Het nadeel van de twijfel
In opinie door Ineke van der Valk op 26-08-2014 | 13:44
Tekst: Ineke van der Valk
Moslimdiscriminatie blijft in Nederland onderbelicht. Moslims lijken relatief vaak niet het voordeel, maar het nadeel van de twijfel te ondervinden. Discriminatie van moslims en agressie jegens moslims wordt te vaal gerechtvaardigd of vergoelijkt. Dit is een deel van het (discriminatie)probleem.
Een moslim gezin uit Lienden is al geruime tijd mikpunt van allerlei vormen van agressie. In ontvangen dreigbrieven werd duidelijk verwezen naar de islam o.a. met de leus ‘geen djihad in onze straat’, een leus die vaak wordt gebruikt in acties van de extreemrechtse actiegroep Voorpost. Onlangs werd er zelfs een kogel in de brievenbus aangetroffen.
1 op straat
Verschillende media besteedden er aandacht aan waaronder het radioprogramma ‘1 op Straat ‘ dat naar Lienden afreisde om er te spreken met slachtoffers , omwonenden en dorpsgenoten. Een dorpsgenoot benadrukte in het gesprek met de verslaggevers dat het slachtoffer ‘een dure auto’ heeft en Bontes, voormalig PVV-er die Kamervragen stelde over de zaak, begon een verhandeling over de wereldproblemen met de terroristische IS beweging.
Nu zijn naast andere groepen ook moslims slachtoffer van de moorddadige IS-terreur maar waar het mij in deze context om gaat is dat de discriminatoire agressie in beide gevallen indirect vergoelijkt wordt door te verwijzen naar omstandigheden die twijfel zaaien over de integriteit van het gezin dat slachtoffer is. Ook ik werd in dit programma geïnterviewd naar aanleiding van een vaker gesignaleerde observatie dat moslimdiscriminatie relatief onderbelicht blijft.
Er is duidelijk wat aan de hand met de aandacht voor moslimdiscriminatie. Hieronder noem ik een aantal factoren rond meldingen en berichtgeving die hierbij een rol spelen.
Discriminatie
Er is een grote kloof tussen de door moslims ervaren discriminatie en het aantal meldingen en aangiftes dat hierover volgens cijfers van de politie wordt gedaan. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau gedaan in 2013 komt naar voren dat twee op de drie moslims het afgelopen jaar minstens een keer werd gediscrimineerd. Als de twijfelaars die niet zeker waren dat het om discriminatie ging, hierbij werden opgeteld was dit 75 %. In een grootschalig onderzoek onder jongeren in de regio Utrecht bleek dat 42 % van de moslim jongeren zich gediscrimineerd voelt op basis van hun geloof (daarnaast voelen velen zich gediscrimineerd op basis van etnische afkomst). In contrast hiermee staan de gegevens van de politie. Zo registreerde de politie in 2012 slechts 154 incidenten die te maken hebben met discriminatie op grond van islam/moslim zijn.
Lage meldingsbereidheid
We weten al langer dat er in veel gevallen van discriminatie van etnische minderheidsgroepen geen aangifte wordt gedaan. De meldingsbereidheid is laag. Cijfers uit onderzoek spreken van percentages die lager zijn dan 10 %. Dit heeft onder meer te maken met een gebrek aan vertrouwen: het helpt toch niet, zo denkt men vaak. Ook bezorgdheid om de zaken te verergeren speelt hierbij vaak een rol.
Ik kom dit ook tegen in mijn onderzoek. Verschillende woordvoerders van moskeeën die ik sprak uitten hun twijfel over de mogelijk positieve resultaten van het benadrukken van de problemen die zij ondervinden met agressie en geweld. Liever gingen ze in op positieve ervaringen in de samenwerking met buurt- en dorpsgenoten.
En zulke positieve ervaringen zijn er ook. Buurtgenoten die hun solidariteit betuigen als zich problemen voordoen, dorpsgenoten die meedenken over de vormgeving en invulling van een nieuwe moskee, zoals over de groenvoorziening in de directe omgeving. Aandacht hiervoor leek hen constructiever. Daarnaast kan stilzwijgen ook een neveneffect zijn van de zich voordoende discriminatie, een effect van de onverschilligheid van de buitenwereld en het gebrekkige oplossingspercentage van eerdere gevallen, of een reactie daarop. Door het er niet meer over te hebben, wordt je niet opnieuw geconfronteerd met de pijn en gevoelens van vernedering die worden opgeroepen als je als mindere wordt behandeld. Uit de sociale psychologie over discriminatie-ervaringen weten we dat mensen geneigd zijn om dit soort ervaringen weg te drukken om zo hun positieve zelfbeeld te kunnen handhaven.
Een andere factor is dat veel haatuitingen tegen moslims plaats vinden op internet via de social media. Mogelijk leidt dit minder snel tot een aangifte, zeker sinds Geert Wilders werd vrijgesproken van haat zaaien.
Daarnaast wordt het slachtoffers door politie en lokale ambtenaren soms afgeraden om bekendheid te geven aan incidenten, vaak maar niet altijd om legitieme redenen.
Op het gebied van het bevorderen van de meldingsbereidheid ligt een taak voor moslims en hun organisaties maar ook voor lokale en landelijke overheden en de antidiscriminatie bureaus die duidelijk dienen te maken dat melden helpt.
Selectieve verontwaardiging
Maar er is nog een ander aspect dat specifiek lijkt voor de berichtgeving over moslimdiscriminatie - en trouwens ook voor discriminatie van deze groepen op etnische gronden - in vergelijking met discriminatie van andere groepen waarvoor ik hierbij aandacht wil vragen.
Er komen uit de moslimgemeenschap regelmatig signalen over selectieve reacties en selectieve verontwaardiging als het gaat om zaken die te maken hebben met discriminatie van moslims en hun vrijheid van meningsuiting. In dit verband wordt vaak de exercitie gedaan dat in een bericht ‘moslims’ vervangen worden door ‘joden’ in de verwachting dat de discriminatie die is vervat in de tekst dan direct duidelijk wordt, en daarmee de selectiviteit van reacties en dat werkt goed.
In niet-tekstuele praktijken is die vervanging wat lastiger, uiteraard! Het is van belang deze signalen van selectiviteit serieus te nemen. Voorzieningen en bepalingen van de rechtsstaat die de gelijkheid van alle burgers bevestigen, moeten ook in de praktijk gewaarborgd worden. Het is belangrijk dat dit ook zo beleefd wordt door leden van minderheidsgroepen aan wier rechten door het optreden van bepaalde groepen en individuen wordt getornd. Temeer omdat we weten dat de beleving van onrecht een belangrijke factor vormt in processen van radicalisering- en dat tegengaan zou in de huidige tijd een topprioriteit dienen te zijn.
Nadeel van de twijfel
Ook ik heb de indruk dat bij discriminatie van moslims relatief vaak twijfel wordt gezaaid over de aard van het incident. Er is een zeker patroon in de duiding van discriminatoire (gewelds)incidenten:
Er wordt veel aan gedaan om de indruk te wekken dat het voorval niets te maken heeft met discriminatie/racisme, het zou bijvoorbeeld gaan om baldadig gedrag van jongeren; of zoals in het geval van agressie tegen de moskee in Enkhuizen in 2013: het was niet doelgericht, het gaat om het gebouw, er worden wel vaker gebouwen beklad (woorden van de burgemeester); of zoals in het geval van de doodslag van een Turkse bewoner in Almelo door een buurman in 2012: het was een burenruzie,- met andere woorden het komt van twee kanten - terwijl de buurvrouw toch ‘teringturk’ schreeuwde terwijl haar man erop los sloeg en maar één kant het met de dood moest bekopen; of zoals deze zomer bij de moskee in Ijmuiden die al tijdenlang wordt geteisterd door agressief gedrag: er is sprake van ‘ongeregeldheden’.
Moslims lijken relatief vaak het nadeel van de twijfel te ondervinden. Noch internationale gebeurtenissen, hoe verschrikkelijk ze ook zijn, noch mogelijk onrecht of wandaden begaan door individuen of groepen kunnen daden van discriminatie en agressie rechtvaardigen of vergoelijken. Dat dit relatief vaak gebeurt als het om moslims gaat, is deel van het (discriminatie)probleem.
Ineke van der Valk (Universiteit van Amsterdam) is sociale wetenschapper en tekstwetenschapper en doet onderzoek op het gebied van diversiteit, racisme en extremisme. Meer van Ineke van der Valk op dit blog hier.
Meer over moslimhaat op dit blog hier
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen
Meer over ineke van der valk, islamofobie, moslimdiscriminatie, moslimhaat.
