Straattaal: onnavolgbaar? (blog 1)
In achtergronden door Khalid Mourigh op 15-11-2019 | 18:04
Iedereen die met jongeren te maken heeft, als ouder, als leraar of als agent, kent het fenomeen straattaal. Lukraak strooien tieners en volwassenen met exotische woorden die voor ouderen onverstaanbaar zijn. Hun gesprekken zijn onnavolgbaar. Hoe kunnen wij straattaal toch proberen te begrijpen? In dit eerste blog ga ik in op de belangrijkste, maar zeker niet de enige, bron van de woorden in straattaal: het Sranan Tongo, oftewel Surinaams.
Daarvoor gaan we een straattaalbericht lezen dat de politie vorig jaar publiceerde.
Een kleine speurtocht langs woordenboeken en vrienden wijst de volgende herkomst van de woorden uit.
In de bovenstaande lijst tellen we 17 woorden uit het Sranan Tongo, vier uit het Engels, één uit het Nederlands, één uit het Spaans en één uit het Papiaments. Dit is natuurlijk maar een fragment en straattaal is veelomvattender. Opvallend genoeg ontbreken de woorden uit het Marokkaans Arabisch en het Berber, zoals het veelgebruikte wollah ‘Ik zweer het’.
Toch laat deze tekst een belangrijk kenmerk van straattaal zien, namelijk dat verreweg de meeste woorden uit het Sranan Tongo afkomstig zijn. Dat is overigens niet verrassend, eind jaren negentig was dat ook al zo (Appel, 1999). En hoewel de woorden onherkenbaar lijken, kunnen we, als we ons best doen, toch een hoop woorden herkennen. Daarvoor moeten we echter eerst iets meer van het Sranan Tongo weten.
Het Sranan Tongo ontstond in Suriname dat halverwege de 17e eeuw gekoloniseerd werd door de Engelsen. Zij importeerden slaven uit West-Afrika. Al snel vestigden zich ook Portugese Joden in de nieuwe kolonie. Vandaar ook de, weliswaar beperkte, Portugese invloed in het Sranan Tongo. Ook komen er woorden uit West-Afrikaanse talen in voor.
Toen de Nederlanders de kolonie in 1667 overnamen had het Sranan zich al gevormd. Verreweg de meeste woorden uit het Sranan Tongo zijn daarom afkomstig uit het Engels en dat komt engelsminnend Nederland goed uit. Als je goed luistert en een aantal klankveranderingen in acht neemt, zul je er vast een aantal herkennen.
De Engelse z en de v worden vaak een s en f in het Sranan Tongo. De v wordt soms als een b uitgesproken tussen medeklinkers. Aan het einde van een woord vervallen de m en de n vaak of worden een huig-n. De Engelse r wordt vaak een l aan het begin van een woord en de r,l, d en n worden vaak verwisseld. De Engelse h valt meestal weg.
Medeklinkercombinaties worden ook vaak versimpeld. Strong wordt tranga. Ook combinaties aan het einde van een woord worden vaak versimpeld want > wani ‘willen’, bend > beni ‘buigen’, soft > safu ‘zacht’, trouble > trobi‘problemen’. De l en de r verspringen soms zoals in work > wroko ‘werk’. Het is je misschien al opgevallen dat woorden in het Sranan Tongo bijna altijd op een klinker eindigen. Kijk de voorgaande voorbeelden nog maar even na.
Er zijn te veel klankverschuivingen om op te noemen en te onthouden. Om die reden geef ik hieronder een aantal voorbeelden van Sranan Tongo woorden van Engelse herkomst uit de bovenstaande lijst. Deze woorden worden overigens veel gebruikt in straattaal. osso < house ‘huis’, de h verdwijnt en een o wordt toegevoegd. loesoe < loose ‘verliezen, loslaten’, de e wordt oe afoe < half ‘helft’ de h en de l vallen weg, en de oe wordt toegevoegd. brokko < broke 'kapot', een o wordt toegevoegd. sannie < some thing 'iets' samenvoeging van twee Engelse woorden, eerst santi toen sannie geworden.
Als je dus voortaan in het openbaar vervoer zit en je hoort jongeren straattaal spreken, dan kun je jezelf de vraag stellen: kan ik deze woorden terugvoeren op een Engels woord? Het vereist enig verbeeldingsvermogen. Een klein buriki(ezels)-bruggetje kan dan al wondru doen.
Bronnen:
- Appel, R. 1999. Straattaal: De mengtaal van jongeren in Amsterdam. In: ToegepasteTaalwetenschap in Artikelen, Volume 62, Issue 1, Jan 1999, p. 39 - 55
- Echteld, J.J.M. 1962. The English Words in Sranan.
- http://www.suriname-languages.sil.org/Sranan/National/SrananNLDictIndex.html
- https://www.nhnieuws.nl/nieuws/235279/politie-zaanstreek-boy-helemaal-skaffa-en-panja-na-gebruik-van-jonkos-en-bieries
Dit blog van Khalid Mourigh (Berberoloog, gespecialiseerd in meertaligheid en multiculturaliteit.) verscheen eerder op zijn website en op de site voor neerlandistiek
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over straattaal.
