Frankrijk en de vrijheid van godsdienst
In opinie door Ellen van de Bovenkamp op 21-10-2020 | 08:03
Laïciteit is Frankrijks nieuwe staatsideologie – en dat gaat steeds meer ten koste van de vrijheid van godsdienst. Dat schrijft Ellen van de Bovenkamp naar aanleiding van de Franse plannen om Baraka City en het Collectief tegen Islamofobie in Frankrijk (CCIF) te willen verbieden.
Begin deze week kondigde de Franse minister van Binnenlandse Zaken aan dat hij twee Franse moslimorganisaties wil verbieden. Hij noemt hen ‘vijanden van de Republiek’. Het betreft de liefdadigheidsinstelling Baraka City en de anti-racismeorganisatie Collectief tegen Islamofobie in Frankrijk (CCIF). Baraka City zamelt geld in om humanitaire hulp te leveren aan mensen in nood, het CCIF staat moslims die het slachtoffer zijn van discriminatie bij met juridische hulp en registreert gevallen van discriminatie. De vader van een van de kinderen die in de klas zat bij de docent die vorige week is vermoord zou andere ouders hebben opgeroepen om het CCIF te contacteren over de beledigende karikaturen die in de klas waren getoond. Om dan het CCIF aansprakelijk te houden voor medeplichtigheid aan de moord lijkt vergezocht. Is het beoogde verbod wellicht mede gemotiveerd door de kritische uitspraken van hun woordvoerders over de politiek van Emmanuel Macron en door de grote achterban die beide organisaties hebben?
Al jarenlang hebben moslims in Frankrijk het zwaar te verduren. Eind jaren ’80 begon de Franse obsessie met de hoofddoek, die voortduurt tot op de dag van vandaag. Inmiddels is het Françaises verboden om het hoofd te bedekken op school, in veel bedrijven, maar ook als zij in een crèche willen werken of een schoolreisje willen begeleiden. Vorig jaar werd een moeder die een uitstapje van de klas van haar zoon begeleidde naar het provinciehuis daar ten overstaan van de regionale Senaat vol parlementsleden gesommeerd haar hoofddoek af te doen. Toen Mennel twee jaar geleden meedeed aan The Voice, mét hoofddoek, was het land te klein. Nadat zij op sociale media enkele dubieuze commentaren had gepost over de aanslag in Nice zag ze zich genoodzaakt de zangcompetitie te verlaten. Ook was er ophef toen de nieuwe voorzitster van de studentenvakbond niet bloothoofds door het leven bleek te gaan.
Hoewel de aandacht zich in het patriarchale Frankrijk opvallend vaak richt op de hoofdbedekking van vrouwen blijft het daar niet bij. Zo kon een arts in opleiding zijn stage in een Parijs ziekenhuis niet afmaken omdat hij weigerde zijn baard korter te scheren. Ook het aanbieden van een vegetarische optie in de schoolkantines (Franse kinderen eten tussen de middag een warme maaltijd op school) staat sinds een paar jaar ter discussie: in een laïek land moet elk kind varkensvlees kunnen eten.
Het principe van scheiding tussen religie en staat wordt zo beetje voor beetje omgevormd tot een stok om moslims mee te slaan. Het aanbieden van onderwijs in de eigen taal, wat op sommige Franse scholen gebeurde, zou nu ook tegen het laïciteitsprincipe ingaan.
Met name tegen dit laatste punt ageerde het CCIF. In haar laatste publiekscampagne schreef de organisatie: ‘Sinds enkele dagen wordt de angst sterker, de spanningen lopen op en de bezorgdheid van de islamitische gemeenschap in Frankrijk groeit. Het schandalige betoog van president Macron over ‘separatismes’ en het daaropvolgende krachtvertoon doen ons het ergste vrezen.[1]’
Het CCIF verwijst naar een betoog dat Macron eerder deze maand hield. De Franse president hield toen een toespraak, die helemaal was gewijd aan het principe van laïciteit, ofwel de wettelijke scheiding tussen religie en staat in Frankrijk, en de strijd tegen ‘le séparatisme islamiste’. In dat betoog had hij het echter niet alleen over ‘islamistisch separatisme’, waarvan iedereen zal beamen dat het een gevaar is, maar ook over een aantal andere zaken, die op het eerste gezicht niets met een politieke islam van doen hebben.
Zo stelde Macron dat sportieve en culturele activiteiten die voor een specifieke groep worden georganiseerd een voorwendsel zijn om principes over te dragen die in strijd zijn met de Republiek. Ook zei hij: ‘Gemeentes zijn van plan om een ‘menu confessionnel’ (sic!) aan te bieden in de kantine, andere laten mannen op bepaalde uren niet toe in het zwembad. Dit is in strijd met de principes van de laïciteit en gelijkheid en zal worden verboden.’
Dat door het aanbieden van een vegetarische optie het menu van de schoolkantine plotseling als ‘godsdienstig’ wordt gelabeld maakt het gesprek over de beste maaltijdopties voor Franse kinderen definitief tot een politieke strijd. Over het toestaan van aparte zwemuurtjes voor vrouwen valt uiteraard te discussiëren, maar het is zeer problematisch dat Macron dit eveneens opvoert in een betoog over islamistisch separatisme. Daarmee maakt hij een uur zwemmen met alleen vrouwen tot een daad die bijdraagt aan het invoeren van een islamitische staat in Frankrijk.
Met deze rigoureuze uitspraken wordt er een bom gelegd onder alle potentiële gesprekken over de grenzen van religieuze vrijheid. Hoe kan er na een dergelijk betoog nog rustig worden gediscussieerd over bijvoorbeeld de organisatie van een gezamenlijke iftar in het buurthuis?
Macron windt er geen doekjes om: daarover zal niet meer worden gediscussieerd. In dezelfde toespraak kondigt hij namelijk aan dat Françaises die in contact staan met publiek geen hoofddoek mogen dragen. Ook worden de zogenaamde Enseignements Langues et Cultures d’Origine, wat in Nederland Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur heette, verboden. Strijdlustig zei hij: ‘De Republiek zal door haar scholen weerstand bieden aan al diegenen die haar willen vernielen.’
Macron hield deze speech op 2 oktober. Enkele dagen later begon het CCIF een mailcampagne om meer leden te werven. ‘Velen van jullie hebben hun onvrede en verontrusting geuit over het nieuwe wetsvoorstel’, staat er in een van hun mails. En: ‘We zijn niet gek en Emmanuel Macron heeft het duidelijk gezegd: het vizier is op de moslims gericht’. Ook maakte de stichting bekend bezig te zijn met het werven van een extra jurist vanwege de vele gevallen van discriminatie tegen moslims waarbij het CCIF wordt ingeschakeld. Omdat de stichting draait op vrijwilligers en bijdrages van donateurs (waar ik er overigens een van ben) is het ledenaantal van groot belang voor voortzetting van de activiteiten.
Op 16 oktober werd docent Samuel Paty vermoord door een terrorist, die zijn daad beging vanuit een islamitische overtuiging, als wraak voor het tonen van beledigende karikaturen van de profeet Mohammed in de klas. Een verschrikkelijke moord, die Frankrijk extra hard raakt omdat het om een docent gaat, een vertegenwoordiger van die zo gekoesterde Republiek. Het is niet eenvoudig om daar een gepaste reactie op te geven. Ik moest denken aan de burgemeester van Lyon. Tegen de menigte die zich op de dag na de aanslag op de concertzaal Bataclan in Parijs op het plein voor het stadhuis had verzameld voor een herdenking zei hij dat woorden op dat moment niet veel konden toevoegen.
Dat de reactie van Macron en zijn minister van Binnenlandse Zaken niet ingetogen maar oorlogszuchtig is heeft alles te maken met een strijd tegen de zichtbaarheid van moslims in Frankrijk, die al veel langer gaande is, en die deze maand een nieuw dieptepunt bereikte – al vóór de brute moord op Paty.
[1] Mail van 7 oktober, die de CCIF aan alle leden stuurde.
Ellen van de Bovenkamp is antropoloog. Zij is als docent Islam & Arabisch verbonden aan de Universiteit Utrecht. Van 2014 tot 2018 woonde zij in Lyon. Vanwege bezorgdheid over de toenemende islamofobie in Frankrijk werd zij in 2018 lid van het CCIF.
De foto is van Ellen van de Bovenkamp en is een onderdeel van een poster van de Franse overheid van een paar jaar geleden (nav burqaverbod) met de tekst: 'In de Republiek leven we met onbedekte gezichten'.
Zie ook:
Secularisme, scheiding van kerk en staat en islam (Achtergrondartikel over o.a. Franse laicité)
Meer artikelen over de scheiding van kerk en staat
Onthoofde docent Samuel Paty (1973-2020) zocht juist altijd de nuance op. In zijn lessen sprak hij vrijuit met zijn leerlingen over de vrijheid van meningsuiting. (..) Geheel in lijn daarmee mochten zijn leerlingen zelf nadenken en zelf debatteren. (Parool)
Een ritueel debat met hypocriete trekjes (over debat over vrijheid van meningsuiting)
Meer artikelen over vrijheid van meningsuiting
Meer artikelen over moslimhaat
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over Frankrijk, laicité, samuel paty, scheiding kerk staat.
