Er is weinig aandacht voor de groei van extreemrechts. Ten onrechte.
In opinie door Ewoud Butter op 05-03-2019 | 15:55
Bij de presentatie van het laatste dreigingsbeeld van de NCTV ging de aandacht van de pers vooral uit naar de dreiging uit jihadistische hoek en het mogelijke gevaar van sommige groepen salafisten. Weinig aandacht was er voor extreemrechts. Ten onrechte. Rechts-extremisme groeit volgens de NCTV, zowel in Europa als Nederland. En het is zo doorgedrongen in de haarvaten van onze samenleving dat we het als ‘normaal’ zijn gaan beschouwen.
Toename rechts-extremistisch geweld
De NCTV schrijft in het 49ste Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) dat de laatste drie jaar zowel de ernst als de omvang van rechts-extremistisch geweld in diverse West-Europese landen en Noord- Amerika toeneemt. De NCTV verwijst naar een onderzoek van het Institute for Economics & Peace waaruit blijkt dat het aantal doden als gevolg van geweld door rechts-extreme groepen en personen tussen 2014 en 2017 groeide van 4 naar 17.
Volgens de NCTV vertaalt de toegenomen populariteit van rechts-populisme en rechts-extremisme in Europa en de Verenigde Staten zich in een toenemende dreiging van rechtse terroristen en rechts- terroristisch geweld. Deze dreiging is sterk verschoven van bewegingen naar kleine cellen en eenlingen. De NCTV verwijst daarbij naar verschillende Europese landen waar de afgelopen jaren eenlingen of kleine groepen zijn gearresteerd omdat ze aanslagen wilden plegen op onder andere “vluchtelingen, moslims, linkse tegenstanders, vooraanstaande politici en overheidsinstellingen”.
Fluïde verbanden
Deze internationale context is relevant. Eerder liet de NCTV die context (ten onrechte) weg, maar recente studies laten nu volgens de NCTV zien dat er sprake is van “een beweging met veel on- en offlineactiviteit buiten de bekende organisaties om, waarbij de zeer fluïde verbanden opvallen.” Zo is de Nederlandse alt-rightscene erg gericht op het buitenland en dan met name op de Verenigde Staten en is van extreemrechtse organisaties als Pegida, Voorpost, Identitair Verzet bekend dat ze in het buitenland zijn opgericht of goede internationale contacten onderhouden.
'Lone actor'
Net als in Europa en de VS gaat ook in Nederland volgens de NCTV het gevaar meer uit van de “lone actor” dan van grotere groepsverbanden. De NCTV verwijst daarbij naar een extreemrechtse man die onlangs tot drie jaar cel werd veroordeeld wegens “het voorbereiden en bevorderen van het plegen van moord met een terroristisch oogmerk op moslims en op linkse kopstukken". Een bekend voorbeeld van een lone actor is Anders Breivik die in 2011 in Noorwegen 77 mensen doodde op grond van extreemrechtse, anti-islamitische en anti-linkse opvattingen.
Eind vorig jaar waarschuwde ook de AIVD dat extreem-rechts zich steeds agressiever en opruiender manifesteert. „Vaker dan voorheen worden uitspraken gedaan die geweld aanmoedigen en verheerlijken tegen met name moslims en de overheid,” schreef de dienst. De AIVD constateerde bovendien dat rechts-extremisten proberen wapenvergunningen te bemachtigen.
De NCTV waarschuwt voor de impact van het gepolariseerde maatschappelijke debat op ‘lone actors’ en verwijst daarbij naar “een steeds agressiever en opruiender internetdiscours”, “het nieuwe zelfvertrouwen” van extreemrechts en de rechts-extremistische groeperingen “die actief zijn met intimiderende en radicale acties waarmee ze voor onrust zorgen binnen moslimgemeenschappen”. De NCTV noemt deze keer geen namen, maar doelt ongetwijfeld op organisaties die in een publicatie over extreemrechts eind vorig jaar wel werden genoemd, zoals Pegida, Voorpost, Identitair Verzet en Rechts in Verzet.
Polarisatie: salafisten en extreemrechts voeden elkaar
De NCTV bespreekt uitvoerig het salafisme (lees ook deze verhelderende bespreking van Roemer van Oordt) en constateert dat salafistische en rechts-extreme kringen elkaar wederzijds beïnvloeden.
Het anti-islamdiscours is de laatste jaren op sociale media toegenomen en verhard. Vooral rechts-extremistische kringen, waar de strijd tegen de islam en het jihadisme belangrijke mobiliserende en verenigende factoren zijn, grijpen salafistische denkbeelden aan om een islamofobe agenda te legitimeren. Op hun beurt verwijzen salafistische voormannen voortdurend naar islamofobe narratieven die de islam in algemene zin problematiseren om hun eigen boodschap kracht bij te zetten.
Ook de agenda van extreemlinks is volgens de NCTV vooral een reactie op extreemrechts.
Olifant in de Kamer
In welke rechts-extremistische kringen zijn “de strijd tegen de islam mobiliserende en verenigende factoren”? Wie zijn de aanjagers van het verharde anti-islamdiscours? De NCTV noemt geen namen.
Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut, uitgevoerd in opdracht van de Anne Frank Stichting, bleek vorig jaar – en niet erg verrassend - dat zeker de populistisch radicaal-rechtse PVV door de meeste extreemrechtse organisaties wordt gezien als een "politieke zielsverwant". Hoewel Geert Wilders altijd heeft beweerd dat extreemrechts in zijn partij niet welkom is, blijkt zijn partij voor extreemrechts wel degelijk aantrekkelijk.
In een factsheet (pdf) die de Anne Frankstichting voor het ministerie van Sociale Zaken heeft gemaakt worden diverse PVV’ers met een extreemrechts verleden genoemd en wordt gewezen op een demonstratie van de PVV in Rotterdam, waaraan diverse extreemrechtse organisaties (Voorpost, Identitair Verzet, Erkenbrand, Nederlandse Volks-Unie, Pegida, Rechts in Verzet, Stop Antifa Terreur) deelnamen. Bovendien werkt de PVV in Europa volgens de onderzoekers samen met partijen met een lange geschiedenis van racisme en antisemitisme, zoals de AFD, FPO, Front National, Lega Nord en Vlaams Belang.
Er is ook geen diepgravend onderzoek nodig om overeenkomsten te zien tussen de anti-islam agenda van de PVV en die van eerdergenoemde extreemrechtse organisaties. De PVV-agenda staat stijf van de voorstellen (zoals het verbieden van islamitische uitingen, een Koranverbod, het sluiten van moskeeen en het sluiten van islamitische scholen) die haaks staan op elementaire vrijheden en mensenrechten die zijn verankerd in onze grondwet en internationale verdragen. Wouter Veraart, hoogleraar Encyclopedie der rechtswetenschap en rechtsfilosofie, noemde het PVV-programma in 2017 'een gevaar voor de rechtsstaat'. Veraart:
Wat de PVV in feite doet, is het weghalen van elke mogelijkheid om het islamitische geloof uit te oefenen in Nederland. Dat raakt niet alleen de vrijheid van godsdienst, maar ook de vrijheid van onderwijs, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vereniging, et cetera. Het gaat heel erg ver en het is eigenlijk ongelooflijk wat daar wordt voorgesteld.’
In het eerdergenoemde rapport onderzoek van Verweij Jonker en de Anne Frankstichting wordt overigens niet alleen de PVV, maar ook Forum voor Democratie (FVD) genoemd. In kringen van beide partijen worden volgens de onderzoekers politieke standpunten naar voren gebracht, die tot voor kort het domein waren van extreemrechts.
Zo verspreiden FvD en de PVV de extreemrechtse en racistische samenzweringstheorie dat er sprake zou zijn van een bewuste strategie van 'omvolking' van de Nederlandse samenleving. Deze theorie krijgt in extreemrechtse kringen “vaak een antisemitische connotatie: Joden zouden degenen zijn die achter de schermen deze 'omvolking' organiseren", constateren de onderzoekers.
‘Normalisering’ van extreemrechts gedachtengoed
Volgens de Anne Frankstichting en het Verwey-Jonker Instituut krijgen extreemrechtse organisaties en denkbeelden meer ruimte. "Ideeën van extreemrechtse groepen lijken steeds meer ontdaan te zijn van de erfenis van het nationaalsocialisme in de Tweede Wereldoorlog en vaker gezien te worden als willekeurig welke andere politieke mening", schrijven de onderzoekers.
Dat betekent volgens de onderzoekers dat extreemrechtse organisaties en extreemrechtse opvattingen minder "afbreukrisico's" met zich meebrengen en dat er bij extreemrechtse organisaties sprake is van een toenemend zelfvertrouwen. Ook de AIVD en NCTV wezen eerder op dit toegenomen zelfvertrouwen.
Het is ook zichtbaar bij de voorstellen die de PVV doet. Deze worden tegenwoordig schouderophalend door andere partijen ontvangen. Stel dat de tweede politieke partij van Nederland synagogen zou willen sluiten of LHBT’s of vrouwen hun rechten zou willen ontnemen, dan zou er terecht sprake zijn van een massale veroordeling.
Als het bijvoorbeeld gaat om het voorstel om moskeeën te sluiten, wordt dat blijkbaar inmiddels zo normaal gevonden dat dit idee bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen zelfs werd opgenomen in stemwijzers alsof het om een ‘normaal’ politiek standpunt zou gaan.
Gedeelde verantwoordelijkheid
Problematisch is ook de reactie van de politiek op incidenten gericht tegen moskeeën, zoals afgelopen weekeinde in Den Haag. Burgemeester Krikke veroordeelde de actie van Pegida weliswaar, maar leek ook te suggereren dat hier sprake was van een ‘meningsverschil’.
In de Tweede Kamer werden dergelijke incidenten gericht tegen moskeeen in het verleden geagendeerd door GroenLinks (Naima Azough, Tofik Dibi) of de PvdA (Ahmed Marcouch). De laatste jaren lijkt vooral DENK zich er druk over te maken. Het agenderen van moslimhaat zou echter niet alleen Nederlandse politici van islamitische huize ter harte moeten gaan, net zoals antisemitisme niet alleen de zorg van Nederlandse joden zou moeten zijn. Het tegengaan van alle vormen van discriminatie, homofobie en racisme zou een zorg van alle politici, ongeacht hun etnische of religieuze achtergrond, sekse of geaardheid, moeten zijn.
De populistische radicaalrechtse partijen lijken bij de verkiezingen voor het Europees parlement in mei flink te gaan winnen. Voorlopig zullen deze partijen een machtsfactor blijven vormen. Hoe groot die macht is en hoe gevaarlijk dat is voor de rechtsstaat ligt aan andere partijen. De sleutel bij het tegengaan van alle vormen van intolerantie en extremisme ligt, zoals ook extreemrechts- en populisme expert Cas Mudde hier stelt, bij de positie die wordt ingenomen door de reguliere middenpartijen.
Zie ook:
Meer artikelen over extreemrechts
Ook over het NCTV Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland: NCTV doet een Soroushje over salafisme
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over extreemrechts, NCTV.
