Home » Blog » Opinie » Eergerelateerd geweld: wat is het en wat moeten we er mee?

Eergerelateerd geweld: wat is het en wat moeten we er mee?

In opinie door Dilan Yesilgöz op 04-01-2013 | 11:11

Tekst: Dilan Yesilgöz

Mirjam is dood. Pas zestien en wreed neergestoken. Toen het vermoeden werd geuit dat de moordenaar haar bloedeigen moeder zou zijn, barstten de speculaties los. Eerwraak of geen eerwraak? Zoals altijd stromen de (social) media in razend tempo vol met meningen van quasi deskundigen. Onderbouwd of niet; ik vind, dus ik besta, lijkt het adagium.

Eergerelateerd geweld zou nauwelijks voorkomen onder Marokkanen, daders zouden zelden vrouwen zijn en deze vorm van geweld zou gekoppeld zijn aan de Islam. Ik weet niet wat met Mirjam gebeurd is. Ik kan alleen enorm veel verdriet voor haar voelen en wensen dat de dader(s) gepakt en gestraft worden.

Ik weet echter wel dat de discussie zoals deze nu gevoerd wordt over eerwraak en eergeweld, de plank totaal misslaat. Hieronder kort wat feiten. Niet volledig, wel handig.

Eergerelateerd geweld is een begrip dat niet alleen in moslimlanden bekend is, maar ook in Zuid Europa, Zuid Amerika, Azië, orthodox-christelijke gemeenschappen, Roma etc. 

Het is beschreven door grote schrijvers als Shakespeare en Marquez, bezongen en ten tonele gebracht. Het is in beginsel geen cultuur of land onbekend. Eergerelateerd geweld is geen islamitisch verschijnsel, maar is vooral gekoppeld aan regios’s. Het komt voor in patriarchale gemeenschappen waar het collectief boven het individu staat. 

In Europa hebben we tegenworodig het meest te maken met eergerelateerd geweld vanuit de Turkse, Iraakse, Koerdische, Pakistaanse, Iraanse, Afghaanse, Hindoestaanse, Marokkaanse en Syrische gemeenschappen. 

Wat is eer?

De definitie van eer verschilt per groep of gemeenschap. In deze context kan men stellen dat de eer van een vrouw gekoppeld is aan haar kuisheid en de eer van de man aan het hebben van kuise vrouwelijke familieleden.  

Er zijn verschillende gradaties te noemen betreffende de kuisheid van de vrouw, maar de belangrijkste maatstaf in deze is hoe de gemeenschap over een vrouw oordeelt. Per groep of gemeenschap gelden verschillende de normen. Gezien worden met een man die niet tot de familie behoort kan eerverlies tot gevolg hebben, maar ook buiten op straat roken of te bloot gekleed gaan. De beoordeling door de omgeving vindt continu plaats. 

Als een vrouw zich niet aan de gedragscodes houdt, schendt zij de famile-eer en daarmee de eer van de mannelijke leden van haar familie. Er wordt geroddeld en de mannen van de familie worden door de gemeenschap aangesproken op het schandelijke gedrag van de betreffende vrouw. De mannen in de familie moeten vervolgens optreden tegen deze vrouw om hun positie en status binnen de gemeenschap te behouden of te herstellen. Niet zelden worden mannen ook door de andere vrouwelijke leden gestimuleerd om de eer te herstellen. 

Eergerelateerd geweld

'Eergerelateerd geweld omvat elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld, gepleegd vanuit een collectieve mentaliteit in reactie op een (dreiging

van) schending van de eer van een man of een vrouw en daarmee van zijn of haar familie, waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken'

(Werkdefinitie ministerie van Justitie, Beke 2005).

In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, is eerwraak niet hetzelfde als eergerelateerd geweld. Eerwraak is het uiterste middel om de familie-eer te herstellen. Eergerelateerd geweld is de overkoepelende term voor alle vormen van dwang, psychisch en fysiek geweld ter bescherming en herstel van de familie-eer. Deze bescherming heeft verschillende vormen. Voorbeelden zijn:

• Veel minder vrijheid voor de meisjes binnen een familie, zoals niet uit mogen gaan, niet met jongens omgaan, toezicht op bel/ internet gedrag, verbod op schoolfeestjes etc. (terwijl de jongens binnen hetzelfde gezin deze beperkingen vaak niet hebben)
• Meisjes die niet naar school mogen, niet naar buiten mogen. 
• Broers, neven en ooms die toezicht moeten houden op de meisjes/ vrouwen van de familie, waarbij het gebruik van geweld niet wordt geschuwd.
• Gedwongen uithuwelijking
• Achterlating
• Verstoting

Eerwraak

Een eremoord is een moord gepleegd met voorbedachten rade en betrokkenheid van meerdere familie- of stamleden om de geschonden familie-eer te herstellen. Een moord waar tot een paar jaar geleden in Turkije 1/8 van de strafmaat voor werd geëist (en zelden straf voor opgelegd werd) in verband met verzachtende omstandigheden voor de dader(s).

Een eremoord, of eerwraak,  kan ook voorkomen in de vorm van gedwongen zelfmoord, zoals in de Hindoestaanse gemeenschap wordt gezien. 

Eerwraak wordt doorgaans gepleegd door een mannelijk familielid of meerder familieleden. Echter, het zijn vaak ook de vrouwen van de familie die een hele belangrijke rol hebben in de voorbereidingen en het faciliteren van de moord. Zo zijn er vele cases bekend waarbij een weggelopen meisje gebeld wordt door haar moeder, moeder zegt dat alles in orde is en het meisje bij terugkeer door haar vader, broers en/ of ooms om het leven wordt gebracht. 

Slachtoffers/ daders

Meisjes en vrouwen zijn het vaakst slachtoffer van eergerelateerd geweld en eerwraak. Maar ook jongens en mannen kunnen slachtoffer worden. Zo wordt homoseksualiteit gezien als een grove schending van de familie-eer. Ook niet mee willen werken aan eergerelateerd geweld tegen een ander, vreemd gaan met een getrouwde vrouw of niet instemmen met een gearrangeerd huwelijk worden gezien als vormen van eerschending.

De daders van eerwraak zijn meestal mannelijke familieleden, al dan niet geholpen en gefaciliteerd door vrouwen. Het komt voor dat de daadwerkelijke moordenaar een minderjarige is, aangezet tot de moord door ouderen uit de familie. Immers, een minderjarige krijgt een lichtere straf. De afgelopen decennia zijn de rechters in Nederland hier (voorzichtig) rekening mee gaan houden. Zo legde de rechtbank in 2000 een straf van negen jaar op aan een vader die zijn 17-jarige zoon aangezet zou hebben tot poging tot moord op zijn zus en diens vriend. Zie: http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2514034/2000/06/03/Schietpartij-geleerden-oneens-over-strafmaat.dhtml.

Hoe nu verder?

De expertise in Nederland bij hulpverleners, politie en justitie met dit onderwerp groeit, maar moet nog steeds veel beter. Het is zeer complex. Daar waar vroeger eergerelateerd geweld werd gezien als huiselijk geweld (en daardoor fatale fouten werden gemaakt door hulpverleners), neigt men er nu naar om al het geweld uit bepaalde kringen te categoriseren als geweld met eermotief. Dat dat stigmatiserend kan werken is nog niet eens het grootste probleem. Het meest kwetsbare is dan dat het slachtoffer of het gezin niet de juiste hulp (en/of straf) krijgt. 

Daarnaast is het van groot belang dat we de definitie van eergerelateerd geweld niet uit het oog verliezen. Eergerelateerd geweld is breed en bevat vele vormen van onderdrukking en (psychisch) geweld.

Vandaag schreeuwt iedereen moord en brand bij Mirjam omdat het eerwraak zou zijn, morgen zwijgen we over de meisjes die totaal geen rechten hebben vergeleken met hun vriendinnen of broers en neven. Meisjes die niet mee mogen doen met schoolzwemmen, niet naar schoolfeestjes kunnen of niet mogen winkelen met hun vriendinnen. Dat is dan cultuur? Dat is aan de ouders? Daar mogen we ons niet mee bemoeien? Maar zo selectief mogen we niet zijn. Want we weten dat voor een aantal van deze meisjes de volgende stap is dat ze gedwongen uitgehuwelijkt worden of achtergelaten in het land van herkomst. En voor een paar meisjes is de volgende stap nog veel erger. 

De enige echte verandering moet uit de gemeenschappen zelf komen. Dat kan de overheid of de publieke opinie niet afdwingen. Maar emancipatie brengt risico’s met zich mee. 

Hoe meer de kwetsbare groepen binnen deze gemeenschappen zullen emanciperen, hoe meer zaken van eergerelateerd geweld we zullen meemaken. Want de individuele ontwikkeling botst met wat het collectief eist.

Dan is het de taak van de overheid om de vangnetten te waarborgen voor degenen die dat nodig hebben. Maar het is minstens net zo belangrijk om hard te straffen. Achterlating, gedwongen uithuwelijking; strafbaar stellen en handhaven. Bij eerwraak niet alleen degene die het mes vast had aanpakken, maar ook iedereen die wist dat de misdaad zou plaatsvinden. Berechting van medeplichtigen moet hier in de breedste zin in acht worden genomen. 

Maar ook wij hebben een taak. Wij moeten alerter zijn en minder onverschillig. Minder tijd besteden aan nietszeggende statements op social media, meer tijd besteden aan echte sociale contacten. Vraag waar het klasgenootje van je kind is gebleven na de zomervakantie, ga er achteraan, maak je zorgen, lig er wakker van, trek aan de bel, vraag advies; doe wat!

Dilan Yesilgöz is redactrice van Republiek Allochtonië 

Meer over Dilan Yesilgöz, eer, eergerelateerd geweld, eerwraak, emancipatie, huiselijk geweld, islamdebat, vrouwen, vrouwenemancipatie.

Reacties