De AIVD, extreemrechts en de politiek van de kousenvoeten
In opinie door Martijn de Koning op 15-10-2018 | 08:42
De AIVD sluipt in haar rapport op kousenvoeten om de hete brij heen: de ideologie en praktijken van extreemrechts worden niet verbonden met racisme en politieke partijen FvD en PVV worden uit de wind gehouden. Het probleem hiermee is vooral dat de AIVD zo het heersende racisme versterkt.
Het is met gemengde gevoelens ontvangen het AIVD-rapport waarin wordt gesteld dat extreemrechts langzaam maar zeker een opleving doormaakt.
Sinds enkele jaren is sprake van een lichte opleving van het rechts-extremisme in Nederland. Waar dit vroeger met name werd gekenmerkt door een neonazistisch, fascistisch en antisemitisch gedachtegoed, is tegenwoordig met name het anti-islamgedachtegoed dominant. Daarnaast is het alt-rightgedachtegoed vanuit de Verenigde Staten overgewaaid.
Enerzijds wordt het gezien als een erkenning van wat antiracisme / anti-islamofobie activisten al jaren stellen: let op het verbale en fysieke geweld uit de hoek van rechts. Anderzijds wordt gesteld dat dit rapport alle ‘islam-kritische’ geluiden op één hoop veegt. En zo kunnen we erop basis van bovenstaande quote toevoegen: schijnbaar is anti-islamgedachtegoed niet neonazistisch, fascistisch en niet-racistisch? Het is de moeite waard om het rapport eens te bekijken vanuit een analyse van islamofobie als vorm van anti-moslimracisme en ik vrees dat we dan iets heel problematisch zien. Een goed uitgangspunt is de tweet van Leo Lucassen als reactie op de stelling van Stella Bergsma bij De Nieuwe Maan:
Dat is natuurlijk grote onzin. Ik heb ook kritiek op bepaalde aspecten van de islam. Waar het hier om gaat is mensen die alle moslims over een kam scheren, hen op grond daarvan als gevaalijk en minderwaardig wegzetten en zo een xenophobisch klimaat creëren. https://t.co/zayuZuOU4L
— Leo Lucassen (@Leolucassen) 6 oktober 2018
Maar laten we eerst eens kijken wat de AIVD nu precies schrijft. Eén van de signalen die de AIVD oppikt is het volgende (pag. 7):
Anti-islamgedachtegoed naar de voorgrond
De belangrijkste ideologische drijfveer die in de afgelopen jaren steeds meer naar voren is gekomen voor groepen en personen binnen de rechts-extremistische beweging is het anti-islamstandpunt.
Twee concrete gebeurtenissen (of twee series van gebeurtenissen) liggen daaraan ten grondslag volgens de AIVD (pag. 7-8):
- het uitroepen van het kalifaat door ISIS en de reeks van jihadistisch terroristische aanslagen in West-Europa die daarop volgde;
- de vluchtelingenstroom die in de loop van 2015 op gang kwam naar Europa en Nederland
Met andere woorden de acties van een kleine maar belangrijke organisatie zorgt voor een problematisering van de islam als geheel en de komst van moslims en van anderen die moeten vluchten voor IS en voor de strijd in Syrië zorgt eveneens voor die algehele problematisering. Zo stelt de AIVD: ‘migranten zijn moslims’ in de redenatie van extreemrechts. Daarnaast wordt het anti-islamgedachtegoed gecombineerd met nationalistische retoriek bijvoorbeeld in relatie tot de zwarte piet kwestie, al dan niet vermeende inmenging van Turkije, een afkeer van de overheid en soms met expliciet raciaal gedachtegoed (zoals in het geval van Erkenbrand). Voor een groot deel manifesteert het zogeheten anti-islamgedachtegoed zich op social media:
De dynamiek van sociale media zorgt er daarbij voor dat gebruikers elkaars opvattingen steeds bevestigen en versterken. Gebeurtenissen waarbij moslims en/of de islam betrokken zijn, worden bijvoorbeeld stelselmatig in een rechts-extremistisch daglicht gezet om het gevoel van ‘wij’ (de blanke Nederlanders) versus ‘zij’ (de moslims) te versterken. Vaak worden dit soort berichten gevolgd door ‘hate posts’. Niet zelden wordt moslims hierin de dood toegewenst of worden bedreigingen geuit. (pag. 11)
Opnieuw valt hierbij op dat de AIVD voor wat betreft extreemrechts geweld haar dreigingsanalyse vooral baseert op de Nederlandse scene terwijl het met name bij jihadistisch geweld zo ongeveer de hele wereld tot haar theater rekent. Met twee politieke aanslagen in de laatste drie jaar in Nederland en de recente twee arrestaties die mogelijk geweld hebben voorkomen, is er natuurlijk genoeg reden tot alertheid, maar met de laatste ontwikkelingen in met name Engeland, Duitsland en Frankrijk zou dat nog wel wat zorgwekkender kunnen zijn. We lezen er niets over.
Islamkritiek en anti-islamgedachtegoed
Uit het stuk van de AIVD blijkt dat extreemrechtse bewegingen een specifieke interpretatie van wat islam is, gebruiken om moslims te stereotyperen en vijandig te bejegenen, om hun gebouwen te vandaliseren of meer, zoals de AIVD tussen aanhalingstekens stelt: ‘bezetten’.
En in twee gevallen dus politiek geweld uit te oefenen. Het is interessant trouwens dat de AIVD die term (bezetten) tussen aanhalingstekens zet (waarom eigenlijk?), maar anti-islamgedachtegoed niet.
Stella Bergsma hierboven heeft natuurlijk een punt, maar Leo Lucassen ook. In plaats van de term racisme te gebruiken, kiest de AIVD hier de term anti-islam gedachtegoed alsof het simpelweg gaat om één van de vele posities in het debat over de rol van religie en secularisme in de hedendaagse samenleving. Daarmee roept de AIVD zelf de kritiek op zich af dat ze alle zogeheten islam-critici op één hoop veegt. Door in te zoomen op anti-islamgedachtegoed kan de AIVD nauwelijks onderscheid maken tussen kritiek die niet racistisch is en niet op gespannen staat met de democratische rechtsstaat en wel racistische kritiek.
Wat de genoemde bewegingen echter doen is ervan uitgaan dat hun opvatting over iemands religie ons iets leert over de persoonlijkheid en het gedrag over die persoon of de hele groep waartoe zij die persoon rekenen. En dat roept ook de vraag op waarom partijen als de PVV en FvD hier niet bij staan. Immers, ook een politicus als Baudet denkt dat zijn idee over iemands huidskleur ons iets leert over die personen. Wilders doet hetzelfde maar dan natuurlijk over islam en komt zo via fascistische retoriek uit op een scenario voor geweld tegen moslims: 
Wilders wil alle instellingen waar islamitische theologie wordt onderwezen sluiten, alle gebedsruimtes voor moslims sluiten, drukken, distribueren en verkopen van de Koran verbieden, een verbod op de niqab en boerka. En Wilders wil eveneens dat iedereen die deelneemt aan het gebed of onderwijs in islamitische theologie en deze en de andere zaken organiseert en faciliteert ook strafbaar wordt.
Hoe is dat, binnen het kader van dit rapport, anders dan extreem-rechts?
En we zitten daarmee dus echt op het terrein van racisme. Immers, extreemrechts is er niet op uit de verschillen en ongelijkheden tussen moslims en anderen te verkleinen of te overbruggen, maar om deze te vergroten of in het uiterste geval te elimineren door collectief geweld tegen moslims. Het gaat bij de ideeën van extreemrechts immers om een classificatie van een groep mensen deels op basis van afkomst en herkomst, deels op basis van toegeschreven culturele en uiterlijke kenmerken. Het is opmerkelijk dat de AIVD terecht wijst op de fascistische en antisemitische geschiedenis van extreemrechts in Nederland, maar er niet op wijst dat het hier gaat om racistische retoriek en andere handelingen van racistisch-xenofobe organisaties. Leo Lucassen heeft dus wel degelijk ook een punt. Waar het hier om gaat is anti-moslim racisme waarbij burgers een stereotype beeld van islam gebruiken om moslims (en mensen die daarvoor worden aangezien) als groep te problematiseren en vervolgens te discrimineren of (verbaal of fysiek) aan te vallen. En als veel zogeheten islam-critici zich aangevallen voelen, zou dat zo maar eens kunnen zijn omdat ze het verschil tussen racistische kritiek en niet-racistische kritiek niet zo goed kennen.
AIVD en de politiek van de kousenvoeten
De AIVD sluipt in haar rapport op kousenvoeten om de hete brij heen: de ideologie en praktijken van extreemrechts worden niet verbonden met racisme (er komt slechts een keer een verwijzing voor verwijzend naar alt-rechts) en politieke partijen FvD en PVV worden uit de wind gehouden. Het probleem hiermee is vooral dat de AIVD zo het heersende racisme versterkt. Immers, het neemt het racisme in de samenleving en bij deze organisaties niet weg als je het niet benoemt, maar het krijgt juist de kans onbenoemd en ongemarkeerd verder te woekeren. Als we het streven van alt-rechts naar een samenleving waarin racisme normaal is en dat onder andere daarom gericht is tegen islam, al niet meer kunnen benoemen als racistisch, wat dan nog wel?
Tot slot nog een ander puntje en een hypothese. In 2010 kwam de AIVD ook met een analyse over extreemrechts. De aantrekkingskracht daarvan zou gering zijn. En dat zou, onder meer, komen
“doordat gevestigde landelijke politieke partijen sommige standpunten aan de orde hebben gesteld en deze kwesties bespreekbaar zijn geworden in het integratie- en islamdebat.(pag. 14).
Deze mainstreaming van extreemrechtse standpunten is niet gestopt, integendeel zelfs. En toch is extreemrechts nu aantrekkelijker geworden volgens de AIVD. Misschien leidt het mainstreamen van extreemrechtse standpunten juist wel tot een versterking en verharding bij extreemrechts, want hoe kunnen zij zich anders onderscheiden van de mainstream?
Dit blog van Martijn de Koning verscheen eerder op zijn blog
Zie ook:
NCTV: groeiend zelfvertrouwen bij rechtsextremisten
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over extreemrechts, moslimhaat.
