De weg naar Osama; over barbaarsheid en beschaving
In opinie door Martijn de Koning op 08-05-2011 | 21:54
Tekst: Martijn de Koning
Osama bin Laden is dood. Gefeliciteerd, maar niet heus. Een verhaal over hoe de oorlog tegen terrorisme is ontspoord in een oorlog van terreur. Een verhaal dat bol staat van de spanning tussen beschaving en barbaarsheid.
Dus we hebben ‘m. Die Osama bin Laden. Gefeliciteerd, maar niet heus.
Op 11 september 2001 viel Al Qaeda ‘de vrije wereld’ aan. Zo werd het snel gepresenteerd, ook in Nederland. Wij waren de vrijen, de deugdzamen, de goeden en zij de niets en niemand ontziende slechterikken. Zelfs onschuldige burgers vielen ze aan. Op 7 oktober 2001 begon de aanval op Afghanistan en de jacht op Bin Laden.
Nu is OBL dood en dat heeft de wereld een stuk veiliger gemaakt.
Natuurlijk. Klaarblijkelijk zijn we ‘even’ vergeten dat de war on terror van een oorlog tegen terrorisme in het algemeen en Al Qaeda in het bijzonder, is verzand in een oorlog waar vooral de volkeren in Afghanistan, Pakistan, Iraq en Afrika last van hebben. Mensen die over het algemeen helemaal niet zoveel op hebben met Al Qaeda, maar wel fanatiek strijden tegen corrupte en dictatoriale heersers en tegen de Westerse leiders die allerlei militaire missies in hun landen uitvoeren en ook nog eens bevriend zijn met de leiders van die landen. En als het zo is, zo werd het destijds bij de inval ook gebracht, dat de wereld een stuk veiliger zou zijn zonder Bin Laden waarom moeten we dan nog steeds waakzaam zijn, heeft de VS haar dreigingsniveau verhoogd en zijn ook de Europese veiligheidsdiensten in hogere staat van paraatheid? En wat is daar eigenlijk precies gebeurt in die Pakistaanse villa? Waar zijn de voorvechters van mensenrechten onder Nederlandse politici en opinieleiders nu? De meesten lijken erg zwijgzaam en opgelucht terwijl meer openheid en een grondig onderzoek naar de gang van zaken toch zeker wel gewenst is. Sommige voorvechters hadden weliswaar ‘liever’ gezien dat OBL voor het gerecht was gebracht, maar dat zal echt een veroordeling zijn waar iemand van wakker zal liggen. En het lijkt erop dat men er ook vooral bij moet zeggen dat men desondanks geen traan zal laten om de man.
Tot nu toe lijkt het er vooral op dat het niet meer of minder dan een politieke moord is. Waar zelfs de nazi’s een rechtvaardig en eerlijk proces kregen is dat voor OBL dus anders. Natuurlijk we zijn in oorlog, of liever gezegd we zitten gevangen in de retoriek van oorlog, en de rechtvaardiging luidt dan ook dat je in een oorlog ‘nu eenmaal’ je tegenstander mag doden. En dit is wel een speciale categorie he, vijandelijke strijders! Vandaar nu ook waarschijnlijk de rechtvaardiging van martelpraktijken om de informatie los te krijgen die zou hebben geleid tot het pakken van OBL. Nog afgezien van de juistheid ervan, marteling is namelijk helemaal niet zo effectief, kunnen we ons afvragen of het doel wel de middelen rechtvaardigt. En waarom wordt de mastermind van 9/11, Khalid Sheikh Mohammed, dan wel vervolgd? In 2004 kwam er een speciale zitting van de Veiligheidsraad van de VN naar aanleiding van de moord door Israël op Hamas-leider Yassin; iets waar ook de VS ‘deeply troubled‘ over was.
Dat dit allemaal kan heeft te maken met het feit dat de War on Terror een oorlog is, waarbij de strijdende partijen hoogstens geweldsinstructies hebben, maar niet gebonden lijken te zijn aan internationale conventies. Vroeger vonden er in Spanje debatten plaats tussen de kerkelijke elites of de inheemse ‘wezens’ van de Caribbean wel mensen waren en dus recht hadden op de ‘christelijke vrijheid’. De Taliban en Al Qaeda zijn, als aanvallers van de vrije wereld, weggedefinieerd uit de beschaafde wereld, worden niet beschermd door Geneefse conventies en kunnen onderworpen aan ontvoeringen, martelingen en moord en men kan zelfs een Amerikaans staatsburger zonder vorm van proces op een hitlist zetten. Als mens-zijn betekent dat hij/zij beschikt over de rechten van een mens omdat hij/zij een mens is, dan wordt degene die niet beschikt over de rechten van de mens dus minder dan een mens.
Clair Norton gaat in een stuk op Bad Subjects, Marines versus Fedayeen: Interpretive Naming and Constructing the ‘Other’, over de vijandsbeelden met betrekking tot Irak, in op de logica die we ook hier kunnen zien. Waar de Westerse troepen strijden voor rechtvaardigheid, vrede en veiligheid over de hele wereld, maar zich wel te buiten gaan aan misstanden als Abu Ghraib, het bewust bestoken van burgers in Chora door Nederlandse troepen blijven we over hen spreken als soldaten, mariniers, special forces enzovoorts. Zij zouden immers de vertegenwoordigers of voorhoede zijn van een legitieme instelling van staten: het leger. Hun geweld is gelegitimeerd en toegestaan. Derhalve zijn zij geen gewapend tuig, criminelen of terroristen, maar soldaten die werken volgens een geweldsinstructie voor het hogere belang. De Taliban en opstandelingen daarentegen worden neergezet als ongeregelde strijders, paramilitairen, milities, terroristen, enzovoorts. De morele legitimiteit van de (westerse) staten is zo goed als onaantastbaar waardoor strijders die buiten de natie-staten vallen buiten de orde staan of worden gezet. Zij vallen aan waar de staat zichzelf slechts verdedigd. Hun geweld is dan ook terreur, ‘ons’ geweld is goed politiewerk, humanitaire interventie en ‘wij’ werken voor vrede en veiligheid die verstoord wordt/is door terroristen. Omgekeerd geldt het ook; als zij de illegitieme, barbaarse ander zijn, moeten ‘wij’ wel de goeden zijn. Dat er zoiets bestaat als staatsterreur door Westerse staten past niet in dit verhaal.
Maar is het zo vreemd dat de ander denkt dat het Westen de slechterik is? De War on Terror heeft duizenden burgerdoden gekost in Afghanistan en Iraq, talloze mensen op de vlucht doen slaan waarbij we ‘ons’ best doen die vooral niet op te nemen, we martelen mensen en werken mee aan ontvoeringen of voeren ze uit, we houden onschuldige mensen, onder wie kinderen, gevangen in mensonterende omstandigheden (en laten klaarblijkelijk gevaarlijke mensen vrij…), we doden bewust onschuldige burgers op een manier dat het lijkt alsof het slechts een videospelletje is (een andere vorm van de-humanisering) en we steunen in naam van democratie en veiligheid regimes die het niet al te nauw nemen met de democratie en veiligheid voor hun burgers. Het lijkt me dat het makkelijk voor te stellen is dat in zo’n situatie jonge mensen de boodschap van Al Qaeda op het eerste gezicht aantrekkelijk vinden. De War on Terror is namelijk geen project van vrede en veiligheid voor hen, maar één van dood, vernietiging en ontheemding. Het is een project om de Westerse hegemonie te verdedigen ongeacht of zelfs ten koste van allerlei ‘Westerse’ principes. In Nederland en de rest van Europa heeft de war on terror onder meer geleid tot vormen van ethnic profiling, securitisering en een uitholling van burgerrechten en privacy voor diegenen die aangemerkt worden als Al Qaeda betrokkene. Natuurlijk zijn ‘wij’ (Nederland) ook actief in Afghanistan en we doen goed werk is het verhaal. We gingen er heen om te helpen Bin Laden te pakken en de Afghanen wat beschaving bij te brengen want dat zou in het bijzonder goed zijn voor vrouwen en kinderen. Helaas is het leven voor de Afghanen (het leven van degenen die nog leven) niet heel veel beter geworden en zeker niet voor de Afghaanse kinderen.
In die tegenstelling tussen beschaving en barbaarsheid gebeurt nog iets interessants; namelijk een tegenstelling binnen het Westen. Die tussen Europa en de VS. Kijk, ‘wij’, Europeanen behoren natuurlijk tot die zelfde coalitie als de Amerikanen, maar wij zijn niet zo onbeschaafd als die ordinaire Amerikanen die op straat gingen om feest te vieren na de dood van Bin Laden (of die Marokkanen die dat in Ede hebben gedaan na 9/11, zoals de mythe luidt). Nee, dat is onbeschaafd en zijn wij niet de bakermat van de beschaving? Dan wordt het ineens niet ‘wij’ het westen, maar ‘zij’ de Amerikanen, in het bijzonder het plebs. Het is ook een manier om toch om te gaan met de wat wrange gevoelens die er wellicht toch leven met betrekking tot deze Amerikaanse actie. Het stelt ons in staat om Obama te feliciteren en tegelijkertijd toch wat afstand te nemen ten opzichte van die doldrieste, ordinaire Amerikanen.
En wat te denken van die Amerikanen zelf? Dat men OBL de codenaam ‘Geronimo’ gaf, is veelzeggend. In de Amerikaanse traditie worden Indianen enerzijds gezien als authentieke symbolen van vrijheid en mensen die dicht bij de natuur leven en anderzijds barbaren die ‘gepacificeerd’ moesten worden. De indiaan behoort zowel tot Amerika als niet. Het is de vriendelijke inboorling, maar ook de stoere krijger die een waardig opponent is. Op die manier wordt de Amerikaanse ‘overwinning’ alleen grootser; ze hebben een legende verslagen; ‘wij’ zijn superieure krijgers. Het is een manier om zin te geven aan oorlog en actie door het ene verhaal te wortelen in een ander aloud verhaal dat bol staat van de tegenstellingen en spanningen tussen beschaving en barbaarsheid. Zoals ook de war on terror bol staat van die spanningen.
Bekritiseer vooral de acties en ideologie van Al Qaeda, maar denk niet dat ‘wij’ heel veel beter zijn en dat onze beschavingsoffensief goed is voor de hele wereld. Uiteindelijk dienen we ons toch de vraag te stellen waar en wanneer de oorlog tegen terrorisme is omgeslagen in een oorlog van terreur waarin vooral onschuldigen (van welke zijde dan ook) worden geraakt. De volgende docudrama laat dat goed zien aan het verhaal van de Tipton Three; drie Britse moslims die twee jaar gevangen werden gehouden in Gitmo en vervolgens zonder aanklacht zijn vrijgelaten.
tvxs.gr | The Road to Guantanamo door tvxorissinora
Martijn de Koning is cultureel antropoloog. Dit stuk is eerder op zijn blog Closer verschenen zie hier . Met toestemming van De Koning is het ook op Republiek Allochtonië geplaatst.
Eerdere blogs van Martijn op dit weblog vind je hier
Meer over martijn de koning, osama bin laden, radicalisering, terrorisme.
