In- en uitsluiting van de morele gemeenschap in Nederland: de postercampagne Celebrate Love.

In opinie door Edien Bartels op 04-04-2018 | 08:05

Nu de postercampage dan ook naar Amsterdam komt is het goed om enkele kanttekeningen te plaatsen bij de blog van Pooyan Tamimi Arab die eerder op Republiek Allochtonië (zie link onder dit artikel) stelde dat de kritiek op de postercampagne ongenuanceerd en onterecht is. Ik zal dat doen op een drietal punten.

Er gebeurt al jaren iets

Op de eerste plaats de opmerking dat de critici (ik dus ook) geen oog zouden hebben voor diversiteit onder de doelgroep. Het zou bij de critici ontbreken aan erkenning dat FFF gesteund wordt door vrouwen van uiteenlopende achtergronden. Dat zijn de mensen die tegen Tamimi Arab zeggen: “Ja, eindelijk gebeurt er iets.” En, zo gaat hij verder, dat zijn ook moslims. Het zijn mensen die zich gesteund voelen en daar gaat het volgens hem om.

Dit roept bij mij de vraag op of de postercampagne bedoeld is om de mensen te steunen die toch al van mening zijn dat vrije partnerkeuze voor iedereen mogelijk zou moeten zijn. Die mensen zijn al overtuigd, maar wat zoeken zij dan? Gaat het om bevestiging? De opmerking “Ja eindelijk gebeurt er iets,” had Tamimi kunnen beantwoorden met: “Nou er gebeurt al jaren iets.” Die opmerking geeft namelijk aan dat er veel onwetendheid bestaat, kennelijk ook bij Tamimi Arab. Er is al heel veel gebeurd en er gebeurt nog steeds van alles op dit gebied, zij het niet in de vorm van een postercampagne. Sterker nog: als er één probleem is waar nu net wel heel veel aandacht aan gegeven is en actie voor gevoerd, is dat wel het streven naar vrije partnerkeuze en zelfbeschikking voor iedereen. Zowel in onderzoek, beleid, wetgeving en taboebesprekingen neemt dit onderwerp een pregnante plaats in.

Al op het eind van de vorige eeuw is huwelijksdwang en achterlating op de politieke agenda gezet door de Stichting Steun Remigranten (een transnationale NGO – Marokko-Nederland) en de landelijke werkgroep Mudawwanah, opgericht in 1999, om voorlichting te geven over de nieuwe personen en familiewet van 2004 in Marokko en nadien uitgegroeid tot een brede organisatie die vooral vrouwen met een migrantenachtergrond voorlicht over wetgeving en zelfbeschikking. Je kan stellen dat huwelijksdwang en achterlating in feite ‘ontdekt’ zijn en in discussie gebracht, door deze stichtingen.

Hun voortdurende politieke actie maakte dat de Advies Commissie Vreemdelingen Zaken al in 2004 opdracht heeft gegeven tot onderzoek naar huwelijksdwang en achterlating en een advies heeft uitgebracht in 2005, voor beleid en wetgeving.

De Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR) heeft al in 2008 een grote campagne gehouden om huwelijksdwang tegen te gaan via allerlei taboe besprekingen, grote manifestaties voor jongeren in Rotterdam en een wereldwijde campagne via brochures/boeken in een tiental talen, “Hand in Hand tegen huwelijksdwang” genaamd. Deze acties zijn met verschillende prijzen beloond.

Later heeft Movisie een campagne uitgezet onder jongeren via buurthuizen en scholen “Your right 2 choose.”. Ook zijn er al in 2008 in Europa (UK, Zweden, Oostenrijk, Turkije, Nederland, Duitsland) acties gevoerd en conferenties gehouden via een Daphneproject om hulpverlening, beleid en wetgeving te activeren en om Europese samenwerking op te zetten tussen (vrouwen)organisaties. Er is wetenschappelijk (sociaal wetenschappelijk en juridisch) onderzoek gedaan, vanuit Nederland en andere Europese landen. Er zijn hoorzittingen gehouden voor Tweede Kamerleden. Er is wetgeving ontwikkeld. Er is een speciale vorm van hulpverlening ontwikkeld om slachtoffers van gedwongen huwelijken en achterlating te steunen, via het Landelijk Knooppunt tegen huwelijksdwang en achterlating.

Al jaren bestaat het platform Eer en Vrijheid van het ministerie van Sociale Zaken dat regelmatig bijeenkomsten organiseert waarin kennis over mogelijkheden (hulpverlening en beleid) wordt gedeeld aan het veld.

Het Kennisplatform Integratie en Samenleving, een programma van Verwey Jonker en Movisie gefinancierd door het ministerie van Sociale Zaken, verricht toegepast en beleidsonderzoek en organiseert bijscholingsdagen. Vanuit de Vrije Universiteit is onderzoek verricht en zijn expertmeetings georganiseerd over gedwongen huwelijken en achterlating van kinderen, familiehuwelijken.

Recent nog is er een brede masterclass georganiseerd (onder andere aangekondigd op Republiek Allochtonië). Er is voorlichtingsmateriaal ontwikkeld over het Marokkaanse huwelijksrecht en het Turkse huwelijksrecht en later heeft dat geleid tot onderzoek. Er zijn nog meer recente ontwikkelingen te melden: juridisch onderzoek naar adviezen om huwelijkse gevangenschap tegen te gaan is gepubliceerd.

En het ministerie van onderwijs cultuur en wetenschappen is een programma gestart om 700 (!) bijeenkomsten in de vorm van taboebesprekingen te houden. Al die activiteiten lopen dus al sinds het eind van de vorige eeuw en worden gedragen door verschillende actiegroepen en vrouwenorganisaties die actief zijn met hulpverlening aan vrouwen en kinderen. Naast bovengenoemde organisaties zijn er ook bijvoorbeeld Kezban, VON, SMN, IOT, FSAN, VOBIS, HTIB, verenigd in de Nieuwe Alliantie. Daarnaast zijn er kleinere, lokale organisaties die vrouwen en kinderen hulp bieden zoals bijvoorbeeld El Amal in Utrecht, Nese Divers in Eindhoven, Dona Daria in Rotterdam, Nisa for Nisa in Amsterdam.

Hoewel er nog veel werk te doen is lijkt er verandering op komst. Zo stelt de Nieuwe Alliantie:

Uit de cijfers van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt bijvoorbeeld dat de opvattingen over de gelijkheid van mannen en vrouwen en over homoacceptatie in migrantengemeenschappen aan het veranderen zijn. Dat is voor een belangrijk deel te danken aan het optreden van migrantenorganisaties die de moed hebben om deze vraagstukken bij hun achterban aan de orde te stellen. Kenmerkend voor hun werkwijze is een inclusieve benadering die groepen niet behandelt als passieve ontvangers, maar als actieve participanten in een veranderingsproces.

Kortom: er is ontzettend veel gebeurd en er gebeurt nog steeds ontzettend veel, dank zij de vrijwillige inzet van heel veel mensen, vooral vrouwen, vooral ook moslim vrouwen. Het is dus niet zo dat er “eindelijk iets gebeurt”, met de postercampagne. Het is wel zo dat wat er gebeurde en gebeurt met alle aandacht voor de posters, ondersneeuwt. Ook lopen we het risico dat er met een grote publiekscampagne een soort publieksmoeheid ontstaat, opgeroepen door alle aandacht voor de posters en dat daarmee volgende activiteiten geen doorgang kunnen vinden of niet meer gefinancierd kunnen worden, “omdat we al acties hebben ondernomen (met de postercampagne) en nu aan een volgend onderwerp toe zijn.” Maar gedragsverandering komt niet tot stand via een kortdurende postercampagne. Dat vraagt langdurige aandacht en voortdurende gesprekken. En dat vraagt geld.

Budget

Hiermee kom ik op mijn tweede punt dat ik wil maken op het commentaar van Tamimi Arab. De kosten, 25.000 euro zouden geen serieus argument zijn want campagnes, als die van “zeehelden”, bijvoorbeeld tijdens Sail, lopen in de miljoenen. Wat wordt hier nu eigenlijk beweerd? Kunnen campagnes voor Sail vergeleken worden met die voor vrije partnerkeuze?

Er is 250.000 euro beschikbaar voor emancipatie in Amsterdam. Als er 25.000 afgaat voor de postercampagne en 10.000 onvoorzien, dan betekent dat meer dan een tiende van de emancipatiebegroting voor de hele stad en daarmee ook voor de vele groepen die een beroep doen op die begroting. Dat betekent ook dat projecten voor bijvoorbeeld meiden niet door kunnen gaan, dat voorlichting over seksualiteit, huwelijksdwang, huiselijk geweld, exposen etc. weer een jaar in de kast kan worden gezet.

Wie zou dan de begroting voor emancipatie van de gemeente Amsterdam moeten openbreken omdat er voor andere onderwerpen zoals zeehelden wel veel meer beschikbaar is? Dus om iets van de grote Sail campagnes af te halen en naar emancipatie over te hevelen? Moeten dat de kleine vrouwengroepen of emancipatiegroepen doen? Groepen die nu al grotendeels met vrijwilligers werken en met grote moeite het hoofd boven water kunnen houden? Die kleine (vrouwen) organisaties die soms personeel in dienst hebben en niet eens volgens de cao kunnen betalen? Die kleine organisaties die in feite de spil zijn waar het emancipatiegebeuren omdraait maar die daar juist financieel niet mee uitkomen?
De vergelijking met de zeehelden campagne geeft aan dat Tamimi Arab niet kijkt naar de machtsverhoudingen zoals die lokaal (in Amsterdam) liggen terwijl hij wel aangeeft dat we allemaal weten dat het in de werkelijkheid om politieke verschillen gaat. Wie heeft het hier nu over machtsverhoudingen? En daarmee ben ik op mijn derde punt.

Insluiting en uitsluiting

Onder andere Stolcke (1995) richt zich in haar onderzoek op de retoriek van insluiting en uitsluiting. Zij heeft bijvoorbeeld laten zien hoe in het proces van opbouwen van een natie-staat, nationale verbondenheid en identiteit worden geïnterpreteerd aan de hand van ideeën over ‘één nationale cultuur’. Interne verschillen worden gehomogeniseerd en culturele identiteit en gelijkheid worden voorwaarden voor het verwerven van burgerrechten. Cultuur, etniciteit en religie worden steeds meer gezien als een probleem voor de sociale cohesie.
Dit dominante cultuurvertoog gaat gepaard met toenemende nadruk op burgerschap, dat niet meer een juridische maar steeds meer morele betekenis krijgt. Een migrant wordt in toenemende mate pas als volwaardig burger gezien als hij/zij bereid is zich aan te passen aan de morele gemeenschap door bepaalde fundamentele waarden en normen te accepteren.

Een van de belangrijkste loci waar moreel burgerschap wordt gedefinieerd en waar in- en uitsluiting duidelijk wordt, is seksualiteit. Vooral Butler (2008) geeft aan dat gender een cruciale rol speelt bij de in- en uitsluiting van migranten op basis van cultureel burgerschap. In de wijze waarop Europa als morele gemeenschap wordt gedefinieerd, zo laat Butler zien, wordt het gezien als het voorbeeld voor seksuele vrijheden en moderniteit dat moet worden beschermd tegen opvattingen als genderongelijkheid, homoseksualiteit etc. Moderniteit wordt in dit geval gezien als seksuele vrijheid en mensen die openlijk homo zijn als de verpersoonlijking van deze moderniteit (Huijer 2018).

Een postercampage om vrije keuze in de liefde te promoten en te vieren, celebrate love, wijst op deze grenzen van in- en uitsluiting en volgt het dominante cultuurvertoog: het maakt duidelijk wie er wel en niet bij horen en daarmee zijn we terug bij machtsverhoudingen. Waarom maken we geen postercampagnes tegen discriminatie op de werkvloer en bij uitzendbureaus, celebrate equal access to employment, of tegen “Racisme op de woningmarkt” (De Groene, nr 13/2018), celebrate equal acces to housing?

Ik neem het niet impliciet op voor conservatieve lui door te suggereren dat mensen zoals Musa zich braaf en geduldig moeten opstellen, zoals Tamimi Arab stelt. Ik probeer verder te kijken, na te gaan wat er al gebeurt en vooral na te gaan vanuit welk uitgangspunt die activiteiten worden ingezet. Ik probeer de uitstalling van een publieke campagne aan te kaarten, een campagne waarin moderniteit gekoppeld wordt aan seksualiteit en grenzen getrokken worden met betrekking tot in- en uitsluiting van de morele gemeenschap in Nederland.

Edien Bartels is cultureel antropologe. Bartels heeft veel onderzoek gedaan naar beladen onderwerpen als meisjes- en jongensbesnijdenis, geweld tegen vrouwen, seksualiteit, de hoofddoek, remigratie, achtergelaten vrouwen en kinderen, gedwongen en consanguine huwelijken. Ze heeft hierbij altijd veel samengewerkt met maatschappelijke organisaties.

Butler, J. (2008). Sexual politics, torture, and secular time. British Journal of Sociology, 59(1), 1-23.

Huijer, M (2018) Voel je vrij om de liefde te doen. NRC 30 maart 2018

Stolcke, V. (1995). Talking culture: new boundaries, new rhetoric’s of exclusion in Europe. CurrentAnthropology 36(1), 1-24.

Zie ook:

Meer over huiselijk geweld

Meer over seksueel geweld

Meer over huwelijksdwang

Waardeert u ons werk? U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)

Meer over celebratelove, huwelijksdwang, postercampagne, vrouwenemancipatie.

Waardeert u ons werk en wilt u doneren?

lees meer

Uitgelicht