Home » Blog » Opinie » Afstand nemen van de IS, maar hoe?

Afstand nemen van de IS, maar hoe?

In opinie door Rudi Dierick op 21-09-2014 | 10:05

Tekst: Rudi Dierick

De laatste weken namen wereldwijd steeds meer organisaties van moslims afstand van de Islamitische Staat (IS). Dat toont een duidelijke afkeer van talrijke moslims voor de bloeddorstige paktijken van de IS. Maar het viel daarbij wel op dat geen enkele veroordeling ook afstand nam van de fundamentele ideologie en meer bepaald de 'sociale doctrine' van de IS en dat men nauwelijks religieuze redenen gaf. Het beperkte zich tot de bondige stelling dat de IS niet conform de islam handelt en dat ze niet de ware islam vertegenwoordigt. Dat werd dan soms vergezeld van enkele straffe beeldspraken, of enkele verzen, maar daar bleef het dan bij.

De religieuze motivatie van de IS wordt dus wel afgekeurd, of ontkent en slecht bevonden, maar ze wordt niet weerlegd, noch ten gronde beargumenteerd.

Terzijde, en voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet over hoe zo'n religieuze argumentatie moet luiden. Dat gaat boven mijn kennis en competentie. En als katholiek ben ik daartoe niet bevoegd. Ik stel alleen vast dat er geen wordt gegeven. Daar komen we verderop nog uitgebreid op terug.

Sjeik Abdul Aziz Aal ash-Shaikh, de groot-moefti van Saoedi-Arabië, was niet de eerste, maar wel één van de meest toonaangevende moslims om de IS te veroordelen. Andere veroordelingen kwamen de voorbije zomer onder meer van:

• de Organization of Islamic Cooperation ('OIC') – dat 57 landen en 1,4 miljard moslims vertegenwoordigt en stelt dat ideeën van de IS 'niets van doen hebben met islam en zijn principes die staan voor gerechtigheid, liefdadigheid, rechtvaardigheid, vrijheid van geloof en samenleven',
• Mehmet Gormez, de hoogste geestelijke van het Turkse Diyanet, het staatsdirectoraat voor de religieuze zaken; hij omschreef de IS als 'een entiteit die geen juridische rechtvaardiging kent en geen autoriteit heeft om de oorlog te verklaren aan welk land of gemeenschap dan ook' en zegt dat moslims zich niet vijandig moeten gedragen ten opzichte van 'mensen met andere meningen, waarden of geloofsovertuigingen',
• het Muslim Public Affairs Comittee (VS),
• de Muslim Council of Great Britain,
• het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO), een koepel van de meeste moskeeën in Nederland, de HTIB, Turks-Nederlandse arbeidersbeweging,
• het Franse Rassemblement des Musulmans de France (RMF), de grote moskeeën van Parijs en Lyon, de 'Conseil régional du culte musulman' (CRCM) en de 'Conseil français du culte musulman' (CFCM, en dat de islamitische landen vroeg om zich minder onverschillig op te stellen ('[à sortir] un peu de leur froideur') tegenover de moordpartijen op christenen en Yézidis")
• de Belgische Moslimexecutieve, zij het schoorvoetend, en de talrijke individuele moslims, waaronder Nordin Taouil.

Het is duidelijk dat miljoenen moslims met afgrijzen kijken naar de wandaden van IS. Zij zaten niet te wachten op bloeddorstige extremisten die uit naam van hun god en hun geloof de meest gruwelijke daden begaan.

Zowat overal wordt benadrukt dat de islam een religie van vrede is. Gewone, individuele moslims gingen al die grote organisaties voor. Zo postte de Nederlandse Mustafa Emili op Republiek Allochtonië al in juni een lijst van moslims die afstand namen van de IS en van extremisme.

Militaire en politieke ongeloofwaardigheid

Men zou het bij al die wereldwijde fronten tegen de IS al vergeten, maar de geloofwaardigheid van al die veroordelingen van de IS wordt echter niet weinig aangetast door het uitblijven van militaire of andere materiële actie tegen de IS, diegenen die de IS al aanviel niet te na gesproken.

Als de OIC, Organization of Islamic Cooperation, de IS zo sterk veroordeelt als ze deed, waarom vroeg ze dan al haar leden niet om elk een aantal legereenheden, enkele honderden vrachtwagens en een paar tientallen tanks en vliegtuigen in te zetten tegen de IS? Waarom roepen ze de jonge moslims wereldwijd niet op om tegen die ketters te gaan vechten?

De enigen die, tot nog toe, wel effectief vechten tegen de IS zijn diegenen die door de IS aangevallen werden - de Koerdische peshmerga’s, de legers van Syrië en Irak, en sinds kort ook maar slechts op zeer beperkte schaal en omwille van de recente invallen, Libanon, en om de bedreigingen aan de grens, Jordanië evenals ook Iran – én de VS, met militaire en logistieke steun van enkele NAVO-bondgenoten. Anderen deden wel toezeggingen, maar daar bleef het bij.

Van de andere lidstaten van de OIC lijkt er echter geen enkele individuele militair ingezet tegen de IS. Vanuit Europa en de VS trok al evenzeer geen enkele moslim naar ginds om tegen de IS te vechten, uitgezonderd enkele hier wonende Koerden. Nochtans hebben een aantal van die andere 50 OIC-staten zeer hoge defensiebudgetten, vooral gerekend in verhouding tot hun BNP.

Ook in de grote coalitie tegen de IS die nu diplomatiek wordt voorbereid, verandert dat niet: enkel de directe slachtoffers van de IS, de VS en enkele Westerse landen lijken militair voluit te willen gaan. Hoewel er duizenden Tunesiërs, Marokkanen, Saudi's en Jordaniërs naar de IS trokken, lijkt geen enkele van die landen militairen te willen sturen om de IS te bevechten, laat staan vergelijkbare of grotere aantallen. Dat lijkt me nochtans een absoluut minimum.

Veroordelingen niet religieus beargumenteerd

Waarom publiceren al die Koran-geleerden in de islamitische wereld – denk aan de vier klassieke rechtsscholen, of aan de European Council for Fatwa and Research of de International Union of Muslim Scholars - geen doorwrochte religieuze weerlegging van alle claims van de IS? En waar blijven de vulgariserende samenvattingen voor de duizenden moslimjongeren en die vele tientallen procenten van de 'gewone' Europese moslims die zich nu laten verleiden door 'de valse profeten' van de IS?

Zoals al gezegd, als christen kan ik niet oordelen over de theologische correctheid van de religieuze claims van de IS en andere religieus geïnspireerde extremisten. Daar ben ik niet bekwaam toe, noch bevoegd. Anderzijds kan ik wel, als democraat die vreedzaam samenleven beijvert, aan mijn islamitische medeburgers duidelijkheid vragen: zorg voor een coherente en geloofwaardige sociale doctrine (in de zin van: visie en regels op het vreedzaam samenleven van moslims en niet-moslims, inclusief ex-moslims) én zorg ook voor een omstandige weerlegging van de IS. Eist de democratie niet een minimum aan respect en dialoog?

De IS staat echter verre van alleen. 

De IS is deel van een ruimere, 'islamistische' stroming (hoe benaderend dat begrip ook is). De recente toetreding van enkele andere groepen tot de IS is daarvan slechts één van de aanwijzingen. Tot die stroming behoren ook de meeste salafisten, whahabieten, en groepen zoals Boko Haram, de Somalische Al-Shaheeb, de Taliban en Al-Qaida.

Heel die stroming wijst de democratie en de universele mensenrechten af, eist dat hun religieuze norm de hoogste norm is en streeft naar wereldwijd invoeren, of opleggen van de sharia. Dat veroorzaakt een fundamenteel conflict met elke democratie, en met alle andersgelovigen (niet-islamistisch moslims en niet-moslims). Het geweld is daarvan een direct gevolg.

Het feit dat enkel bijna overal de IS veroordeeld wordt, maar zelden alle extremisme vanwege moslims met dezelfde religieuze motivatie als de IS, is een ernstige verzwakking van die veroordelingen.

Daarom meen ik het recht te hebben om mijn islamitische medeburgers met aandrang om duidelijkheid te vragen: besef dat enkel wat algemeenheden in enkele zinnen, of het citeren van enkele verzen en een paar straffe uitspraken niet voldoen. Als al die stromingen die hun religieuze wereldvisie met geweld menen te mogen opleggen – in het Midden-Oosten én in Europa, denk aan Merah, én aan die honderden Europese moslims die moorden met een religieuze motivatie – dan moet de kern van hun motivatie erkend én veroordeeld worden, en niet enkel het geweld van één deel van de extremisten.

Al wie die vraag naar meer diepgang en duidelijkheid niet graag hoort, of ze verwerpt, moet zich maar eens afvragen hoe een duurzame en vreedzame democratie kan overleven wanneer een grote groep een aantal fundamentele religieuze leerstellingen en maatschappelijke doelstellingen deelt met extremisten. Kan een democraat dan - gezien ernst, omvang en motivatie van dat geweld - iets anders doen dan duidelijkheid eisen? Moet hij niet 'eisen' dat Europese moslims hier op geloofwaardige wijze afstand nemen van al dat religieus geïnspireerde geweld?

Besef daarbij ook dat het voor niet-moslims - en meer nog voor alle slachtoffers -bijkomstig is of die gewelddadige moslims een 'correcte' kennis hebben van hun eigen geloof of niet. Of ze de Koran kennen, of niet, dat is daarbij van geen belang. Wat telt is hun gedrag. En als zo'n islamist dan meent dat hij om religieuze redenen geweld mag plegen, dan is dat wat telt: de reële daden, en de motivatie van die geweldenaren.

Al die extremisten putten uit een omstandige en gedetailleerde religieuze motivatie. Hun politico-religieuze verhaal heeft wereldwijd een zeer grote aantrekkingskracht. Dat is ondertussen duidelijk. Vreedzame moslims (sorry voor 't woord, maar ik vond geen beter) moeten beseffen dat dat extremistische verhaal nooit afdoende weerlegd kan worden wanneer de veroordelingen zich beperken tot slechts één extremistische groep, de IS, wanneer ze zwijgen over alle andere religieus gemotiveerd geweld en over de religieuze motieven in dat complexe verhaal, en wanneer het niet-islamistische verhaal zich beperkt tot wat algemeenheden en een ‘andere’ selectie van wat verzen.

Een geloofwaardige veroordeling moet ALLE geweldenaren met dezelfde religieuze motivatie als de IS veroordelen. Voorts moet het heel de religieuze motivatie van die extremisten veroordelen, én weerleggen. Maak daarom duidelijk welke fundamentele pilaren van het geloof en welke regels uit de sharia die extremisten zouden miskennen of overtreden.

Extremisten en terroristen gebruiken en uitgebreide religieuze argumentatie. Zorg ervoor dat alle vooraanstaande Koran-gleerden hun argumenten weerleggen, stuk voor stuk. Die veroordeling zou dan honderd maal overtuigender zijn. Want ze negeren, en wat andere verzen debiteren, dat overtuigt niet.

Het ontbreken van een omstandige religieuze motivatie staat in contrast met moderne rechtsspraak. Een rechter geeft een gedetailleerde uitleg over de wetten die de aangeklaagde overtreden heeft; hij verantwoordt de schuld en de strafmaat. Ook in de politiek ziet men gedetailleerde verklaringen bij fundamentele verschillen in de ideologie. Dat moet dan zoveel mogelijk mensen overtuigen.

Hoewel de IS zowel politiek als religieus gezag opeist, zie ook hier, slaan de veroordelingen quasi enkel op het gebruikte geweld en op de politieke pretenties. Ibrahim al-Baghdadi uitroepen als kalief, opperste leider van alle moslims – politiek en religieus - dat is natuurlijk een oorlogsverklaring aan alle islamitische staten en aan alle andere religieuze leiders.

Niet verwonderlijk dat al die 'officiële organisaties' van moslims en al die islamitische staten zo tegen zijn: ze kregen net te horen dat ze zich aan de IS moeten onderwerpen en zwaar geweld moeten vrezen.

Wereldwijd kijken niet-moslims met groeiend afgrijzen en ongerustheid naar dat extremisme, de duizenden doden, de doodsverachting en naar de motivatie van die extremisten, doordrenkt van religieuze argumenten.

De snelle radicalisering van duizenden jonge moslims in democratische landen en hun bereidheid tot geweld en terreur is gekend. Minder gekend is dat ze niet zelden uit 'geslaagde'of welgestelde families komen, zoals hier bij CNN. De religieuze motivatie van die jongeren en de politieke en persoonlijke consequenties die zij daaraan knopen, wakkeren die ongerustheid sterk aan.

Mede daarom is het belang van een begrijpelijke, omstandige religieuze motivering van die veroordeling enorm.

Bestaat er al een religieuze argumentatie?

De dogmatische islamcritici maken er dikwijls een potje van, tot aan de rand gevuld met veralgemeningen, leugens en overdrijvingen. Velen beweren dat de islam altijd gewelddadig is, en blijft. Sommigen roepen de moslims zelfs op om hun geloof te verlaten. Andere roepen op tot uitwijzing van alle moslims die de Koran niet afwijzen.

Maar wat zij voorstaan is onzinnig en onwenselijk (los van de haalbaarheid). Dat is dus geen oplossing, en het ondergraaft vreedzaam samenleven met die miljoenen moslims die dat geweld net afkeuren.

Nochtans lijkt zo'n religieuze verantwoording van een veroordeling van extremistisch geweld al gekend. In 2010 vaardigde de Pakistaanse Sheikh Muhammed Tahir ul-Qadri, een uitgebreid gemotiveerde fatwa uit (512 p. in het Engels). Hij veroordeelt daarin islamitisch terrorisme op religieuze gronden. Terrorisme is voor hem 'onrechtvaardig', 'onrein' ('haram') én verboden ('kufr').

Hij verklaarde daarbij ook: "Terrorism is terrorism, violence is violence and it has no place in Islamic teaching and no justification can be provided for it, or any kind of excuses of ifs and buts. The world needs an absolute, unconditional, unqualified and total condemnation of terrorism".

Voor niet-moslims is het onmogelijk om het gewicht van zo'n fatwa te beoordelen. Er bestaat overigens een niet-geringe controverse over deze auteur en zijn fatwa. Anderzijds stelt de auteur dat zijn fatwa werd bijgetreden ('validated' en 'endorsed') door de Al-Azhar universiteit. Al Azhar publiceert echter niets (in het Engels) over de fatwa's van haar eigen theologen, noch validaties van andere fatwa's.

Fatwa's zijn sowieso zelden beschikbaar in het Engels, noch in andere Europese talen, maar wel op islamonline.com. Die site publiceert alle fatwa's van de European Council for Fatwa and Research (ECFR). Die werkt onder leiding van Yusuf Al-Qaradawi. Maar die groep publiceerde tot nog toe geen veroordeling van religieus geïnspireerd geweld, noch van de IS, laat staan een fatwa waarin dat op religieuze gronden veroordeeld wordt.

Ook feministische moslimtheologen werken aan diepgaande weerlegging van de motivatie van religieus geïnspireerde terroristen. Ze timmeren aan een theologie voor een democratische en vreedzame geloofsbeleving die gelijke rechten wel respecteert. Maar ze hebben tot nog toemaar weinig invloed. Er gebeurtop dat frontdus blijkbaar wel iets. Maar, zoals gezegd, het is niet gemakkelijk voor een buitenstaander om daar klaar in te zien.

De vraag blijft dus wat de reële verschillen in de religieuze dogma's en leerstellingen, en in de sociale doelstellingen zijn tussen IS enerzijds, en al wie de IS veroordeelt anderzijds.

Veroordelingen IS te zwak, of ook hypocriet?

Eddy Daniels schreef hier al dat velen een fundamentele hypocrisie in die veroordelingen vermoeden.

Heeft het te maken met de 'aard' van de sharia? Dat geheel van regels is niet eenduidig vastgelegd. Er bestaan onder moslims dan ook meningsverschillen over uiteenlopende zaken. Tegelijk kent ook de Koran zekere moeilijk interpreteerbare en tegenstrijdige verzen. Voor elke vers dat respect voor andersgelovigen en andersdenkenden voorschrijft, bestaan er – afgaande op de consistente uitleg van moslims – ook verzen die voorbeelden geven uit het leven van Mohammed die het tegenovergestelde doen en die geweld lijken voor te schrijven. Kortom, niet-geringe verschillen in de interpretatie van wat juist en goed is.

De verklaringen van bekende moslims zaaien daarbij twijfel over hun reële overtuiging – waarbij men zich goed moet hoeden voor veralgemeningen. Zo meent Tariq Ramadan dat een moslim niet het recht heeft de islam te verlaten. Dat is nochtans een flagrante inbreuk op universele mensenrechten. Maar ook een standpunt van de IS. Yusuf Al-Qaradawi, voorzitter van de European Council for Fatwa and Research én een van de meest invloedrijke personen bij de Moslimbroederschap, stelt dat democratie niet geschikt is voor moslims. Dat is al evenzeer ondemocratisch, én gedeeld met de IS. Dat hij nu eens in een fatwa de democratische rechtsorde expliciet afwijst, maar op andere momenten beweert wel een democraat te zijn illustreert die zware tegenstrijdigheden treffend.

Soortgelijke tegenstrijdigheden zien we (op plaatselijk niveau) ook bij een Nordin Taouil. Die legt op de VRT de 'voorspelbare' democratisch gezinde verklaringen af, maar aan de schoolpoorten toonde hij zich al agressief tegen andersdenkenden. En op internet circuleren geluidsopnames waarin hij een ondergeschikte plaats voor vrouwen predikt. Die moeten thuis blijven, veel kinderen maken en hun man gehoorzamen. Weer iets ondemocratisch dat hij deelt met de IS. En zo zijn er voor elk van deze personen nog behoorlijk wat ondemocratische standpunten die ze delen met de IS.

De Organization of Islamic Cooperation ('OIC') keurde de 'Cairo Declaration of Human Rights in Islam' goed. Daarin wordt de sharia als hoogste norm voorop gezet. Het is duidelijk dat moslims de Koran als het zuivere woord van God zien. De Koran zou, als enige boek, perfect zijn, de opperste waarheid. Maar gezien Koran, Hadith en sharia samen zo'n allesomvattende en opperste betekenis hebben voor moslims én die onduidelijkheden, is het voor niet-moslims moeilijk om duidelijk een geloofwaardig beeld te verkrijgen over welke regels, geboden en verboden moslims nu menen te moeten respecteren in de samenleving.

Het Europese Mensenrechtenhof oordeelde niet voor niets dat de sharia onverzoenbaar is met de democratie, vooral omdat de sharia fundamentele rechten en het gelijkheidsbeginsel miskent.

Iets wat overigens genegeerd wordt, of ontkend, door de meeste Europese 'islam-professionals': imams, leraars islam, inspecteurs, aalmoezeniers, leden van de theologische raad van de Moslimexecutieve, leden van de Moslimraad, …

Die tegenstrijdigheden in de verklaringen van moslims en die onverzoenbaarheid is de oorzaak van veel vrees, en wantrouwen. Leidinggevende moslims negeren die onverzoenbaarheid en die vrees echter over de hele lijn.

De laatste weken zagen we aanwijzingen van grote steun voor de IS onder 'gewone' moslims in Europa. Zijn dat geen aanwijzingen dat de motivatie van die honderden moslims uit het Westen die naar de IS trokken net wel met 'de islam' te maken heeft?

Koran en sharia bemoeilijken dialoog

Het is voor moslims blijkbaar moeilijk te begrijpen (en te aanvaarden) dat de Koran en de sharia bijdragen tot wantrouwen en tot de ongeloofwaardigheid van hun veroordelingen van de IS. Nochtans is het cruciaal dat zij ernstig proberen de niet-moslims daarin te begrijpen. Iemand die de andere niet echt wil begrijpen, is die nog in staat tot dialoog met andersdenkenden?

Waarom dragen Koran en sharia volgens mij bij tot dat wantrouwen? Die bijdrage zit op twee niveaus. Op een basaal niveau zit de moeilijkheid om te kunnen begrijpen wat bedoelt wordt met Koran en sharia, wanneer de sharia nergens op papier staat (laat staan in een Europese taal) en wanneer kritische vragen over verzen uit de Koran genegeerd worden omdat de bevraagde verzen onnauwkeurige vertalingen, of minder gezaghebbende betrouwbare verzen zouden zijn.

Maar als een terrorist geweld verdedigt met een vers, dan is het voor slachtoffers en niet-moslims bijkomstig wat de status van dat vers is. Als moslims respect vragen voor hun religieuze regels, dan moeten zij zorgen voor elementaire duidelijkheid over wat dat inhoudt in de omgang met anderen. Daaraan ontbreekt het op schrijnende wijze.

Meer fundamenteel is de combinatie van twee factoren: ze bevatten, in een letterlijke lezing en in de interpretatie door de grote islamitische rechtsscholen en vooraanstaande moslims zoals een Qaradawi of een Ramadan, teveel principes die tegenstrijdig zijn met democratie en gelijke rechten – wat overigens niet ontkent wordt door veel hooggeschoolde 'islam-professionals' die ik dat vroeg – maar tegelijk kennen alle moslims de Koran, en daaraan ondergeschikt de hadith en de sharia, een absoluut gezag toe.

Het geweld van de IS zou dan tégen de islam zijn, maar tegelijk beroept de IS zich op verzen, overleveringen en regels die stuk voor stuk als 'opperste waarheid' erkend worden door al die 'vreedzame moslims'. Zo komt het dikwijls over. Voor veel niet-moslims die zich jarenlang verdiepen in luisteren naar moslims en proberen hen te begrijpen is dat een existentiële en totaal onbegrijpelijke tegenstelling.

Hoe willen Europese moslims samenleven?

Hier ligt een verantwoordelijkheid voor alle Vlaamse 'islam-professionals'. Die zouden verder moeten geraken dan enkel goede bedoelingen verkondigen. Al die problematische verzen mogen, zolang men beweert dat de Koran de opperste waarheid is, niet zomaar genegeerd worden.

Terzijde, dit begrip 'vreedzame moslims' wil enkel het onderscheid met de IS benadrukken.

Al die staten en organisaties die de IS veroordeelden lijken desondanks niet weinig politieke en religieuze principes te delen met de IS: denk aan de voorrang van religieuze normen op burgerlijke normen, het proselitisme, het streven naar invoering van de sharia en de wereldheerschappij voor de islam.

Velen kregen daarbij de indruk dat zowat elke Europese moskee dezelfde religieuze leerstellingen predikt als de IS, maar dat de leidinggevende Europese moslims nu enkel terugschrikken omwille van het rauwe geweld van de IS. Vandaar de vrees dat die veroordelingen enkel een tactisch maneuver zijn, en niet steunen op een diepe en coherente religieuze motivatie.

Verraadt dat massale stilzwijgen over de religieuze grondslagen van de ideologie van de IS dan niet de moeilijkheid om een eenduidige lezing van Koran, hadith en sharia te geven die daarin alles wat onverzoenbaar is met de universele mensenrechten expliciet verwerpt? De IS daarbij afdoen als ketters is totaal ongeloofwaardig.

Voor alle duidelijkheid: in deze analyse is niet de Koran het grote probleem, maar wel wijze waarop bepaalde moslims die lezen. In het christendom kenden we eeuwenlang soortgelijke problemen met de Bijbel. Maar niemand neemt het Oude Testament nu nog letterlijk. En zelfs het Nieuw Testament is niet meer de absolute norm. Verre van. Net zoals de Bijbel nu gelezen wordt zonder enige tegenstrijdigheid met de universele mensenrechten en de democratie, duiken er ook steeds meer moslims op die de letterlijke lezing van alle problematische verzen en regels in de sharia lieten vallen. Mede daarom, lijkt vreedzaam samenleven nog steeds mogelijk, alle geweld van IS en dubbelzinnige veroordelingen ten spijt.

Hopelijk begrijpen niet-moslims en moslims dat vreedzaam samenleven niet gebaat is het gezwaai met verzen, noch met 'theologische kersenpluk', maar wel met wederzijds respect en een veel grotere klaarheid (vanwege de moslims) over al die religieuze regels die relevant zijn voor het vreedzaam samenleven.

Misschien moeten 'vreedzame moslims' ook eens nadenken over de overtuigingskracht van de stelling dat de islam vrede is', of 'vreedzaam'. Verwachten jullie nu echt dat die niet-moslims overtuigt, wanneer ze zoveel geweld tegen niet-moslims én tegen andersgelovige moslims 'in naam van de islam' zien gebeuren in Soedan, Somalië, Pakistan, grote delen van het Midden-Oosten, Lybië, Algerije, Mali, het noorden van Nigeria en Cameroen, …, maar ook Maleisië, Indonesië, en in Europa en de VS?

En weerom, voor alle duidelijkheid: miljoenen moslims tonen wel een persoonlijke vreedzame omgang met andersgelovigen. Alle veralgemeningen zijn hier dus uit den boze. Net daarom juist dat die veralgemeende claim dat 'de islam vrede is', niet overtuigt.

Het excuus van maatschappelijke achterstelling

In het debat over de wortels van dat religieus geïnspireerd extremisme menen velen, moslims net zo goed als niet-moslims, dat jongeren die naar de IS trekken of ander religieus geïnspireerd geweld overwegen, daarvoor in hoge mate gemotiveerd worden door de maatschappelijke achterstelling van moslims, door het gevoel dat het Westen de islam niet aanvaardt en wereldwijd dictators die moslims doen lijden de hand boven het hoofd houdt, Israël ondersteunt en Paltesijnen laat vervolgen, en ....

Natuurlijk bestaat er een zekere politieke motivatie voor extremisme. Dat is zo. Maar laten we mekaar geen sprookjesvertellen: als we zien hoe dat religieus extremisme tekeer gaat in de Darfoer, tussen soennieten en sjiieten, tegen niet-moslims in Nigeria, onder sommige Europeanen én hoe gegoede Europese en Arabische moslims met een geslaagde sociale en professionele integratie radicaliseren en bommenlegger worden (zoals in het VK), is die politieke factor dan niet duidelijk ondergeschikt aan de religieuze factor?

Een rigoureuze analyse van wie overgaat tot extremisme en tegen wie dat geweld zich richt, is duidelijk: de daders kenmerken zich niet doordat ze in de westerse maatschappij niet van gelijke kansen mochten genieten, en al evenmin zijn de slachtoffers enkel of vooral de vermeende onderdrukkers. De meeste slachtoffers zijn miljoenen gewone, doorgaans arme mensen in Zwart-Afrika, de Arabische wereld en het indische subcontinent; christenen, maar net zo goed animisten, hindoes en gewone moslims.

Daarenboven is de achterstelling van minderheden in de westerse wereld niet typisch voor moslims, noch beperkt tot moslims. Migranten uit Zwart-Afrika en Azië kennen een vergelijkbare en dikwijls nog grotere achterstelling. Maar tegelijk gaat geen enkele niet-islamitische minderheid in westerse landen over tot religieus (noch politiek) geïnspireerd geweld? Hoe kan die achterstelling dan nog een oorzaak zijn van 'islamistisch' geweld?

Daarom mogen we die achterstelling niet negeren. Of achterstelling nu reëel is, of enkel in de verbeelding te wijten is aan 'de westerlingen', 'de christenen', of 'de westerse landen', is ondergeschikt: belangrijker is de perceptie, het aanvoelen bij diegene die radicaliseert. Zelfs als er geen reële discriminatie is, maar als hij er rotsvast van overtuigd is dat die er wel is, zal die perceptie wel degelijk bijdragen tot radicalisering.

Een vermeende discriminatie draagt ook dus bij tot radicalisering. Reden te meer om geen sprookjes te vertellen over elke vermeende discriminatie.

Dat is tegelijk geen reden om de reële achterstelling (en discriminatie) zomaar te laten voortbestaan. Integendeel. Ik deed zelf de voorbije jaren behoorlijk wat onderzoek naar remedies tegen die achterstelling. Onze regeringen kunnen én moeten veel meer doen tegen die achterstelling.

Deze overwegingen dwingen ons wel om eerlijk te zijn over de werkelijke motivatie van religieus geïnspireerd extremisme. Moeten we niet met zijn allen stevig wieden in dit door intellectueel onrkuid overwoekerde debat? De omvangvan dat onrkruid is zorgwekkend.Maarten Boudry vulde recent nog een opiniebijdrage met een weerlegging van enkele voorbeelden ervan.

Nood aan geloofwaardigheid

We stelden vast dat de veroordelingen van de IS wel massaal zijn, maar dat ze nooit religieus beargumenteerd werden - hoewel er al een uitgebreide religieuze veroordeling van terrorisme en religieus geïnspireerd geweld bestaat – dat ze (nog) niet evenredig met de daad (militair) ondersteund worden en dat die veroordelingen nooit slaan op alle religieus geïnspireerd geweld, noch op de basismotivatie daarvan. Veel maar woorden dus, doch weinig daden. Dat versterkt het wereldwijde wantrouwen.

Veel niet-moslims die ijveren voor een vreedzaam samenleven tussen alle religies – waaronder de auteur van dit stuk – blijven met grote vragen achter. Ze hopen dat alle moslims die dat ideaal van vreedzaam samenleven delen en die de universele mensenrechten welvoiluit en zonder reserve's bijtreden, een fundamenteel verschil zullen maken (en meedelen) in religieuze dogma's en leerstellingen maken met de extremistische moslims, en in hun sociale doctrine. Zo'n verschil zou er dan ook toe moeten bijdragen dat moslimjongeren die zich op hun geloof storten, daarbij niet direct verder radicaliseren naar extremisme, geweld en terreur.

De voorbije jaren werd islamitisch geweld steevast afgedaan door het wereldwijde moslim-establishment als enkelingen, dwalers en uitzonderingen die niet veel van de islam begrepen hadden. Die mochten daar dan ook niet mee vereenzelvigd worden. Nochtans toont de IS duidelijk dat het niet meer over wat enkelingen gaat. Duizenden Europese moslims vertrokken al en tientallen procenten van de Europese moslims vinden de IS zelfs goed. Daarenboven hanteert de IS een religieuze motivatie die zo goed als nooit ten gronde tegengesproken, noch weerlegd wordt.

De IS stelt vreedzame moslims voor de grootste existentiële uitdaging in de hedendaagse tijd.

Misschien moeten alle vreedzame moslims nu eens stevig werk maken van een hedendaagse doctrine met een bijhorende, omstandige en fundamenteel religieuze motivering die verzoenbaar is met de democratie en de universele mensenrechten?

De ongeziene brutaliteit, het geweld en de arrogantie van de IS bieden hier een unieke kans aan alle moslims die niet-moslims als gelijkwaardige burgers beschouwen en er vreedzaam mee willen samenleven. Dit is hét moment om die vreedzame bedoelingen ook ideologisch en doctrinair eindelijk hard te maken. Dan zal de claim dat de islam een vreedzame godsdienst is geloofwaardig worden voor de niet-moslims.

Onder mijn vrienden en bekenden zijn er veel moslims die gruwen van het geweld à la IS. Zij geloven in vreedzaam en respectvol samenleven met niet-moslims, op basis van gelijkheid en gelijkwaardigheid. Internationaal hebben zij al enkele sterke en geloofwaardige voorgangers. Zij steunen een harde aanpak van alle religieus geïnspireerd extremisme. Zij beleven hun geloof op vreedzame wijze, met, waar nodig, een inhoudelijk beargumenteerd betoog tegen elk geweld en elk goedpraten daarvan.

Zij kennen ongetwijfeld ook de zegswijze 'geen woorden, maar daden'. Zij beseffen dat de democrartie zich moet verdedigen, met daden en desnoods met geweld. Ik hoop van harte dat ze hun vreedzame levenshouding ook in Vlaanderen en door alle 'islam-professionals' met totale inzet van 'woord én daad' verdedigd zullen zien.

Rudi Dierick is hoofdredacteur van het blog De Bron waarop dit stuk eerder verscheen.

Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen



 

Meer over afstand nemen, extremisme, is, isis, rudi dierick.

Reacties