De onmisbaarheid van migranten voor de toekomst van Nederland
In opinie door Floris Meijer op 11-11-2010 | 14:41
De een ziet het als een noodzakelijk kwaad, de ander als de enige juiste oplossing, maar dat migranten in de toekomst onmisbaar blijven voor Nederland – met name om de druk van de vergrijzing op te vangen – daar zijn de meeste experts het inmiddels wel over eens. Toch wordt er in het publieke discours nog steeds fel gedebatteerd over de wenselijkheid van nog meer arbeidsmigranten. Volgens Ewald Engelen kan het doormodderende debat over de stand van de integratie ons echter nog duur komen te staan. ‘Dichte grenzen zijn een luxe die wij ons niet meer kunnen veroorloven.’
Tekst: Floris Meijer
Morgen (12 november 2010) zal Engelen zijn oratie houden voor de aanvaarding van de VNO-NCW leerstoel Etnisch Ondernemerschap aan de Universiteit van Amsterdam.* Als bijzonder hoogleraar zal Engelen gaan werken aan het Instituut voor Migratie- en Etnische Studies (IMES), waar hij onderzoek zal gaan doen naar de ontwikkeling van zelfstandig ondernemerschap van immigranten van de eerste en tweede generatie. Voorafgaand aan zijn oratie vindt er een symposium plaats met als thema ‘Etnisch ondernemerschap’, waar mede ook de Amsterdamse Wethouder Gehrels en de Haagse Wethouder Koole bij aanwezig zullen zijn. Etnisch ondernemen is duidelijk een actueel thema, en volgens politiek filosoof Engelen niet geheel zonder reden.
Broodnodig
Engelen is een opvallende stem in het integratiedebat, dat volgens hem de laatste jaren steeds ‘tobberiger’ is geworden. Er wordt wel gesteld dat migranten teveel kosten en dat om die reden de grenzen dicht zouden moeten. Door vergrijzing en ontgroening is echter het omgekeerde nodig, aldus de hoogleraar. Nederland kan met het oog op de toekomst gewoonweg niet anders dan meer migratie toestaan, omdat arbeidsmigranten broodnodig zijn om ons land vitaal te houden. Uiteraard moet er wel worden gekeken in welke delen van onze economie migranten specifiek nodig zijn. Maar het moge duidelijk zijn dat niet iedereen het met zijn boodschap eens is.
Etnisch ondernemen
In de jaren negentig verscheen het ‘etnisch ondernemerschap’ in beeld. In de oude wijken in met name de grote steden bleek de autochtone middenstand vervangen te zijn door etnische ondernemers, met name van Turkse en Marokkaanse origine. Lokale bestuurders zagen hierin een dubbel voordeel: het op peil houden van de leefbaarheid enerzijds en migranten helpen economisch zelfstandig te worden anderzijds. De economische bloei tijdens de Paarse Kabinetten deed de werkloosheid onder allochtonen vervolgens dalen van 20 procent in 1990 naar 9 procent in 2000.
De positieve houding jegens allochtonen sloeg echter om. ‘Uit ‘9-11’ en de moorden op Fortuyn en Van Gogh bouwden politieke entrepeneurs een programma van gedwongen assimilatie.’ Het integratievraagstuk werd ‘geculturaliseerd’, want de cultuur van de migrant was het werkelijke onderliggende probleem genoemd. Assimiliatie en migratiestop werden de nieuwe credo’s van de kabinetten na Paars.
Integratiewonder
Maar migranten zelf zaten zeker niet stil. ‘Ondanks het multiculturele drama is er sprake van een integratiewonder’, aldus Engelen. Het afgelopen decennium hebben migranten buitenproportioneel geprofiteerd van de Paarse Erfenis. De tweede generatie allochtonen weet steeds vaker de weg te vinden naar HBO’s en universiteiten en ook het ondemerschap bleef populair en professionaliseerde. Turkse en Marokkaanse ondernemers zijn steeds meer actief in de zakelijke dienstverlening.
Maar waarom dan toch al die zure gezichten in het integratiedebat? Engelen wijst hiervoor drie oorzaken aan. In de eerste plaats is er de tijdgeest. Sinds ‘9-11’ staren we ons blind op ‘futiele culturele eigenaardigheden’. Op de restanten van de verzuiling ontstond er onverwacht een islamitische zuil die eenvoudig tot haatobject kon uitgroeien. Ten tweede zijn wij volgens Engelen ‘te ongeduldig’ voor de integratiesamenleving. ‘[V]ergelijkend onderzoek leert dat integratie drie generaties vergt. [...] In Nederland vragen wij te vlug wat het kost.’ En ten derde stelt Engelen dat de Nederlandse verzorgingsstaat niet ‘migratiebestendig’ is. Vanwege ruimhartige sociale voorzieningen lijkt het alsof allochtonen alleen maar geld kosten. Vanwege een zeker protectionisme op startersmarkten (taxisector, bouw, horeca) duurt het even voordat migratie economisch netto wat oplevert, aldus Engelen.
Japan
Een blik op de huidige situatie in Japan geeft ons enigszins inzicht op wat Nederland in de nabije toekomst te wachten staat. Japan behoort tot de landen met het grootste vergrijzingsprobleem. Het Aziatische land was eeuwenlang afgesloten voor de buitenwereld, zelfs contact met buurlanden was er nauwelijks. Nederland was lange tijd het enige land waarmeer Japan economische betrekkingen mee onderhield. Om die reden bleef de Japanse economie tot aan het eind van de vorige eeuw zo goed als volledig afgeschermd voor buitenlandse werknemers.
Inmiddels heeft de Japanse overheid ingezien dat het land vanwege de snelle vergrijzing haar deuren noodgedwongen moest openen voor gastarbeiders om een vitale staat te kunnen blijven. In het laatste decennium werden er honderdduizenden gastarbeiders toegelaten uit met name Zuid-Korea en Brazilië.**
De komende vergrijzing van Nederland zal misschien niet zo snel gaan als in Japan, maar het is onontkoombaar dat ook ons land in economisch onzekere tijden in arbeidsmigratie zal moeten investeren. Vanwege de demografie heeft Nederland gewoonweg de luxe niet van een (populistische) migratiestop. Engelen: ‘Laat migranten direct toe tot de arbeidsmarkt, maar geef ze pas na vijf jaar het staatsburgerschap en daarmee toegang tot de verzorgingsstaat. [...] Niet omdat we dat moreel verplicht zijn, maar omdat het goed koopmanschap is’.
* De oratie van Engelen heeft plaats in de aula van de Universiteit van Amsterdam (Lutherse Kerk, Singel 411) om 16.00 uur. De officiele aanvaarding wordt voorafgegaan door een introductie door de voorzitter van VNO-NCW Bernard Wientjes. Afgelopen zaterdag (6 november 2010) gaf Engelen in NRC Handelsblad een voorproefje op zijn oratie (Opinie & Debat, p.5).
** Dit is de situatie van vóór de economische crisis, toen de Japanse economie nog stabiel was. Op dit moment ontmoedigt de Japanse overheid arbeidsmigranten om naar Japan te komen, en stimuleert migranten zelfs om terug te keren naar het land van herkomst door middel van een vertrekpremie. De verwachting is echter dat wanneer de economie weer aantrekt, de Japanse overheid wederom zal beginnen met het werven van gastarbeiders.
Update: lees hier een stuk van Engelen over etnisch ondernemerschap in De Groene Amsterdammer (5 januari 2011)
Lees ook: Suikeroom of liquide tante als durfinvesteerder (Floris Meijer)
Meer over Arbeidsmigratie, etnisch ondernemerschap, Ewald Engelen, Floris Meijer.
