Wat is staatloosheid?

In achtergronden door Studenten Filosofie en de politieke actualiteit: de “vluchtelingencrisis” op 28-05-2018 | 08:22

Wat betekent dat nou eigenlijk? En wanneer wordt iemand staatloos? In dit artikel wordt staatloosheid besproken, met speciale aandacht voor de vraag: “Mogen we in Nederland staatlozen een verblijfsvergunning weigeren anno 2018?” Allereerst zal de definitie van staatloosheid worden gegeven, vervolgens de oorzaken van staatloosheid, daarna de rechten van staatlozen en het antwoord of staatlozen een nationaliteit geweigerd kan worden.

Een artikel van Anja Langeslag, Fabian Vlastuin, Daniel de Ruiter, Camilia Roemer

Stel je voor, je bent nog een klein kind en je zit thuis met je baby broertje te spelen, wanneer papa ineens vroeg thuis komt van werk. Te vroeg. Hij fluistert wat in mama’s oor, en vijf minuten later staan de koffers klaar. Jullie moeten vluchten. Na een lange reis komen jullie, samen met papa’s broer en zijn vrouw, aan in een vluchtelingenkamp in het buurland. Een paar maanden later besluit je oom om door te reizen, naar een ander buurland waar veel werk is. Jij gaat weer terug naar huis, want het is weer iets veiliger, en papa heeft veel heimwee. Het land waar je vroeger woonde, bestaat niet meer, het is nu een nieuw land, het heet anders, en dankzij een speciale regeling krijg je een nieuw paspoort. Je oom krijgt dat paspoort niet, want hij woont nu in een ander land, maar zijn oude paspoort is niet meer geldig, want dat land bestaat niet meer… hij is staatloos. -- (Gebaseerd op het verhaal van de familie Issa)

Allereerst, wat is staatloosheid? De Nederlandse overheid hanteert de volgende definitie: 'Een persoon die door geen enkele staat, krachtens diens wetgeving, als onderdaan wordt beschouwd' (Art. 1, Rijkswet op het Nederlanderschap). Dit wordt ook wel jurestaatloosheid genoemd. Mensen die onder deze categorie vallen hebben dus geen nationaliteit.

Een andere vorm van staatloosheid is de factostaatloosheid. Onder deze categorie vallen personen die zich buiten hun land van herkomst bevinden, en geen diplomatieke of consulaire bescherming kan of, wegens gegronde redenen, wil krijgen van dat land. Dus iemand die wel een nationaliteit heeft, maar dat deze zodanig ineffectief is, dat deze persoon dezelfde gevolgen ondervindt als een de jurestaatloze (UNHCR, verblijfblog.).

De UNHCR maakt ook nog een onderscheid tussen staatlozen, zoals hierboven is omschreven, en ‘onverwijderbare’ personen.Dit zijn mensen zonder verblijfsrecht, maar kunnen, ondanks hun eigen wens of pogingen van de Nederlandse overheid, niet terugkeren naar hun land van herkomst, omdat de autoriteiten van dat land te terugkeer niet ondersteunen (UNHCR).

Op dit moment zijn er wereldwijd zo’n 4 miljoen erkende staatlozen (UNHCR). Daarvan wonen er 5000 in Nederland, waarvan veel Syrische Palestijnen die recent naar Nederland zijn gekomen (CBS, IND). Het aantal niet-erkende (denk aan het verschil tussen jure en de factostaatloosheid, en het ontbreken van identiteitsbewijzen waardoor er geen zekerheid is over de nationaliteit) staatlozen ligt veel hoger, dit wordt wereldwijd geschat op 10 tot 12 miljoen (UNHCR).

Er zijn verschillende oorzaken van staatloosheid:

Willekeurige ontzegging van nationaliteit waarbij moedwillig het burgerschap wordt ontzegd (het betreft hier bewuste discriminatie);
Conflicterende nationaliteits regimes waardoor een kind noch via het bloed een nationaliteit aan zijn ouders kan ontlenen (ius sanguinis), noch aan het land van geboorte door geboorte op dat grondgebied (ius soli);
Geboren worden uit staatloze ouders in een land waar je de nationaliteit van je ouders krijgt (ius sanguinis);
Discriminatie van vrouwen waarbij in wetgeving is vastgelegd dat vrouwen hun nationaliteit niet kunnen doorgeven aan hun kinderen. Dit resulteert bij een overleden, onbekende of staatloze vader in een kind zonder nationaliteit;
Dekolonisatie (staatloosheid in Afrika en Azië) en statenopvolging (voormalige Sovjet-Unie/voormalig Joegoslavië), waarbij bepaalde bevolkingsgroepen doelbewust of door praktische omstandigheden worden uitgesloten van het verkrijgen van een nationaliteit (in de praktijk geldt het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen van registratie als een geëigende methode);
Het ontbreken van identiteitsdocumenten doordat men geen toegang heeft tot de geboorteregistratie, door vernietiging van de burgerlijke administratie en bij twijfel omtrent de identiteit (zoals slechte geboorteregistratie van Roma’s in Italië, Griekenland en Roemenië en verder Albanië, Kosovo, Macedonië, Montenegro, Bosnië Herzegovina, Servië, Slowakije, Rusland en Oekraïne) (Handreiking staatloosheid, december 2016, Den Haag).

Staatloosheid brengt een unieke juridisch positie met zich mee, waarbij het desbetreffende individu buiten staatsgebonden rechten valt. In 1948 werden de Universele Rechten van de Mens wereldwijd aangenomen. Dit betekent dat gevluchte individuen ook nog aanspraak kunnen maken op bepaalde rechten die ieder mens hoort te bezitten. Hierbij komt echter een problematisch verschijnsel naar voren met betrekking tot staatlozen: mensen zijn niet automatisch burgers, maar burgers zijn wel mensen. Volgens de Rechten van de Mens heeft ieder mens recht op een nationaliteit en daarmee te genieten van de burgerrechten die daarbij horen (UVRM, Artikel 15).

Burgerrechten zijn rechten die worden toegekend aan erkende inwoners van een bepaalde staat waardoor zij kunnen deelnemen aan maatschappelijke aangelegenheden, zoals het recht op privacy en inkomensverzekering, vrijheid van meningsuiting, bescherming tegen haatspraak, persvrijheid, bescherming tegen discriminatie en stemrecht (Amnesty, 2018). In Nederland zijn burgerrechten centraal geïntegreerd in nationale wetgeving en enkel toegankelijk voor Nederlandse staatsburgers.

Voor staatloze vluchtelingen welke in Nederland verblijven is er een meer gecompliceerde situatie met betrekking tot burgerrechten dan vluchtelingen die als burger erkend worden van een bepaald land. Asielzoekers hebben nog burgerrechten die gelden in het land van herkomst, maar staatlozen hebben geen nationaliteit en daardoor geen burgerrecht. Dit terwijl Burgerrechten een essentieel onderdeel zijn van de Mensenrechten. Staatlozen kunnen alleen beroep doen op een versoepelde regeling waarin ze binnen drie jaar een nationaliteit kunnen krijgen in plaats van na vijf jaar zoals het geval is bij mensen die nog wel een andere nationaliteit bezitten. Dit kan echter pas nadat ze een verblijfsvergunning hebben.

Je hebt recht op een verblijfsvergunning als je gevaar loopt in het land van herkomst, als er een conflict is en je daar slachtoffer van bent of als een van je familieleden een verblijfsvergunning heeft gekregen in het kader van gezinshereniging (IND). Er dient wel rekening gehouden te worden met het Dublin verdrag dat er slechts in een land een verblijfsvergunning aangevraagd kan worden. Dus het wel of niet weigeren van een verblijfsvergunning hangt af van je nationale status. Iemand met een nationaliteit kan om bepaalde redenen geweigerd worden of teruggestuurd worden naar land van herkomst. Een erkend staatloze, met verblijfsvergunning, mag geen nationaliteit geweigerd worden.

Dit artikel is als groepsopdracht geschreven in het kader van het vak Filosofie en de politieke actualiteit: de “vluchtelingencrisis” op de Universiteit van Amsterdam.

Zie ook:

Meer artikelen van studenten in het kader van het vak Filosofie en de politieke actualiteit: de “vluchtelingencrisis” op de Universiteit van Amsterdam:

Meer artikelen over vluchtelingen

Waardeert u ons werk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)

Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email

Meer over staatloosheid, vluchtelingen.

Waardeert u ons werk en wilt u doneren?

lees meer

Uitgelicht