De onmogelijke spagaat van etniciteit
In opinie door Aukelien Scheffelaar op 26-06-2015 | 08:47
Tekst: Aukelien Scheffelaar
Afgelopen week ontstond er in de Verenigde Staten opschudding over Rachel Dolezal. Zij is voorvechtster en hoogleraar African studies aan de Eastern Washington University en deed zich al jaren voor als zwarte vrouw. In werkelijkheid stamt ze af van Duitse en Tsjechische voorouders. Er ontstond een discussie ook in de zwarte gemeenschap in de VS: als een blanke zich voordoet als zwart, is dat dan racistisch? Centrale vraag: Is etniciteit maakbaar, of vaststaand?
Etniciteit refereert in de sociale antropologie aan bepaalde relaties tussen groepen die zichzelf, in vergelijking met een andere groep, als cultureel verschillend ervaren. Etniciteit wordt in de antropologie begrepen vanuit de betekenisgeving van de actor zelf, dus vanuit het emic perspectief. Doordat etniciteit over de relaties tussen twee groepen gaat, zouden twee groepen in principe cultureel uniform kunnen zijn en tegelijkertijd de eigen groep toch als cultureel verschillend van de andere etnische groep kunnen ervaren. Rachel Dolezal én de zwarte gemeenschap geven betekenis aan hun etniciteit. Rachels betekenisgeving is vanuit de antropologische definitie leidend voor de etnische identiteit die zij heeft. Vanuit deze redenering behoort Rachel tot de etniciteit van de zwarte gemeenschap in de VS. Maar als Rachel Dolezal’s zwarte etnische identiteit niet door de zwarte gemeenschap wordt erkend, is het een interessante vraag welk gewicht we aan die etniciteit moeten toekennen. Weegt de individuele, zelf verkozen etniciteit van Rachel Dolezal zwaarder dan een collectieve etniciteit van de zwarte gemeenschap?
In de liberale ideologie van de Verenigde Staten staat gelijkheid tussen verschillende etnische groepen hoog in het vaandel. Er bestaan twee verschillende stromingen binnen het liberale gedachtegoed. Taylor beargumenteert dat deze twee stromingen zijn ingebed in twee verschillende noties van 'gelijkheid'. We moeten niet alleen erkennen dat verschillende culturen gelijkwaardig zijn, maar we moeten ook hun gelijke eigen waarde erkennen. De unieke identiteit van een groep moet niet worden genegeerd door te stellen dat ze allemaal ‘gelijk’ zijn, omdat anders een authentieke groepsidentiteit binnen de samenleving onmogelijk wordt gemaakt. Het principe van gelijke achting (equal respect) gaat er daarom vanuit dat we groepsverschillen juist moeten erkennen en misschien zelfs stimuleren vanuit het principe van gelijk respect voor alle groepen. Het principe van gelijke waardigheid (universal dignity) vereist dat we mensen behandelen zonder dat verschillen er toe doen, zodat individuele verschillen niet worden onderdrukt. Alle Amerikaanse inwoners hebben daarom dezelfde nationale rechten zoals stemrecht, vrijheid van meningsuiting en inspraak in het Amerikaanse bestuur.
Doordat sommige liberalen de individuele gelijke waardigheid nastreven (de autonome liberalen) en andere liberalen de gelijke achting van verschillende groepen vooropstellen (diversiteit liberalen), ontstaan er twee principes ofwel een dualisme binnen het liberalisme. Beide stromingen zijn gebaseerd op gelijk respect, maar ze komen in conflict met elkaar. Volgens Kymlicka bestaat er een angst onder de zogenoemde autonome liberalen dat collectieve rechten ten koste gaan van individuele rechten doordat de groepsrechten de rechten van het individu onderdrukken. De overheid zou de individuele rechten van de mens moeten bewaken om de individuele vrijheid te garanderen. Hóe deze individuele rechten kunnen worden gegarandeerd, blijkt echter een complexe, bijna onmogelijke zaak. De overheid kan de zelfgekozen etniciteit van Rachel Dolezal accepteren, maar zolang de zwarte gemeenschap deze niet accepteert zal zij nooit erkenning van de etnische groep krijgen die zij wil. Rachel Dolezals visie op deze spagaat: ‘The discussion is really about being human. And I hope that can really drive to the core of the definition of race, ethnicity, culture, self-determination.’ (Rachel Dolezal, 16 juni 2015)
Etniciteit mag wel alleen een ‘menselijk product’ zijn, dat betekent niet dat het minder sociologisch echt of van minder normatief belang is dan andere ‘menselijke producten’. In- en uitsluitingsprocessen zijn niet door een individu te sturen, maar wezenlijke groepsprocessen. Ook al is etniciteit volgens huidige definities maakbaar, zonder de erkenning van de zwarte Amerikaanse gemeenschap zal Rachel Dolezal niet meer als zwarte voorvechtster en hoogleraar African studies door het leven kunnen gaan. Dat is, wat ik noem, de onmogelijke spagaat van etniciteit.
Aukelien Scheffelaar studeerde af op multiculturalisme in vergelijkend perspectief
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!
Meer over aukelien scheffelaar, etniciteit, rachel dolezal, racisme, verenigde staten.
