Factcheck: Neemt het antisemitisme toe en verlaten steeds meer joden Nederland?
In feiten door Ewoud Butter op 01-04-2019 | 12:00
In 2018 registreerde het Centrum Informatie Documentatie Israel (CIDI) 135 antisemitische incidenten. Dat waren er 22 meer dan in 2017. Deze cijfers vormden aanleiding voor diverse publicaties waarin gesproken wordt over een toename van antisemitisme.
De Telegraaf schreef deze week dat steeds meer Nederlandse joden vanwege dit toenemende antisemitisme het land verlaten. "Straks zijn alle joden weg uit Nederland" staat boven een artikel waarin een gesprek tussen Wierd Duk en Esther Voet wordt aangekondigd. Kloppen deze beweringen?
Wie beweerde wat?
Begin deze maand publiceerde het CIDI de jaarlijkse antisemitisme-monitor met het nieuwsbericht Grote stijging antisemitische incidenten in Nederland, CIDI roept op tot actie. Het CIDI schrijft:
In 2018 waren er in Nederland 19 procent meer gevallen van antisemitisme dan in 2017. Dat blijkt uit de Monitor Antisemitische Incidenten van CIDI. In totaal registreerde de Joodse organisatie 135 incidenten. Daarnaast werden 95 meldingen geregistreerd van online antisemitisme.
Naar aanleiding hiervan kopte WNL dat antisemitisme is toegenomen, net als bijvoorbeeld de NOS, Nieuwsuur, IsraelCNN en NRC deden. Anderen, zoals Het Parool, het ND, Trouw (blendle) of de side jonet.nl spraken over een toename van (geregistreerde) antisemitische incidenten.
Soms werd de stijging van antisemitisme gekoppeld aan bepaalde groepen daders. Zo kopte De Dagelijkse Standaard: Alarmerend: antisemitisme in Nederland is afgelopen jaar met 20% toegenomen – mede dankzij extreem-links. Elseviers Weekblad interviewde CIDI-directeur Hannah Luden waarbij de focus werd gelegd op een uitspraak van Tunahan Kuzu (CIDI: ‘We zien dat DENK opnieuw over de grens gaat’) en de komst van vluchtelingen - al was daar geen direct bewijs voor: "Of er een link is met immigratie is moeilijk te zeggen omdat we vaak niet weten wie de daders zijn. Maar ook in die kringen zien we een verharding van de toon."
In Nieuwe Revu wijst hoofdredacteur Jonathan Ursem op het gegeven dat eenderde van de meldingen van antisemitisme gerelateerd zijn aan voetbal. "Ajax-supporters houden het antisemitisme in stand door zichzelf joden te noemen", stelt hij.
De Telegraaf tot slot beweerde gisteren dat steeds meer Joodse Nederlanders ons land ontvluchten vanwege antisemitisme. Straks zijn alle joden weg uit Nederland luidt de alarmerende kop boven een artikel waarmee aandacht werd gevraagd voor een gesprek dat Wierd Duk in de podcast ‘Het Land van Wierd Duk’ had met Esther Voet, hoofdredacteur van het Nieuw Israëlitisch Weekblad.
Klopt het ook?
Allereerst de toename van antisemitisme
Het CIDI presenteert de antisemitisme monitor ieder jaar in het voorjaar. In de monitor van het CIDI worden alle incidenten vermeld die gerapporteerd zijn bij het CIDI, ADV’s (Anti-discriminatievoorzieningen), of die zijn bekendgemaakt op (sociale) media. Het CIDI laat weten de incidenten zorgvuldig te verifieren om de echtheid vast te stellen en doublures te voorkomen. Ieder incident wordt eenmaal verwerkt, ongeacht het aantal meldingen erover. Ook toetst het CIDI elk incident aan de (niet onomstreden) werkdefinitie van antisemitisme van de IHRA.
De presentatie van de monitor gaat meestal gepaard met een (licht) alarmerend nieuwsbericht. De koppen van de afgelopen jaren waren: Grote stijging antisemitische incidenten in Nederland, CIDI roept op tot actie (monitor over 2018); Antisemitische uitingen rukken op in politiek en internet (2017); “Jood” steeds vaker gebruikt als scheldwoord (2016); Antisemitisme op scholen gestegen (2015); Antisemitische incidenten in 2014 met 71% gestegen (2014); Antisemitische incidenten 25% omhoog in 2013. CIDI en IOT roepen politiek op vooroordelen aan te pakken (2013) en Daling antisemitische incidenten stagneerde in 2012 (2012).
Het CIDI vergelijkt in haar monitor ieder jaar het aantal gerapporteerde incidenten met dat in voorgaande jaren. In de monitor over 2018 en de monitor over 2017 werd een overzicht van de meldingen gegeven sinds 2010, zoals deze uit de monitor over 2018:
In de monitor over 2016 werden de cijfers over een kortere tijdspanne vergeleken en werd alleen gekeken naar de gerapporteerde incidenten sinds 2012:
Er zijn echter cijfers over een langere periode beschikbaar. Op grond van de monitors die het CIDI op haar website heeft staan valt het volgende overzicht te maken:
.png)
Op grond van deze tabel zou je kunnen concluderen dat het aantal antisemitische incidenten of zelfs het antisemitisme in vergelijking met het begin van deze eeuw flink is gedaald. Een dergelijke conclusie zou echter veel te kort door de bocht zijn. Evengoed is het veel te kort door de bocht om op grond van een toename van 22 geregistreerde incidenten te concluderen dat het antisemitisme toeneemt en ook de formulering dat het aantal incidenten is toegenomen is onjuist.
Het gaat om het aantal geregistreerde incidenten. En dat is vooral afhankelijk van de mate waarin Nederlanders in het betreffende jaar de moeite namen om melding te maken van antisemitisme. De meldingsbereidheid van (Joodse) Nederlanders om melding te make van antisemitisme kan beïnvloed worden door de actualiteit (vaak antisemitische uitingen na spanningen tussen Israel en Palestina), door campagnes om melding te maken van discriminatie en antisemitisme, maar ook door het vertrouwen dat potentiële melders hebben in de instellingen (CIDI, antidiscriminiatie voorziening, politie) waar ze melding kunnen doen.
Over het algemeen is bekend dat de meldingsbereidheid bij alle vormen van discriminatie, dus ook van antisemitisme, erg laag is. Zeker het aantal meldingen bij de politie is de afgelopen jaren enorm afgenomen. Niet vreemd misschien omdat ook het OM amper aan de behandeling van klachten toekomt. Rapportages over alle vormen van racisme en discriminatie bevatten dan ook vaak, en volkomen terecht, de vermelding dat het 'om een topje van de ijsberg' gaat. Wil dit veranderen, dan zal er niet alleen flink geinvesteerd moeten worden in het verhogen van de meldingsbereidheid, maar ook in capaciteiten en prioriteiten van het OM.
Illustratief is misschien ook wel het lage aantal meldingen die het CIDI ontvangt van antisemitische uitingen online (95). Dat is echt helemaal niets. Een dagje grasduinen op het internet levert al snel een veelvoud aan de meest ranzige uitingen van jodenhaat op, zoals een paar keer een middag surfen mij ook al eens een bonte verzameling moslimhaat opleverde.
Het is al vele malen vaker betoogd op dit blog: een stijging van het aantal geregistreerde incidenten zegt maar weinig. (Dat geldt dus ook voor de meldingen van discriminatie in de rapporten van ADV's, politie, meldpunten islamofobie, het Verwey Jonker instituut etc.) Omgekeerd geldt ook dat wanneer het aantal geregistreerde incidenten daalt, zoals bij antisemitisme bijvoorbeeld in 2015 en 2016 het geval was, er nog geen sprake is van een afname van incidenten, laat staan van een afname van antisemitisme.
Verlaten steeds meer joden Nederland?
Ook hier valt geen harde uitspraak over te doen. De afgelopen jaren is door verschillende vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap aangegeven, bijvoorbeeld hier, dat ze vaker dan in het verleden vernemen dat joodse Nederlanders overwegen het land te verlaten vanwege het antisemitisme. Vaak trekken ze naar Israel, dat de ‘levensverzekering’ van het Joodse volk wordt genoemd. Cijfers van The World Jewish databank laten over een langere periode een lichte stijging zien van het aantal Nederlandse joden dat naar Israel is vertrokken. Het gaat weliswaar om relatief kleine aantallen, maar de joodse gemeenschap in Nederland is ook erg klein (de schattingen varieren tussen 29.000 en 50.000).
The World Jewish Databank geeft wel cijfers van migratie van Nederlandse joden naar Israel en niet van de (re)migratie van joden die zich juist weer in Nederland vestigen. Het migratiesaldo is derhalve onbekend.
Cijfers van het CBS kunnen hier misschien een indicatie voor geven (zie tabel hieronder). Volgens het CBS verhuizen er vanaf 1995 jaarlijks meer mensen van Israel naar Nederland dan vice versa. De laatste jaren ligt het aantal immigranten dat uit Israel komt zelfs twee keer zo hoog als het aantal dat Nederland verlaat om zich in Israel te vestigen. Alleen in 2011 en 2012 was er sprake van een negatief migratiesaldo: in die jaren vertrokken er meer mensen naar Israel, dan dat er mensen naar Nederland verhuisden.
Van een enorme uittocht van Nederlandse joden naar Israel lijkt op grond van deze cijfers echter (nog) geen sprake. Het is wel mogelijk, zoals Esther Voet in het gesprek met Wierd Duk beweert, dat Nederlandse joden naar andere landen vertrekken, bijvoorbeeld Canada, maar er zijn geen cijfers die dit kunnen onderbouwen.
Conclusie
Antisemitisme is niet terug, het is nooit weg geweest. De kleine joodse gemeenschap in Nederland wordt al jaren geconfronteerd met allerlei giftige vormen van jodenhaat. Het is intriest wanneer het nodig is om joodse instellingen te beveiligen en wanneer joodse Nederlanders zich niet vrij voelen om zich te kleden zoals ze willen (dat zou om 11% van de Nederlandse joden gaan, met de aantekening dat het onderzoek volgens de onderzoekers niet representatief is) of joodse kinderen zich niet veilig op school voelen. Antisemitische scheldpartijen vinden, zeker online, op grote schaal plaats.
Bijna twee jaar geleden heb ik op Republiek Allochtonie al aandacht gevraagd en gekregen voor een extreemrechtse site waarop lijsten met joden en met (linkse) 'volksvijanden' stonden. Deze site ging kort daarop uit de lucht, maar de lijsten circuleren nog steeds, net als de sites waarop extreemrechts gedachtengoed, jodenhaat en lijsten met (linkse) landverraders hand in hand gaan, zoals deze bijvoorbeeld, die na klachten van het CIDI tijdelijk offline ging, om daarna weer op een Amerikaanse server te verschijnen.
Jodenhaat is echter niet voorbehouden aan extreemrechts, het is ook zichtbaar bij extreemlinks, in voetbalstadions, bij diverse religieuze stromingen (waaronder in Nederland een te grote groep moslims) en bij groepen waarbij legitieme kritiek op de staat Israel ontaardt in platte jodenhaat of waar complottheorieen worden gedeeld waarin de joden van alles en nog wat de schuld krijgen.
Antisemitisme is volop aanwezig en is waarschijnljk door polarisatie en internet de laatste decennia ook zichtbaarder geworden. Het moet bestreden worden en politieke aandacht hiervoor is meer dan terecht. Maar wie op grond van rapportages van CIDI, politie en ADV's beweert dat antisemitisme toeneemt of juist afneemt, trekt zijn of haar conclusies te kort door de bocht. Datzelfde geldt overigens, zoals al vaker hier is betoogd, ook voor andere vormen van discriminatie en uitsluiting.
De bewering dat antisemitisme toeneemt op grond van de monitor van het CIDI beoordeel ik daarom als niet waar/niet onwaar. Ook voor de bewering dat steeds meer Nederlandse joden Nederland verlaten heb ik vooralsnog geen cijfermatige onderbouwing kunnen vinden.
Zie ook:
De laatste monitor antisemitische incidenten van CIDI
Meer factchecks.
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over antisemitisme, cidi, factcheck.
