Elsevier serveert met special Islam in Nederland een opgewarmde prak
In opinie door Ewoud Butter op 08-10-2017 | 14:39
De deze week verschenen Elsevierspecial Islam in Nederland is een vorm van gemakzuchtige journalistiek, een opgewarmde prak op een duur bord, waarmee weinig blijk wordt gegeven van werkelijke interesse in de islam in Nederland.
In 2006 publiceerde Elsevier een speciale uitgave over de islam onder de titel “Islam. De essentiële gids bij de snelst groeiende religie ter wereld”. Deze special bevatte onder andere aandacht voor de Koran, Mohammed, de sharia, de islam in Indonesië, Turkije en Nigeria, de mooiste islamitische bouwwerken en de militante politieke islam. Ook stonden er portretten van Nederlandse moslims in, was er een artikel waarin Nederlandse islamwetenschappers van propaganda werden beticht en was er aandacht voor de Leidse islamoloog Christiaan Snouck Hurgronje.
Islam in Nederland?
Afgelopen week volgde een herziene en geactualiseerde versie onder de titel “Islam in Nederland”, met als subtitel “de essentiële gids bij de snelst groeiende religie ter wereld”.
Voor een kleine 9 euro ontvang je een fraai vorm gegeven glossy met artikelen over de Koran (“het machtige woord van Allah”), de profeet Mohammed (“de strijdvaardige gezant van Allah”), stromingen binnen de islam (“Mohammeds nalatenschap), islamitische kunst (“de mooie kant van de islam” door Afshin Elian), de “glorietijd van de Arabische moslims” en “de vijf religieuze verplichtingen”. Verder wordt opnieuw, net als in 2006, een artikel (“Vermaard, verguisd, vergeten”) geplaatst over Christiaan Snouck Hurgonje (1857-1936), een beroemde islamoloog en spion in dienst van het Nederlandse koloniale bewind in Indonesië. Ook wordt er een artikel gewijd aan de positie van de vrouw in de islam met de titel “seksisme in naam van de islam”.
In het laatste artikel worden een paar zinnen gewijd aan Nederlandse vrouwen die zich bekeren tot de islam, maar verder komt “de islam in Nederland” in al deze artikelen niet of nauwelijks aan de orde.
Ruud Koopmans
Ook in een interview van Nikki Sterkenburg met de in Berlijn woonachtige socioloog Ruud Koopmans (“Je moet een keer de grens trekken”) dat een jaar geleden ook al was verschenen in Elsevier, valt amper actuele informatie over de islam of moslims in Nederland te halen.
Koopmans doet wel een uitspraak over DENK ("Een stelletje Turkse extreem-nationalisten. Het zijn Turkse Geert Wildersen die in het parlement zitten, en dan een slagje erger") en over gematigde moslims die volgens Koopmans beweren dat radicalisering en terreur komen door uitsluiting en islamofobie en dat de daders geen echte moslims zijn. Koopmans:
"Het zou beter zijn als gematigden erkennen dat de islam en Koran ruimte bieden aan de interpretatie die fundamentalisten en radicalen eraan geven en daar een andere interpretatie tegenover zetten. Waar zijn de tegendemonstraties van moslims als er een aanslag is in naam van de islam? Het is wel hun religie die door het slijk wordt gehaald."
Koopmans kreeg op deze opmerking al eerder kritiek. Had hij mogelijk vanuit Berlijn gemist dat er in Nederland talloze initiatieven zijn genomen door islamitische organisaties tegen radicalisering en dat bijvoorbeeld de demonstratie in Amsterdam na Charlie Hebdo een initiatief was van met name de Marokkaans Nederlandse jongerencentrum Argan? Zie ook deze reactie van Margreet van Es op een vergelijkbare uitspraak van Koopmans, inclusief de links onderaan het artikel.
'Zelfislamisering'
De special bevat verder een kort essay van Syp Wynia waarin hij stelt dat de invloed van de islam in Nederland groeit, omdat autoriteiten op veel terreinen ‘zelfislamisering’ faciliteren. Hij gebruikt hierbij een bijzonder ruime definitie: het toestaan van halal slachten en de bouw van moskeeën, het mogelijk toestaan van hoofddoekjes bij de politie, veiligheidsmaatregelen op luchthavens en het inzetten van moskeeën tegen radicalisering worden door Wynia allemaal vormen van zelfislamisering genoemd; het draagt volgens hem ook bij aan het uithollen van de Nederlandse rechtsstaat (waarvan de vrijheid van godsdienst overigens een onderdeel is).
Wynia haalt ook het belegen (acht jaar oude) en vaker gefactcheckte voorbeeld van stal van de Haagse Hogeschool die in 2009 de jaarlijkse kerstboom zou hebben geschrapt om moslims niet te kwetsen. Wynia heeft waarschijnlijk gemist dat er dat jaar volgens de Haagse Hogeschool buiten de centrale hal maar liefst 82 kerstbomen opgetuigd waren. Zie verder ook deze factcheck van de Volkskrant. Erg nieuw is het essay van Wynia over zelfislamisering overigens niet: sinds 2007 agendeert hij dit onderwerp met regelmaat.
'Propaganda verpakt als wetenschap'
Met het artikel ‘Propaganda verpakt als wetenschap’ van Gerry van der List wordt de special ook niet veel actueler. Dit stuk, dat grotendeels hetzelfde is als het artikel met dezelfde titel uit de special van 2006 (zie ook deze bespreking), gaat niet zozeer over moslims in Nederland, maar over Nederlandse wetenschappers die onderzoek doen naar moslims. Deze onderzoekers zouden problemen volgens Van der List rond de islam maar vergoeilijken. Het is een stelling die in het artikel amper onderbouwd wordt.
Er staan, heel suggestief, foto’s bij het artikel van enkele wetenschappers die in het artikel in het geheel niet besproken worden en er wordt verwezen naar uitspraken van Machteld Zee en wijlen Hans Jansen. Als hard bewijs wordt een publicatie van Shadid en Van Koningsveld uit 1992 (!) genoemd en (de reacties op) het rapport Dynamiek in islamitisch activisme van de WRR uit 2006.
Van der List stelt dat Nederlandse onderzoekers geen generaliserende kritische uitspraken over de islam zouden durven doen, uit angst van oriëntalisme beschuldigd te worden of omdat ze te nauw betrokken zouden zijn bij hun studieobject om kritiek te kunnen leveren op misstanden in het Midden-Oosten. Hij diskwalificeert daarmee niet alleen tientallen, meestal kritische Nederlandse wetenschappers, hij geeft er duidelijk blijk van geen idee te hebben waar ze mee bezig zijn.
Van der List mist ook de kernvraag van het debat tussen islamwetenschappers: kun je generaliserende, waardevrije uitspraken doen over ‘de islam’, een religie die, net als het christendom, een enorme diversiteit aan stromingen en interpretaties kent die onder andere beïnvloed worden door diverse culturele, politieke, economische etc. factoren?
Het antwoord van Arabist Hans Jansen of bijvoorbeeld Geert Wilders en Thierry Baudet op deze vraag is ‘ja’. Het antwoord van het merendeel van de Nederlandse islamonderzoekers is ‘nee’.
Islam in Nederland
Is er dan helemaal geen aandacht voor de islam in Nederland in de special Islam in Nederland?
Jawel, de special bevat foto’s van zes Nederlandse moskeeën en er staan vijf korte portretten van Nederlandse moslims in (“het gezicht van de islam”), waarbij de foto’s meer ruimte in beslag nemen dan de tekst.
Van de vele stromingen die de islam in Nederland kent, wordt er ook één beschreven: Nikki Sterkenburg schrijft kort, voornamelijk vanuit een veiligheidsperspectief, over het salafisme (onder de titel “Leven als de profeet”), de veruit meest orthodoxe stroming in het Nederlands islamitisch landschap. De aandacht voor het salafisme is niet erg origineel, maar ook niet vreemd, omdat de meeste door de islam geinspireerde terroristen tot die stroming behoren. Toch vormt het salafisme een kleine stroming met volgens de AIVD ongeveer 30.000 aanhangers, 3% van het totaal aantal moslims in Nederland. En het grote merendeel van hen blijkt niet vatbaar voor radicalisering.
En dan is er verder nog één inhoudelijk artikel over de islam in Nederland. In “ Op weg naar een polderislam?” geeft Gerry van der List een korte historische schets van de vestiging van de islam in Nederland. Verder besteedt hij veel aandacht aan ‘het gevaar van de islam’, de opkomst van (opnieuw) het salafisme en een tegenbeweging die hij signaleert. Ook is er aandacht voor de imams, die volgens Van der List in de regel orthodox zijn. Bij het stukje staat een foto van de omstreden salafistische imam Fawaz Jneid, die onlangs in den Haag een gebiedsverbod kreeg.
Essentiële gids?
Elsevier heeft de special (een "essentiële gids") volgens hoofdredacteur Arendo Joustra uitgebracht omdat er grote belangstelling voor de islam in Nederland bestaat. Deze belangstelling komt volgens hem, zo schrijft hij in het voorwoord, voort uit de confrontatie met religieuze rituelen van moslims en uit de vraag of de islam andere godsdiensten zal overvleugelen en daarmee gewoonten en gebruiken in de “eigen samenleving”. Ook komt de belangstelling voort uit angst ten gevolge van terreur uit naam van de islam. Joustra schrijft: “Logischerwijs leidt dat tot angst en afwijzing, maar ook tot nieuwsgierigheid. Wat zijn de duistere kanten van deze religie? Redenen genoeg voor deze speciale editie over de islam, gemaakt door redacteuren van Elsevier Weekblad."
Er valt op diverse artikelen het nodige aan te merken, maar wie de Elsevierspecial koopt om louter een duister beeld van de islam te krijgen, zal teleurgesteld worden. Daarvoor is de special net iets te genuanceerd.
Maar wie in de Elseverispecial Islam in Nederland informatie hoopt te vinden over bijvoorbeeld andere stromingen in Nederland dan het salafisme, komt ook van een koude kermis thuis. De special mist verder bijvoorbeeld informatie over islamitisch onderwijs, islamitische media waaronder digitale, moskeeorganisaties, koepelorganisaties, islamitische vrouwen-, jongeren, ouderen-, imam- of lhbt organisaties, imamopleidingen, maatschappelijke initiatieven van moslims op tal van gebieden, islamitische ondernemers, wetenschappers, kunstenaars, de toenemende samenwerking met joodse en christelijke organisaties, de opkomst van een nieuwe generatie religieuze leiders etc.etc. Er is geen aandacht voor de positie van seculiere moslims, de rol van moslims in het Nederlandse islamdebat, voor de financiering van moskeeen of voor de strijd die binnen de moslimgemeenschap tegen radicalisering wordt gevoerd en evenmin voor (triggerfactoren van) moslimdiscriminatie en voor de lange lijst van incidenten gericht tegen moskeeën, waaronder de enige terroristische aanslag die we sinds de vorige Elsevierspecial in Nederland hebben gehad: die op een moskee in Enschede.
Afgezien van vijf minuscule portretten, komt er in de special Islam in Nederland geen moslim aan het woord, laat staan dat er islamitische journalisten of wetenschappers aan de special hebben meegewerkt.
Tot slot
Veel verhalen zijn door Elsevier al veel eerder en in een enkel geval veel vaker gepubliceerd. Sommige artikelen, vooral de algemene artikelen over de islam, zijn voor een leek best informatief, maar bevatten weinig nieuws over de islam in Nederand. De special is vooral een vorm van gemakzuchtige journalistiek geworden, een opgewarmde prak op een duur bord, waarmee weinig blijk wordt gegeven van werkelijke interesse in de islam en moslims in Nederland.
De lezer die zich echt wil verdiepen in de islam in Nederland kan zijn 9 euro beter besteden aan een van de vele goede, kritische studies die er in Nederland over dit onderwerp zijn verschenen. Je kunt ook beginnen de website polderislam.nl te bezoeken of door eens aan te kloppen bij een moskee.
Meer over elsevier, islam, islam en media, islam special, media, mediamisser, mediamissers, moslims in nederland, onderzoek, zelfislamisering.
