Final Fatwa: beleef de islam individueel en in vrijheid
In opinie op 10-09-2011 | 10:30
Tofik Dibi (GroenLinks) doet samen met Ahmed Marcouch (PvdA), programmamaakster Naima Azough en theoloog Mohamed Ajouaou een oproep aan moslims om hun geloof individueel en in vrijheid te beleven. Met een symbolische laatste fatwa doen zij een appel op moslims om niet meer te leven naar van bovenaf opgelegde wetten door geleerden, maar zelf na te denken en zelfstandig te handelen. Ze zijn een online initiatief gestart waar moslims in binnen- en buitenland zich bij aan kunnen sluiten: The Final Fatwa.
Volgens initiatiefnemer Dibi is het tijd op te roepen tot de allerlaatste fatwa. Fatwa’s zijn decreten die worden uitgevaardigd door islamitische voorlieden die door hun achterban als geleerden worden beschouwd. Het zijn volgens Dibi vaak topdown besluiten die moslims opdragen hoe te denken, voelen en handelen. Dibi: “Onze fatwa komt niet van boven, maar van onderop. Van de gewone redelijke moslim.”
Dibi cs verbinden hun initiatief nadrukkelijk met de 10-jarige herdenking van de aanslagen van 11 september. Ze schrijven:
“Op 11 september 2001 hebben extremisten niet alleen vliegtuigen gekaapt en drieduizend onschuldige levens verwoest, maar is ook het Islamitische geloof gekaapt. Dat moet veranderen. Wij redelijke moslims uit alle hoeken van de wereld willen één van ons meest waardevolle bezittingen ons weer eigen maken. Dat is het meest waardige eerbetoon dat wij kunnen geven aan alle slachtoffers van extremisten en ook aan hen die op dit moment vechten voor vrijheid en democratie in de Arabische wereld. Door vrij van angst onze eigen godsdienst, gedachten en geweten terug te eisen.”
Reacties
Uiteraard roept het initiatief uiteenlopende reacties op. Veel instemmende reacties op facebook en twitter, maar ook kritiek.
Fawaz en Wilders
Fundamentalisten als Fawaz en Wilders vinden het uiteraard niets. Fawaz liet tegenover Nieuwsuur weten: “Dibi roept op tot een nieuw geloof dat niets te maken heeft met de islam. Een ware moslim onderwerpt zich aan de Koran en de religieuze wetten. Dibi wil dat wij onze stemmingen volgen op ons verstand. Hij roept dus op tot een nieuw geloof dat uitgaat van begeerten en lusten." Volgens Fawaz voorkomen fatwa's juist extremisme. In de ogen van Wilders kan er niets goeds uit de islam komen, wat hem betreft moet er een fatwa komen die een einde aan de islam maakt.
Kritiek
Er is ook genuanceerde kritiek. Bijvoorbeeld op de timing van het initiatief en de koppeling van het initiatief aan de herdenking van 11 september en het (anti)islam discours. Zo twittert historica Nadia Bouras (historica): "De initiatiefnemers laten zich inspireren door het huidige anti-islam discours en dragen dus bij aan de aanname dat moslims een bedreiging vormen voor de vrijheid. Impliciet dragen ze dus bij aan de tegenstelling tussen moslims en niet moslims." Peter Breedveld, hoofdredacteur van FrontaalNaakt, schrijft: Mijn bezwaar is dat Dibi en de twee mede-ondertekenaars van zijn stuk tien jaar na 9/11 alsnog door het stof gaan om de islamofobe brullers te behagen die in de loop der jaren het maatschappelijke debat zijn gaan domineren. Dibi doet alsof er vanuit de moslimwereld nooit stelling is genomen tegen de aanslagen van 11 september 2001, alsof er een brede consensus onder moslims bestaat over het uithuwelijken van kinderen en het verminken van vrouwen."
Mede-ondertekenaar Naima Azough reageert op twitter: "Ik ken die neiging om nieuwe initiatieven af te kraken. Het is 'te apologetisch, te ongenuanceerd, niet deskundig genoeg' etcetera. Maar jongens kun je niet kijken naar waar je het wel mee eens bent? Of anders zelf initiatief nemen? #finalfatwa"
Moslims en niet-moslims kunnen de oproep ondersteunen, debatteren en reageren. Op finalfatwa.com, op facebook.com/finalfatwa en op twitter.com/finalfatwa
Nabrander: reactie van Abdelkarim El Fassi op wijblijvenhier.nl
"Het herhalen en benadrukken van immorele gebeurtenissen in een dergelijke petitie heeft wel een functie: het oproepen van een eurocentrisch, bijna oriëntalistisch sentiment van de moslim als de ‘Ander’. Daarmee wordt het vacuüm opgerekt waar bijvoorbeeld islamofoob-Nederland haar bestaansrecht aan te danken heeft. Het door Dibi gebruikte discours suggereert tevens dat moslims homogeen denken, makke schaapjes zijn, niet zonder gedachtepolitie kunnen en zich dus voor de daden van een minderheid moeten verantwoorden. Terwijl ze daar in woorden en daden al openlijk afstand van hebben gedaan. Te vaak eigenlijk al. Bovendien, en dat is misschien wel de kern, is dat je met het onderdrukken van nieuwe inzichten vooruitgang in de weg staat. De opstanden in het Midden-Oosten bewijzen dat de basis, dus het verlangen naar vrijheid, er is. Die mensen zijn jarenlang het slachtoffer geweest van een onderdrukkend systeem en zijn door de universele drang naar vrijheid in opstand gekomen tegen de agressor. De westerse regeringen en de instituties die deze gedachtepolitie jarenlang financieel en militair hebben gesteund komen echter geen enkele keer voor in de petitie.
En dan kom ik bij mijn tweede punt: de toon. Geen enkele politicus hoeft mij, broer van drie zussen, zoon van een moeder en neefje van oneindig veel tantes, op een kinderlijke manier te vertellen dat het verminken van een vrouw een immorele daad is. Ik ben een product van de Nederlandse samenleving, bekend mét en nog steeds loyaal áán de beginselen van de Nederlandse rechtsstaat. De indruk wekken dat er gevaar dreigt van externe fatwa’s die deze loyaliteit in gevaar kan brengen getuigt van een ongepast wantrouwen, miskennen en onderschatting van de weerbaarheid van de pluriforme Nederlandse moslimbevolking. Het voorbeeld van het verbod op autorijdende vrouwen is tevens misleidend en zou eerder gericht moeten zijn tot een bondgenoot van Saoedi-Arabië, de Nederlandse regering. De moslims hier in Nederland hebben daar weinig mee te maken. Maar ook over het aandeel van Westerse regeringen in die onderdrukking wordt op zijn Oost-Indisch geen woord gerept."
Meer over 9/11, fatwa, groenlinks, islam, islamdebat, radicalisering, terrorisme, tofik dibi.
Reacties
prof. dr. David Pinto - 14/09/2011 22:57
GroenLinks-kamerlid Tofek Dibi © ANP
De oproep van Tofik Dibi klinkt leuk, maar zijn betoog is onbegrijpelijk, irreëel en misleidend, betoogt hoogleraar David Pinto.
Dibi roept op tot een 'laatste fatwa'. Dit is 'een oproep tot zelfstandig denken, tot leren en discussiëren. Tot openlijk en vrij met elkaar van mening verschillen'. Maar zij die een fatwa kunnen uitvaardigen, zijn 'één of hooguit een handjevol geleerden', weet Dibi ook. Islamgeleerden wel te verstaan. Die islamgeleerden oproepen tot een laatste fatwa, zoals Dibi die formuleert, is hetzelfde als de vegetariër Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren aansporen om mee te werken aan een reclamespot ter bevordering van veel vlees eten.
Dibi weet zelf als moslim hoe irreëel zo'n oproep is. Pikant overigens is het dat Dibi's politieke geestverwant Mohammed Rabbae weliswaar de fatwa destijds van Khomeini om Salman Rushdi te doden niet steunde, maar wel vond dat diens boek De Duivelsversen verbrand moest worden.
Zijn oproep is dan ook meer electoraal bedoeld. Dibi wil Geert Wilders ermee aansporen tot een debat. Maar twee andere, fundamentelere pijlers zijn zinniger voor een debat met Dibi, Wilders en anderen. De eerste is de kern en basis van Wilders gedachtegoed en politiek handelen. Zij luidt dat de islam geen religie is, maar een ideologie. Klopt deze stelling wel of niet?
Amoreel
Het is bekend dat niemand minder dan Sayyid Qutb, de Egyptische intellectueel en godfather van de radicale islam, dezelfde mening verkondigde. Qutb, die op 29 augustus1966 in Egypte is opgehangen vanwege zijn verzet tegen het toen heersende regime, was leraar, dichter, journalist en criticus. Zijn bezwaar tegen het westen was de 'dehumaniserende' impact van de westerse levensstijl. Hij was ervan overtuigd dat de 'amorele' en 'corrumperende' filosofie van het Westen rampzalig was voor de spiritualiteit van het Oosten.
Zijn boek Mijlpalen op de weg is een soort jihad-manifest waarin hij een revolutionaire voorhoede oproept. Eerst via prediking en als het anders niet kan, via geweld. In zijn, voor moslims gezaghebbende publicaties, waarvan In de schaduw van de Koran de bekendste is, wilde Qutb aantonen dat de islam een allesomvattende, onafhankelijke en superieure filosofie bevat. 'En dat andere dominante ideologieën zoals het kapitalisme, het liberalisme en het socialisme in vergelijking met de islam slechts zwakke, onvolledige en corrupte systemen zijn', zoals tekstcriticus Chams Eddine, die arabistiek en filosofie in Gent en Cairo studeerde, Qutb citeerde. Qutb vergeleek de islam dus niet met andere godsdiensten maar met concurrerende ideologieën. Een belangrijk thema, dunkt me, voor een fundamenteel debat.
Kloof
Een tweede thema van grote betekenis voor het debat is de enorme kloof tussen het Westen en de bagage die migranten van Arabisch-islamitische afkomst meenemen en hoe met deze kloof om te gaan. Hoe immens die kloof is, werd helder aangetoond en in twee rapporten gepubliceerd in 2002 en 2003, in opdracht van een VN-organisatie, waarvan overigens alle Arabische landen lid zijn. Het gaat om het Arab Human Development Report, het VN-programma voor ontwikkeling, geschreven onder leiding van de Egyptische socioloog Nader Fergany.
Belangrijke gegevens uit het eerste rapport: de Arabische landen vertonen tekortkomingen op drie cruciale punten: vrijheid, kennis en de positie van vrouwen. De Arabische regio heeft de laagste participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt ter wereld. Deze tekortkomingen verklaren volgens het eerste rapport de frustraties van de Arabische landen; de culturele kloof ten opzichte van de rest van de wereld neemt toe. Per jaar worden slechts 300 buitenlandse boeken in het Arabisch vertaald. Alleen al in Nederland werden in 1997 bijna 5000 vertaalde boeken uitgegeven.
Het tweede UNDP-rapport schetst opnieuw een somber algemeen beeld van de Arabische wereld. Het begint al bij de opvoeding van kinderen. Die is volgens de onderzoekers in Arabische gezinnen vaak 'autoritair'. 'Dit vermindert de onafhankelijkheid en het zelfvertrouwen van het kind'. 'Het bevordert passiviteit. Zelf vragen stellen en zelf initiatief nemen worden niet op prijs gesteld', aldus het UNDP-rapport.
Dit laatste is breed, algemeen gesteld. De inperking van zo'n signalering tot alleen maar religie (de islam) en religiebeleving, zoals Dibi in zijn oproep doet, is kortzichtig en misleidend.
David Pinto is hoogleraar en directeur van het Intercultureel Instituut (ICI). Binnenkort verschijnt zijn boek Canon voor Participatie - een praktische en realistische kijk op participatie en Interculturalisatie (Kluwer).
