortvloeiende interne tegenstellingen blijkt al dat de relatie tussen salafisme en geweld niet zo eenduidig is als wel wordt gesuggereerd. In een recent onderzoek van Roex, Van Stiphout en Tillie bleek dat het verband tussen ‘religieuze orthodoxie’ en politiek activisme zwak is. Weliswaar kunnen mensen aan een religie of een ideologie inspiratie, een gevoel van urgentie en een legitimering voor gewelddaden ontlenen, maar in veel gevallen is een gevoel van ‘empowerment’ belangrijker dan de uitgevoerde of uit te voeren daden.

Dat het salafisme in de huidige politieke context zoveel aversie oproept is overigens niet zo verwonderlijk. Er zijn enkele gewelddadige acties geweest van moslims die banden hadden met het salafistische circuit en zich beriepen op salafistische doctrines: denk aan Mohammed Bouyeri die Theo van Gogh vermoordde (ook al was zijn gedachtegoed een mengeling van diverse islamitische en christelijke stromingen). Ook de standpunten met betrekking tot homoseksualiteit, de positie van de vrouw, de sji’itische islam en sharia zijn in de huidige Europese context op z’n minst controversieel.

In de discussie over islam in Europa zien we dat een ideaalbeeld geschapen wordt van Europa als een bakermat van moderniteit, seculiere en seksuele vrijheden waarbij het zeer negatieve beeld over de islam de ultieme ‘ander’ is. Tegelijkertijd zien we dat er over het hele politieke spectrum (met uitzondering van nativistische partijen zoals de PVV en Front National) een onderscheid gemaakt wordt tussen de liberale en de radicale islam. De liberale islam zou in Europa geïntegreerd kunnen worden, terwijl de radicale islam hier niet thuishoort en bestreden zou moeten worden.

Daarmee wordt het pluralisme dat de islam en de religieuze beleving van moslims kenmerkt, teruggebracht tot twee simpele opposities waar men zelf niet om gevraagd heeft: radicaal en liberaal. In beide gevallen blijven moslims buitenstaanders in Europa, hetgeen we terugzien in de belangstelling voor de politieke moorden in Frankrijk.

Er is veel aandacht voor de schietpartij op de joodse school in Toulouse, maar de vermoorde moslim soldaten in Montauban komen amper over het voetlicht. Het salafisme is ‘the poster boy’ voor de tegenstelling radicale vs. liberale islam, een indeling die meer zegt over de huidige politieke situatie in Europa dan over salafisme zelf.

Zie ook:

Terrorist van Toulouse in het schemergebied van salafisme en jihadisme « CarelBrendel.nl

Ramadan is niet de enige die het religieuze aspect van de terreur van Toulouse probeert weg te wassen. Tevergeefs. Er valt namelijk niet te ontkomen aan de motivering van de terrorist, de claims van de jihadistische organisatie Jund al-Khilafah, en de biografie van Merah.

Toulouse, de Eenling en het Discours | Wijblijvenhier.nl

De manier waarop wij praten, schrijven, bloggen en tweeten over dit soort nare daden van mensen, is mede bepalend voor hoe wij onszelf en anderen definiëren.

Martijn de Koning is cultureel antropoloog. Dit stuk is eerder op zijn blog Closer verschenen zie hier. In overleg met Martijn de Koning is het ook op Republiek Allochtonië geplaatst.

Eerdere blogs van Martijn op dit weblog vind je hier

Meer over salafisme op dit blog leest u hier

Meer over martijn de koning, radicalisering, salafisme, salafisten, sharia4belgium.

Reacties