Cultuur en religie in verkiezingsprogramma's 2010 (Martijn de Koning)
In opinie door Martijn de Koning op 08-06-2010 | 23:01
Mede door de economische crisis zijn cultuur, religie en identiteit misschien niet de belangrijkste thema’s in de debatten, maar er is toch behoorlijk wat aandacht voor in de verkiezingsprogramma’s. Vooral CDA, VVD, PVV en SGP zetten in op een culturele homogenisering van de samenleving en maken een onderscheid tussen een wij groep (met een joods-christelijke, humanistische cultuur) en een vreemde allochtone cultuur (vaak islam of gericht op moslims). Vooral radicale moslims worden gezien als de grootste bedreiging van die homogene natie-staat Nederland (of liever van de utopie daarvan).
Dat schrijft antropoloog Martijn de Koning. Hieronder zijn blog.
Woensdag aanstaande zijn de verkiezingen. Er zijn voldoende redenen om niet te gaan stemmen zoals Hizb ut Tahrir en Stemniet.nl duidelijk maken. Er zijn ook genoeg redenen om wel te gaan stemmen. Mijn studenten hadden als opdracht om de verkiezingsprogramma’s te bekijken (via de overzichten van Forum) en deze te analyseren op basis van cultureel differentialisme en monistische opvattingen over identiteit.
Met dat eerste wordt bedoeld dat men ervan uitgaat dat de wereld bestaat uit duidelijk herkenbare groepen die geidentificeerd kunnen worden aan de hand van culturele kenmerken die statisch en eigen zouden zijn aan die groep. In feite zouden we ook kunnen spreken van cultureel essentialisme hoewel dat niet helemaal hetzelfde is; dit laatste gaat vooral in op het idee dat mensen bepaalde statische (bijna natuurlijke) culturele kenmerken hebben die zouden verklaren waarom men doet wat men doet. Het eerste is vooral het perspectief dat de wereld is ingedeeld in duidelijk herkenbare groepen. Beide invalshoeken horen ook nauw bij elkaar. Een monistische opvatting over identiteit hangt daar eveneens mee samen; dat is het spreken over identiteit alsof alle leden van een culturele groep dezelfde identiteit hebben en er geen variatie mogelijk is en/of onenigheid wat nu precies de identiteit van een groep is. Zowel cultureel differentialisme als monisme is empirisch volslagen onhoudbaar; maar spelen wel een belangrijke rol in de verkiezingsprogramma’s. De verschillende partijen kiezen daarbij, natuurlijk, voor verschillende invullingen:
CDA
“Wie naar Nederland komt mag in vrijheid zijn geloof belijden. Tegelijkertijd komt hij in een samenleving waar de joods?christelijke en humanistische traditie en cultuur de samenleving kleuren. Dat betekent dat de Westerse cultuur en waarden en normen leidend zijn voor de samenleving.”
PvdA
Nederland is altijd een land van minderheden geweest. (…) [We moeten] een nieuw saamhorigheidsgevoel smeden dat alle onderlinge verschillen overstijgt. (…) Samenleven gaat niet altijd vanzelf. We moeten ook weer leren omgaan met verschillen in afkomst, etniciteit, cultuur en religie. Daarbij staan drie wegen voor ons open.”
VVD
“De VVD staat voor een samenleving waarin iedereen meedoet. Ongeacht geloof, ras of afkomst. De VVD sluit niemand uit. Bij de VVD staat niet je afkomst maar je toekomst centraal. Niet je geloof maar je gedrag. Niet de groep maar het individu. (…) De VVD staat respectvol, maar neutraal ten opzichte van religies.”
D66
“De Nederlandse samenleving is een mozaïek van culturen met burgers van verschillende herkomst. Van iedere burger wordt naar vermogen een bijdrage aan de samenleving gevraagd, zonder daarbij uit te gaan van een éénvormige identiteit.”
PVV
“Wij zijn een land met Joods?christelijke en humanistische wortels. Alles wat we hebben komt daaruit voort: onze welvaart, scheiding van kerk en staat, democratie. Iedereen in Nederland, gelovig of seculier, mag daar trots op zijn. De laatste decennia wordt geprobeerd het vertrouwde welvarende, gezellige en democratische Nederland in de afgrond te werpen van een multiculturele heilstaat. Onze cultuur staat zwaar onder druk. Islamisering, cultuurrelativisme, haat tegen het Westen, afkeer van alles dat riekt naar patriottisme bepaalt de denkwijze van onze elites.”
Hier zijn het met name CDA en PVV die een monistische visie op identiteit propageren. Let wel propageren; het zijn claims die zijn leggen op de vermeende joods-christelijke, humanistische natuur van Nederland. De andere partijen hier hanteren een mozaïek beeld; dit is wat subtieler en beduidend minder monistisch, maar men gaat nog steeds uit van duidelijk herkenbare groepen. Dezelfde verdeling zien we ook bij de christelijke partijen:
CU:
Nederland is een veelkleurige samenleving geworden, maar we moeten wel zeilen bijzetten om de nieuw ontstane veelkleurige samenleving werkbaar en leefbaar te maken. (…) Teveel mensen voelen zich ontheemd in eigen land. Het komt er daarom op aan om ook vanuit de politiek met wijsheid, voortvarendheid en onderscheidingsvermogen deze grote sociale kwestie ter hand te nemen. Bij de toegenomen diversiteit is het cruciaal het belang van onze fundamentele waarden en normen te onderstrepen. Van nieuwkomers vragen we geen assimilatie, maar wel aanvaarding van de rechtsstaat. Die rechtsstaat, die sterk beïnvloed is door de waarden van het christendom, maakt alle burgers voor de wet gelijk. Iedereen is gehouden de wet te gehoorzamen en zich voor het behoud van de democratische rechtsstaat in te zetten…
…De ChristenUnie zal nooit instemmen met de inperking van fundamentele vrijheden voor een specifieke groep, of dit nu gaat om christenen of moslims…
…[het is] pijnlijk te constateren dat christenen en joden in islamitische landen vervolgd worden of als tweederangsburger worden beschouwd. Dat onderstreept de noodzaak van een waardig en inhoudelijk cultureel debat over de gevolgen van de komst van de islam hier en de identiteit van Nederland…
SGP:
…Het christelijk?historische denken botst allereerst op het denken van doctrinaire seculieren, die de klassieke opvatting over kerk en staat vervormen tot een scheiding van geloof en samenleving. [...] Achtergrond van deze onhistorische opvatting over de verhouding van kerk en staat is niet zelden de – terechte – vrees voor de islam. Uit angst voor de islam, moet het christendom het dan eveneens ontgelden. De redenering die daar aan ten grondslag ligt, is die van radicaal en blind gelijkheidsdenken. [...] Er is echter een groot verschil tussen het christendom en de islam. [...] Waar dat kan, mag daar best uitdrukking aan worden gegeven…
… botsen de waarden van het christelijk geloof op de leer en afschuwwekkende praktijken van de radicale islam. Zeker wereldwijd van een opkomend, militant islamisme een grote bedreiging uit. [...] Tegen die achtergrond, en ook omdat de islam wezensvreemd is aan Nederland, de Westerse cultuur en niet zelden vijandig staat tegenover joden en christenen, gaat een toenemende zichtbaarheid van de islam in de publieke ruimte ons aan het hart. Dat heeft niets met onderbuikgevoelens te maken, maar alles met hartzeer over de teloorgang van het christelijk karakter van Nederland als natie…
De SGP maakt in haar statement duidelijk een punt van de islam. Vanzelfsprekend doet de PVV dat ook:
PVV:
Wie denkt dat islamisering een kwestie is van one issue kan niet tellen. De massa?immigratie heeft enorme gevolgen voor alle facetten van onze samenleving. Het is economisch gezien een ramp, het tast de kwaliteit van ons onderwijs aan, vergroot de onveiligheid op straat, leidt tot een uittocht uit onze steden, verdrijft Joden en homo’s en spoelt decennia vrouwenemancipatie door de wc. Om er even een sector uit te lichten: zelfs de zorg islamiseert in rap tempo. Moslimvrouwen die behandeling door mannelijke artsen weigeren, moslima’s die niet door mannelijke broeders willen worden gewassen, islamitische ouderen die van de koks in hun verzorgingshuis halal voedsel eisen, medewerkers van de thuiszorg die een tolk moeten meenemen omdat de patiënt slechts het Turks of Arabisch beheerst. En wie, denkt u, betaalt die tolk? En waarom is die tolk eigenlijk nodig?
Theo van Gogh zei het zo mooi over Job Cohen en zijn houding tegenover Marokkanen. Van Gogh schreef dat Cohen betoogde: “Jullie horen bij ons!”, in plaats van te vragen: “Wat doen jullie eigenlijk hier?”.Wij stellen die vraag wel. Wat doen ze hier eigenlijk? Wie heeft ze binnengelaten?
De stemmingmakerij van de PVV omtrent ‘massa-immigratie’ ontkent een sterke trendbreuk in het immigratiepatroon van Nederland waarbij tussen 2004 en 2007 het aantal niet-westerse immigranten met 23.000 is afgenomen; de migranten zijn tegenwoordig vooral jonge mensen die tijdelijk naar Nederland komen om te werken en niet te vergelijken met de gastarbeiders uit het verleden zo maken Ernest Berkhout en Arjan Heyma in het FD duidelijk. Het verschil tussen cultureel differentialisme en bijvoorbeeld sociaal-economisch differentialisme wordt vooral duidelijk bij GroenLinks en PVV:
Groenlinks:
- De regionale opleidingscentra (roc’s) moeten laagdrempelige leertrajecten aanbieden aan volwassenen, omdat
volwasseneneducatie een belangrijke rol kan spelen bij de integratie van nieuwkomers.
- Afspraken maken met hogescholen en universiteiten over meer loopbaankansen voor jongeren, vrouwen en migranten.
- Er komt een acceptatieplicht voor het bijzonder onderwijs.
- Het wordt een plicht voor gemeenten en schoolbesturen om niet?vrijblijvende afspraken te maken over het bestrijden van
segregatie.
- De overheid voert een actief voorkeursbeleid om de vertegenwoordiging van etnische minderheden in publieke topfuncties
te versterken en maakt hierover ook afspraken met het bedrijfsleven.
PVV:
- Verbod op koranlessen op school, evenals in gebouwen die door schoolbesturen worden beheerd.
- De Canon van Nederland verplicht op basisschool, het volkslied wordt geleerd en op elke school de Nederlandse vlag.
- Handhaving van bijzonder onderwijs en artikel 23 van de Grondwet, maar islamitische scholen gaan dicht.
- Geen verplichte spreiding van leerlingen.
- Buitenlandse studenten hun eigen studiekosten laten betalen.
- Taaltoets voor peuters; de kosten van extra scholing zijn voor de ouders.
- Nederlands onderwijs in het Nederlands.
- Sluiting alle van islamitische scholen.
- Acceptatieplicht arbeid koppelen aan ontvangen bijstand.
GroenLinks houdt het strikt sociaal-economisch, terwijl de PVV ook aan werk en onderwijs multiculturalisme en islam koppelt. Niettemin ontkomen ook de linkse partijen niet aan cultureel differentialisme ook al is dat veel minder duidelijk. De SP wil bijvoorbeeld een einde aan zwarte scholen, maar vergeet dan voor het gemak even dat zwarte scholen (met een hoog percentage allochtoon Nederlandse leerlingen dus) niet ontstaan door de instroom van allochtone Nederlanders maar door de ‘witte vlucht’: het vertrek van autochtone ouders nadat er naar hun zin teveel allochtone kinderen in dat onderwijs zitten. GroenLinks stelt met betrekking tot integratie onder meer het volgende:
Daarnaast wordt kennis bijgebracht over de Grondwet: bijv. de vrijheid
van meningsuiting, het recht op zelfbeschikking, non?discriminatie, de gelijkheid van man en vrouw, de scheiding van kerk en staat
Hierbij gaat het dus om de overdracht van secularistische beginselen alsof dat hetgene is wat kenmerkend is voor Nederland. Grotendeels misschien wel, maar er zijn genoeg autochtone groepen die daarvan afwijken.
ToN stelt het volgende
De gulle en weinig veeleisende Nederlandse overheid opende haar grenzen voor een steeds omvangrijkere migratiestroom uit moslimlanden met een sterk afwijkende cultuur.
ToN gooit hier dus allerlei landen op één hoop: het midden-oosten, zuid-Azië en zuid-oost Azië die zich zouden kenmerkende door één duidelijke homogene cultuur: de moslimcultuur. Het CDA doet hetzelfde maar dan door het complete westen op één hoop te gooien en onomwonden te stellen dat de Westerse cultuur leidend moet zijn. De PvdA ontkomt evenmin steeds minder aan het cultureel differentialisme bijvoorbeeld wanneer het gaat om grondrechten:
Verplichte meldcode voor professionals bij huiselijk geweld, eerwaak, genitale verminking, gedwongen prostitutie en mensenhandel. Voldoende opvangplekken voor slachtoffers.
Een medisch certificaat om meisjes tegen genitale verminking te beschermen.
Het gaat daarbij met name om een soort ‘culturele’ delicten; delicten die haaks zouden staan op de Nederlandse culturele waarden zoals eerwraak en (let op de term) genitale verminking. Doen we dit consequent zouden we ook jongens- en mannenbesnijdenis moeten verbieden en misschien zelfs piercings en tattoos. De PvdA schermt daarbij tevens met de ‘verworvenheden van de emancipatie’ die breed uitgedragen zouden moeten worden. Bij het integratie beleid van de PvdA zien we het volgende:
Een plek vinden in een nieuwe samenleving betekent loslaten, soms meer dan je lief is. En tegelijkertijd je verbinden met Nederland. Je kiest voor Nederland, maar je mag trots blijven op je afkomst. Mensen die hier hun wortels hebben, moeten ook ruimte bieden aan nieuwe culturen die van oudsher niet tot de Nederlandse samenleving behoorden [...]
Weliswaar positiever en minder uitsluitend geformuleerd dan een PVV of VVD doet, staat ook hier in het denken in culturen weer op de voorgrond net als het idee dat er vooral verschillen zijn tussen ‘de’ Nederlandse cultuur en de andere culturen. Inburgering heeft te maken met taalles hoewel men ook duidelijk een koppeling maakt met socioaal-economische achterstanden. Voor wat betreft de immigratie ligt daar net als bij alle andere partijen de nadruk vooral op restricties; niet op het in goede banen leiden van migranten.
De VVD is het duidelijkst over de neutraliteit van de staat. Men is neutraal behalve wanneer
onder de vlag van religie inbreuk wordt gemaakt op onze kernwaarden, onze democratische rechtsorde en de daarbij behorende instituties en wetten.
en de instroom van kansarme migranten (een sociaal-economisch probleem) leidt tot een ‘cultureel drama’ en men wil geen imam uit het buitenland meer (priesters en pandits kunnen klaarblijkelijk wel). Bij de grondrechten is men ook helder:
VVD is tegen overheidssubsidiëring religie.
Cultureel bepaald geweld als genitale verminking […] wordt zwaar bestraft en kan leiden tot verlies verblijfsvergunning.
Shariarechtspraak is fundamenteel in tegenspraak met de rechtsstaat en onacceptabel.
En niet te vergeten:
Salafistische moskeeën die integratie tegenwerken passen niet in Nederlandse samenleving.
Mede door de economische crisis zijn cultuur, religie en identiteit misschien niet de belangrijkste thema’s in de debatten, maar niettemin is er toch behoorlijk wat aandacht voor in de programma’s. Uiteindelijk zijn het met name de CDA, VVD, PVV en SGP die inzetten op een culturele homogenisering van de samenleving en van daaruit (zonder dat men, met uitzondering van de PVV, de sociaal-economische component geheel uit het oog verliest) de samenleving indeelt in een wij groep (met een joods-christelijke, humanistische cultuur) en een vreemde allochtone cultuur (vaak islam of gericht op moslims). Met name radicale moslims zijn dan de grootste bedreiging van die homogene natie-staat Nederland (of liever van de utopie daarvan). Er is bij vrijwel geen enkele partij iets te bespeuren van de kansen die migranten bieden en slechts zeer mondjesmaat de positieve kanten van islam, laat staan dat er enige relativering van het idee dat de Westerse cultuur superieur zou zijn, plaatsvindt. Het gevolg van dat cultureel differentialisme (dat niet per definitie negatief hoeft te zijn overigens) is daardoor een culturalisering van het burgerschap met steeds sterkere exclusivistische trekjes; vooral bij de PVV en bij bijna alle partijen terug te vinden in het immigratiebeleid en soms ook in het integratiebeleid. Migranten en moslims blijven als buitenstaander aangemerkt worden zelfs al is er nu sprake van zelfs een derde generatie. Daarmee rijst de vraag of zij eigenlijk ooit wel deel uit kunnen maken van de Nederlandse morele gemeenschap en wat de partijen daarover te melden hebben is volkomen onduidelijk.
Met dank aan mijn studenten.
Martijn de Koning. Deze blog is eerder verschenen op het weblog Closer en met toestemming van Martijn de Koning geplaatst op de Republiek Allochtonie
Meer over #tk2010, cultuur, identiteit, martijn de koning, moslims, religie, verkiezingen.
