Waarom al die ophef over financieringslijsten uit de Golfstaten ? (deel 1)
In achtergronden door Roemer van Oordt op 26-04-2018 | 13:30
Maandag maakten Nieuwsuur en NRC lijsten uit Saoedi-Arabië en Koeweit openbaar die inzicht geven in aanvragen voor en verstrekking van subsidies aan Nederlandse moskeeën en andere religieuze instellingen. De politiek wil een verbod op buitenlandse financiering uit zogenaamde ‘onvrije landen’, maar worstelt al jaren met de vraag hoe dat vorm kan krijgen. Regeringspartijen D66 en Christen Unie stellen nieuw onderzoek voor, omdat in een eerder stadium dat volgens het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) en Rand Europe werd getraineerd. Vanuit de moslimgemeenschap in Nederland wordt wisselend gereageerd. Gemeenten blijken verrast. Zorgen zijn er vooral over de groeiende invloed van het salafisme. Genoeg gespreksstof voor een tweeluik.
Nieuws?
Wie de discussie over buitenlandse financiering van moskeeën in Nederland enigszins heeft gevolgd, zal van de lijsten niet van zijn of haar stoel zijn gevallen. De commotie die er over ontstond en het hoge voorpaginagehalte van deze ‘primeur’ , hebben dan ook veel meer te maken met de politieke gevoeligheid van het onderwerp dan - los van het in de openbaarheid brengen - met harde, nieuwe bevindingen uit het onderzoek van Nieuwsuur en NRC.
De lijsten waren immers al in 2016 op aandringen van D66 en SP in vertrouwen ter inzage voorgelegd aan de Tweede Kamer. Die vertrouwelijkheid heeft alles te maken met de afspraken die daarover in 2010 en 2013 zijn gemaakt met respectievelijk Saoedi-Arabië en Koeweit. Voor zover mij bekend zijn gesprekken over het verstekken van dit soort lijsten onder dezelfde voorwaarden nog gaande met andere Golfstaten, waaronder de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Qatar. Het WODC houdt overigens vol de lijsten nooit te hebben ingezien en heeft daardoor naar eigen zeggen geen serieus onderzoek kunnen doen. Dat krijgt als het aan de Kamer ligt een vervolg. Relatief weinig aandacht was er voor de overwegingen om de informatie vertrouwelijk te houden.
AIVD en NCTV
Juist door de vertrouwelijke informatie-uitwisseling is het voor de AIVD mogelijk het reilen en zeilen van moskeeën die (verzoeken) gefinancierd (te) worden vanuit de Golfregio preventief in de gaten te houden. De AIVD heeft de afgelopen jaren een aantal gevallen – voornamelijk van grote nieuwbouwprojecten - onderzocht. Bij een daarvan was er voldoende reden om contact te zoeken met de buitenlandse veiligheidsdienst van het land waar de financiering vandaan kwam, wat leidde tot de beëindiging van de financiering.
De suggestie dat er niet wordt opgetreden tegen onwenselijke buitenlandse invloed is dus ongegrond. Bovendien houdt in dat verband de NCTV ook een zogenaamde ‘alerteringslijst’ van visumplichtige extremistische sprekers bij.
Salafisme
Bijkomend effect is dat de veiligheidsdiensten en de NCTV mede door de vrijwillige informatiedeling meer zicht hebben gekregen op de omvang en uitingsvormen van het salafisme in Nederland. NRC en Nieuwsuur berichtten maandag over vertrouwelijke informatie van de NCTV, waaruit duidelijk wordt dat het aantal salafistische moskeeën in vier jaar ruim is verdubbeld (van 13 naar 27), net als het aantal salafistische predikers (van 50 naar 110; lijkt mij dan wel inclusief alle ‘gastsprekers’). Die cijfers geven een indicatie over de omvang, maar zeggen natuurlijk veel minder over de ontwikkelingen binnen het salafisme zelf. De AIVD zei hierover eerder dat aspecten van het salafisme voor sommige aanhangers kunnen bijdragen aan radicalisering naar gewelddadig jihadisme, maar meldde tegelijkertijd:
Ondanks de schijnbare rigiditeit van het gedachtegoed is de salafi-beweging dynamisch en divers. Het zou mede hierom onwenselijk zijn om het gehele salafistische spectrum te brandmerken als een probleem. Onder een grote groep van moslims kan dit juist leiden tot onbegrip en weerstand, omdat het de perceptie zou kunnen voeden dat moslims in generieke zin worden gezien als ‘probleem’. Een dergelijke perceptie kan tevens voeding geven aan een nu reeds breed levend beeld dat de Nederlandse overheid ten aanzien van de islam ‘met twee maten meet’. Dit kan leiden tot een (verdere) terugtrekking in eigen kring en een vermindering van transparantie en openheid. Een ander negatief neveneffect van een ongedifferentieerde benadering kan bovendien zijn dat niet-moslims de islam in toenemende mate zullen gelijkstellen met ‘het salafisme’, wat polarisatie in de hand kan werken.
Deze in mijn optiek terechte nuancering van de AIVD, wijkt fors af van het rigide beeld dat Midden-Oostendeskundige Paul Aarts bij Nieuwsuur en in het NRC over het salafisme naar voren bracht. De nuance in de discussie over het salafisme en salafistische organisaties is belangrijk, omdat de overgrote meerderheid van de Nederlandse moslimgemeenschap juist als bondgenoot moet worden gezien en behandeld in de strijd tegen ongewenste buitenlandse invloed op de islam in de polder.
Convenant buitenlandse financiering
Daarom wordt er bijvoorbeeld door Sociale Zaken al geruime tijd overlegd met belangrijke moslimkoepels om te komen tot een convenant over buitenlandse financiering, waarin transparantie en afstemming centraal staan. Uitgangspunt van het kabinet is daarbij dat buitenlandse financiering pas ongewenst is wanneer ‘het bijdraagt aan antidemocratisch, anti-integratief, en onverdraagzaam gedrag dat haaks staat op de uitgangspunten van de rechtsstaat en de waarden die in Nederland worden gekoesterd.’ Dat convenant is er nog niet, omdat de insteek volgens de meeste islamitische koepels te eenzijdig is gericht op de moslimgemeenschap en andere religieuze gezindten of politieke stromingen niet meeneemt.
Halil Karaaslan, secretaris van het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO), zei daarover in Trouw:
We zien wel het probleem van ongewenste buitenlandse financiering, maar dat is breder: ook bij de PVV doet het zich voor. Intussen voeren we nog een constructief gesprek met de overheid over hoe we problematische financiering wél kunnen tegengaan.
Criminalisering en liefdadigheid
Imam Yassin Elforkani sloot daar dinsdagavond bij Pauw op aan. Elforkani is sinds 2011 in gesprek met de overheid over financiering uit de Golfstaten en pleitte als woorvoerder van het CMO in 2015 al voor meer transparantie. Hij grapte dat de nu tot achter de komma precieze, openbare lijst de bouwbijdrage uit Koeweit aan ‘zijn’ Blauwe moskee met een slordige 2 miljoen te laag had ingeschat. Belangrijker, hij sprak, reagerend op het onderzoek, over de ‘criminalisering van buitenlandse financiering van moskeeën’.
In de uitzending doet Elforkani uit de doeken op welke manier de Blauwe moskee in Amsterdam Nieuw-West het geld voor de bouwkosten uit Koeweit zonder voorwaarden had verkregen. Rijke Koeweiti - en daar zijn er nogal wat van - dragen 2 1/2 procent van hun inkomen af aan een particuliere, niet aan de overheid verbonden stichting om daar goede doelen mee te ondersteunen. De wereldwijde bouw van moskeeën is daarvan een voorbeeld. Het naar vermogen afdragen van bezit als vorm van religieuze liefdadigheid, is een belangrijke kernwaarde binnen de islam (Zakat; een van de vijf zuilen). De Blauwe Moskee is zelf altijd transparant geweest over hun financiering, maar sommige trouwe volgers van het dossier blijven er van overtuigd dat ook daar andere belangen spelen.
Elforkani liet in de uitzending overigens zien geen blinde vlek te hebben voor de problemen die er kunnen ontstaan en pleitte voor een harde aanpak van mistanden en excessen en het bestrijden van ongewenste invloed. Het zou raar zijn geweest als hij dat niet had gedaan. Zelf is hij namelijk ervaringsdeskundige. In de belangen- en richtingenstrijd die onlangs na de aanvankelijk zonder voorwaarden verstrekte steun uit Qatar ontstond tussen bezoekers/staf en geldschieters van de Rotterdamse moskee Essalam over de inhoudelijke koers, werd hij voor zijn diensten bedankt. Dat gold ook voor de vaste personeelsleden, onder wie directeur Jacob van der Blom en imam Azzedine Karat, Die zetten hun werk voorlopig vrijwillig voort. Niet alleen de bouwkosten, maar ook die voor de jaarlijkse exploitatie werden in dit geval gedekt vanuit de Golfstaat.
Binnenkort deel 2, met onder meer: Veel aanvragen, maar vaak geen cent! Hoe zit dat... En reacties van (lokale) moskeebestuurders en gemeenten.
Lees ook:
Kamer: Buitenlandse geldkraan voor moskee moet dicht
Waardeert u ons werk? U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Meer over aivd, buitenalnse financiering, msokeeén, nctv, neiuwuur, nrc, paul aarts, wodc.
