Home » Blog » Opinie » Gülenbeweging en de parallelle staat

Gülenbeweging en de parallelle staat

In opinie door Sinan Evsen op 07-02-2014 | 08:48

Tekst:Sinan Evsen

De Nederlandse media hebben uitgebreid aandacht besteed aan de vermeende machtsstrijd tussen de AK-partij van premier Erdogan en de Gulenbeweging. Aangezien dit ook een bepaald beeld creëert over Fethullah Gülen en de Gülenbeweging in Nederland, voelde ik mij als een sympathisant van Gülen geroepen hier iets over te schrijven.

Turkije is sinds twee maanden in de greep van een grote corruptiezaak. Tientallen mensen zijn aangehouden op verdenking van corruptie waaronder zonen van ministers, bankiers en zakenlieden. Dat werd gevolgd door het ontslag en overplaatsing van duizenden politieagenten, rechters en aanklagers. Critici beweren dat Erdogan met deze ontslagen en overplaatsingen nader onderzoek naar de corruptiezaak probeert tegen te houden. Verder is er volgens deze beweringen sprake van een zuivering van de sympathisanten van de Gülenbeweging binnen de overheid. 

Daartegenover vindt premier Erdogan dat de Islamgeleerde Fethullah Gülen achter de corruptiezaak zit en dat Gülen een wereldwijd imperium leidt van media, scholen en welzijnsorganisaties met miljoenen aanhangers, ook in Nederland. Volgelingen van Gülen binnen de Turkse politie en justitie zouden met het corruptieonderzoek de macht van premier Erdogan uitdagen. De ontslagen en overplaatsingen binnen het politieapparaat is volgens deze critici een reactie van Erdogan op het corruptieonderzoek. Hij zou hiermee de overheid willen zuiveren van een ‘parallelle staat’ binnen de overheid, en daarmee verwijst hij naar de aanhangers van Fethullah Gülen. De corruptiezaak is ook in de Nederlandse media behandeld.
Tevens hebben de Nederlandse media uitgebreid aandacht besteed aan de vermeende machtsstrijd tussen de AK-partij van premier Erdogan en de Gulenbeweging. Aangezien dit ook een bepaald beeld creëert over Fethullah Gülen en de Gülenbeweging in Nederland, voelde ik mij als een sympathisant van Gülen geroepen hier iets over te schrijven.

Parallelle staat
De Turkse premier gebruikt sinds 17 december (datum waarop het corruptieonderzoek is gestart) de term ‘parallelle staat’ voor personen en netwerken die volgens hem zijn geïnfiltreerd in het overheidsapparaat; politie, justitie, inlichtingendienst en andere overheidsorganisaties. Deze parallelle staat zou een illegaal netwerk vormen die de overheid stuurt volgens haar eigen agenda. Erdogan verwijst hiermee naar de Gülenbeweging die zogenaamd wordt geleid door de “duistere machten” en de “buitenlandse mogendheden”. Er zou sprake zijn van een samenzwering tegen zijn regering. Tot voor kort was de term “diepe staat” populair. Dat stond ook synoniem voor een “staat binnen een staat”en hiermee werd vaker verwezen naar een duister, gewelddadig netwerk dat is doorgedrongen tot de overheid en dat een verlengstuk vormt van de buitenlandse mogendheden. Tegenwoordig wordt deze term zelden gebruikt en is het vervangen door een nieuwe terminologie, namelijk “de parallelle staat”. Complottheorieën zijn heel populair in Turkije. Dag in dag uit zijn talloze complottheorieën aan de orde in kranten, koffiehuizen, boeken en tv-series.

Deze keer is het object van een populaire complottheorie niet een illegaal, gewelddadig netwerk, maar een civiele beweging die meent te streven naar vrede via dialoog en onderwijs. Hoe komt het dat de Gülenbeweging wordt beschuldigd van het verlangen naar politieke macht en van het infiltreren in de overheid? Was de beweging tot nu toe werkelijk de geheime coalitiepartner van de AK partij en is er ruzie ontstaan tussen die twee om de macht? Waar rook is, is vuur zouden critici zeggen. Maar is dat ook zo? Om dit te begrijpen moeten we duiken in de geschiedenis van de Gülenbeweging.

Korte schets van Gülen en de beweging
In 1959 werd Fethullah Gülen aangesteld als imam voor een moskee aan de westerse grens van Turkije, de stad Edirne. In 1966 werd hij overgeplaatst naar een Koranschool in de grote stad Izmir als directeur. Hier heeft hij onderwijs gegeven in Islamitische wetenschappen en tevens jarenlang gefungeerd als prediker in de Egeïsche streek. Hij preekte niet alleen in de moskee, maar gaf ook lezingen op de universiteiten. In de jaren zeventig vormden toehoorders van Gülen langzamerhand een beweging. Zijn drukbezochte preken en lezingen werden ook opgenomen en verkocht in andere delen van Turkije. Zijn toehoorders bestonden aanvankelijk voornamelijk uit zakenlieden en studenten uit het hoger onderwijs. Gülen trok publiek aan dat naar zijn preken luisterde, maar ook mensen die zijn ideeën financieel en via vrijwilligerswerk steunden.

Hij werd na een tijd bekend in heel Turkije en begon vanaf 1987 naast Izmir ook te preken in andere grote steden zoals Istanbul en Ankara. Deze activiteiten duurden voort tot 1992. Onderwerp van deze preken varieerden van schepping tot sociale rechtvaardigheid in de Islam.
Fethullah Gulen heeft tientallen boeken geschreven en sommige van deze boeken zijn vertaald in verschillende talen. Tevens zijn ontelbaar aantal toespraken en preken van Gulen opgenomen als audio- en videofragmenten. Anno 2014 wordt Fethullah Gulen wereldwijd gezien als een belangrijke Islamgeleerde, schrijver, dichter en maatschappelijke activist. Hij heeft nooit een invloedrijke functie bekleed, maar het was de interesse van het Turkse volk in zijn ideeën die hem een belangrijke persoon maakte in Turkije. In verschillende westerse landen worden leerstoelen opgericht, onderzoeken gedaan, conferentie en symposia georganiseerd over Gulen en de Gulenbeweging. In 2008 werd hij door de tijdschriften Foreign policy en Prospect gekozen tot de meest invloedrijke intellectueel ter wereld.

Een droom die werkelijkheid wordt
Droom van Gulen was om vrede te stichten in Turkije, en dit zou moeten gebeuren via dialoog en onderwijs. Hiervoor wilde hij een generatie tot stand brengen die zich kenmerkt door intellectuele verlichting aan de ene kant en spiritualiteit, normen en waarden aan de andere kant. Deze generatie zou bestaan uit bruggenbouwers en mensen die zich inzetten voor vrede. De eerste studenten van Gulen vormden de voortrekkers van hiervan. Deze generatie groeide enorm in omvang in een aantal decennia. Zij richtten verscheidene sociaal-maatschappelijk organisaties op zoals onderwijsinstellingen, charitatieve instellingen, dialoogorganisaties, ondernemersverenigingen en media-instellingen.

Deze investering in de samenleving en de toekomstige generaties is al 40 jaar gaande binnen en buiten de grenzen van Turkije. Jonge mensen die goed zijn opgeleid, die zich inspannen voor vrede en die zich de ideeën van Gulen hebben eigen gemaakt, bekleden tegenwoordig diverse functies in de Turkse samenleving. Deze groep mensen zijn arts, zakenlui, manager, maar ook politieagent en rechter geworden. De droom van Gulen begon een werkelijkheid te worden. Aanvankelijk was het een jonge populatie met een sterke religieuze affiliatie die achter de ideeën van Gulen stond. Echter tegenwoordig spreken de ideeën van Gulen een grote groep mensen aan met verscheidene achtergronden; politici, zakenlieden, wetenschappers en artiesten. Zelfs een groeiend aantal niet-moslims staan achter de ideeën van de Islamitische prediker Gulen. Dat is in feite niet vreemd omdat Gülen universele waarden promoot zoals vrede, tolerantie, vergeving en liefde. Hij wijst hiernaast ook naar universele problemen. Gülen vindt dat de wereld kampt met drie grote problemen; armoede, onwetendheid en verdeeldheid. Hij is van mening dat men deze problemen kan bestrijden door kapitaal (uit arbeid en vrijwilligerswerk), kennis (via onderwijs) en sociale cohesie (d.m.v. dialoog). In de Gulenbeweging weerspiegelt dit zich in scholen (onderwijs), ondernemersverenigingen en liefdadigheidsorganisaties (kapitaal en vrijwilligerswerk) en dialooginstellingen (dialoog).
Is de Gulenbeweging geïnfiltreerd tot de overheid?

De Nederlandse media hebben het telkens over de bewering dat de Gulenbeweging sterk is vertegenwoordigd in het politie- en justitieapparaat. Fethullah Gulen zei in een interview met de Amerikaanse Wall Street Journal (21 januari 2014) hierover:
“Ik heb Turkse mensen aangemoedigd om zich in alle facetten van de Turkse samenleving en in elke orgaan van hun land te laten vertegenwoordigen, omdat het belangrijk is dat deze instellingen de diversiteit van de samenleving weerspiegelen. Maar de keuzes die worden gemaakt door studenten en hun ouders worden gevormd door vele factoren, zoals werkgelegenheid en de verwachte kans op opwaartse mobiliteit. Ik ben niet zeker hoe invloedrijk mijn pleidooi is geweest als een factor die deze gezinnen hebben overwogen.”

Gulen maakt hierboven duidelijk dat hij zijn toehoorders heeft gestimuleerd om in elke sector aanwezig te zijn. Toch kiezen jongeren vooral voor beroepen met een baanzekerheid zoals overheidsfuncties. Verder maakt hij in het vervolg van het interview duidelijk dat jongeren die op de ‘Gülenscholen’ hebben gezeten in het verleden zijn gediscrimineerd in deze functies. Dat kan volgens Gülen een mogelijke verklaring zijn waarom functies bij de politie en justitie in trek zijn bij zijn aanhangers. Toch zijn de aanhangers van Gülen niet slechts werkzaam bij de overheid. Zij zijn actief in alle sectoren en het gaat om mensen uit alle gelederen van de samenleving. De Gulenbeweging kent wereldwijd aanhangers van links tot rechts (zelfs binnen de AK partij zelf), van conservatief tot liberaal, van wetenschapper tot gewone burger.

Onbeantwoorde vragen
Als de Gulenbeweging zo’n legitimiteit geniet in Turkije, wat is dan het probleem? Is het verboden om een warm hart toe te dragen aan Gulen en tevens politie of rechter te zijn? Dat moet in een democratisch, pluriform land in principe geen problemen opleveren.
In sommige Turkse en vooral de buitenlandse media blijven een aantal vragen onbeantwoord over de massaontslagen en -overplaatsingen en de ‘parallelle staat’: Hoe merk je dat een ambtenaar een Gulen-symphatisant is zolang hij dat zelf niet bekent? Op basis waarvan worden deze functionarissen ontslagen; op basis van hun ideologie of hun disfunctioneren? Zijn er bewijzen dat de ontslagen medewerkers instructies van Gülen of de beweging hebben opgevolgd in hun functioneren? De AK partij is al 11 jaar aan de macht; waarom zijn deze politie en rechters niet eerder ontslagen en waarom volgen de ontslagen na het corruptieonderzoek? Waarom is de parallelle staat niet voor 17 december ontdekt, de regering had er namelijk 11 jaar de tijd voor.
Nadenken over deze vragen brengt mij tot de volgende conclusie; mensen ontslaan op basis van hun ideologie, verdachtmakingen zonder bewijslast, zijn praktijen die meer passen bij totalitaire regimes en niet bij een moderne democratie.

In zijn onlangs verschenen interview zegt Gulen het volgende over de massaontslagen en overplaatsingen:

“Indien de leden van de politie of een andere overheidsinstantie de wetten van het land of de regels van hun instellingen hebben overtreden, dan kan niemand dergelijke daden verdedigen en moeten zij worden onderworpen aan juridische of institutionele onderzoeken. Als zij echter niets illegaals hebben gedaan en de institutionele regels niet hebben overtreden, indien zij worden geprofileerd op basis van hun levensbeschouwing of affiniteiten en worden onderworpen aan discriminerende behandeling, dan is een dergelijke behandeling niet te rijmen met democratie, rechtsstaat en universele mensenrechten.” (Wall Street Journal, 21 januari 2014)

Ria Oomen (Turkije rapporteur van de EU) zei onlangs dat de AK partij naar de rechter moet stappen als zij vindt dat de Gulen aanhangers de justitiële uitspraken en de politie manipuleren. Zo simpel is dat! De EU waarschuwt Turkije verder om zorgvuldig om te gaan met de trias politica. De apolitieke activiteiten van de beweging op het gebied van dialoog, onderwijs en ondernemerschap laten zien dat de beweging heel iets anders wil dan wat de huidige regering haar toedicht. Gulen zelf heeft altijd aangegeven dat de beweging apolitiek is en niet verlangt naar wereldse macht. Gulen geeft aan dat hij alleen verlangt naar de tevredenheid van God door het dienen van de mensheid. De beweging heeft nooit een politieke partij opgericht, noch zijn haar sympathisanten de politiek ingegaan namens de beweging. Een beweging die politieke macht verlangt in Turkije zou al haar activiteiten en energie moeten concentreren op Turkije, terwijl de beweging actief is in 160 verschillende landen op het gebied van dialoog, onderwijs en liefdadigheid.
 

Sinan Evsen heeft Bestuurskunde gestudeerd aan de Haagse Hogeschool en is momenteel bezig met de Masteropleiding "Islam in het westen" aan Universiteit Leiden. Hij werkte eerder bij Stichting Islam & Dialoog en is nu werkzaam als projectmanager bij Platform INS.

Meer over Turkije op dit blog hier. Meer over de Gülenbeweging op dit blog hier.

Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.  Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen.

Meer over fethullah gülen, gülen, parallelle samenleving, sinan evsen, turkije.

Reacties