Palestijns-Syrische dichter Ghayath Almadhoun te gast bij Winternachten Literatuur Festival
In achtergronden door Claire Schut op 17-01-2018 | 14:03
Donderdag 18 januari barst in Den Haag deze 23ste editie van het Winternachten Literatuur Festival los. Wie van literatuur, dichtkunst en muziek houdt, kan tot en met zondag 21 januari zijn hart ophalen. Een van de gasten bij het literatuurfestival is de Palestijns-Syrische dichter en filmmaker Ghayath Almadhoun (Damascus, 1979).
Er zijn mensen die een taal zo mooi spreken dat je betoverd raakt, ook als je geen woord verstaat. De Palestijns-Syrische dichter Ghayath Almadhoun is zo iemand. Als hij in het Arabisch voorleest uit zijn werk – zacht en traag en vervuld van een peilloos verdriet – houd je je adem in. Als je de vertaling in het Nederlands meeleest en begrijpt, is het alsof de kogel die waarover hij veelvuldig schrijft, inslaat in je eigen kop. Het snijdt door je ziel. Zijn gedichten doen pijn.
Het leven doet meer pijn, relativeert Almadhoun tijdens een avond van B Unlimited in de Bibliotheek Den Haag in 2015: “Poetry is a soft image of our lives.”
Hij kan het weten. Ghayath Almadhoun werd geboren in het Palestijnse vluchtelingenkamp Yarmouk in Damascus als zoon van een Palestijnse vader en een Syrische moeder. In 1994 verhuisde de familie Almadhoun naar Daraa in het zuidwesten van Syrië vlakbij de grens met Jordanië, de stad die veel later, in 2011, het toneel zou worden van felle protesten tegen het regime Bashar al-Assad die bloedig werden onderdrukt.
Vader Almadhoun hoorde bij de groep van 5000 Palestijnen die na de zesdaagse oorlog in 1967 uit Gaza naar Syrië vluchtten. Ze waren onder de Ba’ath Partij die in 1963 aan de macht was gekomen, niet welkom en – anders dan de 700.000 Palestijnen die in 1948 naar Jordanië vluchtten – zo goed als rechteloos. Ze mochten niet werken, niet stemmen, geen rijbewijs halen, niet vrij reizen (wie naar het buitenland vertrok, mocht niet terug), geen woning in eigendom hebben, zelfs het huis van zijn Syrische moeder zouden de kinderen Almadhoun niet kunnen erven.
Almadhoun studeerde Arabische literatuur aan de Universiteit van Damascus en werkte als cultureel journalist. In 2004 debuteerde hij met de dichtbundel Qasaed sakatat sahwan (Unintenional poems) en publiceerde later nog een tweede dichtbundel. Samen met de Syrische dichter Lukman Derky richtte hij in 2006 Bayt al-Qasid (Huis van de Poëzie) op.
In 2008 – lang voor de Arabische lente en de oorlog – zag hij zijn kans schoon, toen hij werd uitgenodigd voor een dichtersfestival in het Bagdad Café in Stockholm. Met een Palestijns paspoort en dankzij de welig tierende corruptie wist hij Syrië te ontvluchtten en vroeg in Zweden politiek asiel aan. Over zijn beweegredenen vertelt hij in 2015: “Dat is wat iedereen die in een dictatuur komt te leven, zou moeten doen: het land verlaten. Wegrennen, onmiddellijk. Leven onder een dictator is onmogelijk. De creativiteit sterft, het vernietigt de ziel.”
Sindsdien leeft Almadhoun in Zweden. Ook daar bleef hij in het Arabisch gedichten schrijven. Hij publiceerde twee in het Zweeds vertaalde gedichtenbundels. Voor zijn eerste bundel Asylansökan (2010) ontving hij in 2012 van de Swedish Writers Union de Klas de Vylders stipendiefond-prijs voor buitenlandse schrijvers. Zijn tweede bundel Till Damaskus schreef hij met de Zweedse dichteres Marie Silkeberg. Samen met haar maakte hij ook poëziefilms, bijvoorbeeld over bomaanslagen in de Gazastrook. In 2014 verscheen in Beiroet de verzameling La astatee alhoudour (Ik kan niet aanwezig zijn). Niet lang daarna volgde zijn Nederlandse dichtbundel Weg van Damascus die in 2015 wekenlang in de top tien van best verkochte poëziebundels in België stond. In 2017 verscheen Ik hier jij daar die Almadhoun schreef met dichter des vaderlands Anne Vegter. Zijn werk is inmiddels in veel Europese talen en het Chinees vertaald.
Toen hij onderweg was en Damascus naderde, werd hij plotseling omstraald door een licht uit de hemel. Hij viel op de grond en hoorde een stem tegen hem zeggen: ‘Saul, Saul, waarom vervolg je mij?’
Handeling 9:3-4
Ze hielden hem tegen bij het checkpoint op de weg naar Damascus, en we hebben zijn lichaam niet gevonden.
Uit: Weg van Damascus van Ghayath Almadhoun, uit het Arabisch vertaald door Djûke Poppinga en met een nawoord van Joost Baars (Uitgeverij Jurgen Maas in Amsterdam, derde druk 2017).
Over Ik hier jij daar schrijft Anne Vegter: “In het gedicht Ik kan niet aanwezig zijn verwoordt Ghayath Almadhoun zijn ongemak over de afstand tussen hem en de oorlog in zijn thuisland. Mijn situatie, geboren en wonend in een veilig land, is natuurlijk anders. Maar ik voel ook ongemak. De wereld brandt en ik weiger de andere kant op te kijken. Lekker makkelijk met een dak boven mijn hoofd. Vanuit mijn eigen ongemakkelijke gemak schrijf ik gedichten over oorlog. Mijn oorlog is niet zijn oorlog. Ghayath en ik besluiten om samen een dichtbundel te maken; zijn stem, mijn stem, mijn gedichten, zijn gedichten.
Ik hier jij daar gaat over afstand en nabijheid.
Ik hier jij daar gaat over gedeelde gedachten.
Ik hier jij daar gaat over onvergelijkbare ervaringen.
Ik hier jij daar gaat over dilemma’s.
Ik hier jij daar gaat over oorlog.”
De poëzie van Almadhoun is – ondanks de loodzware thema’s: oorlog, afstand en dood, het verlies van talloze vrienden – soms vederlicht en ironisch van toon. Zo begint het gedicht Hoe ik een dichter werd in Weg van Damascus bijna sprookjesachtig met de woorden: “Haar verdriet viel van het balkon en brak. Ze kreeg behoefte aan een nieuw verdriet. Toen ik met haar naar de markt ging, bleken de prijzen van verdriet onwaarschijnlijk hoog, dus adviseerde ik haar een tweedehands verdriet te kopen.”
Andere keren is de toon van zijn gedichten zwaar. Zoals bijvoorbeeld in het gedicht Details (Weg naar Damascus) als hij schrijft: “Het probleem van de oorlog zit ‘m niet in wie sterven, maar in wie na afloop nog in leven zijn.”
Altijd is zijn poëzie doortrokken met het verlangen van de banneling die zich afgesneden weet van alles en iedereen die hem dierbaar is. Voor Almadhoun is Damascus de oudste en mooiste stad ter wereld. In 2015 zei hij daarover: “Ik heb veel gereisd, mooie steden gezien. Maar er is geen stad zoals Damascus. Ik ben verliefd op Damascus. Zelfs onder een dictator is zij de mooiste stad die er is. Zij is de spiegel van alle steden die daarna zijn ontstaan.”
Naast intense heimwee is zijn poëzie doordrenkt van schuld – de jonge intellectueel die koos voor het leven, maar zijn familie en geboorteland achterliet. Almadhoun in 2015: “Ik woon in Stockholm en geniet van mijn leven. Mijn familie leeft al vier jaar onder de bombardementen. Soms aan de telefoon kun je de bommen horen. Het regent, zegt mijn moeder dan. Tanks noemt ze wolken. Vorige week belde ik mijn moeder. Ze had dorst, zei ze. En daarna ga je met je vrienden in Stockholm een biertje drinken? Mijn moeder wilde drinken, maar er was geen water.”
Geen water geen zoon, althans niet bij de familie thuis in Syrië. Dat snijdt door de ziel. Net als Almadhouns gedichten.
Ghayath Almadhoun is op het Winternachten festival te zien en te beluisteren bij de volgende programma’s (check www.Winternachten.nl voor de meest actuele informatie en tijden):
- Dichtbij dichters: donderdag 18 januari 2018 van 12:00 tot 13:00 uur in de Speakers' Corner van de Haagse Hogeschool. Toegang gratis, reserveren verplicht.
- Syria, What's Next? vrijdag 29 mei 2015 van 20:30 tot 22:00 in Studio B Centrale Bibliotheek Den Haag, Spui 68, 1e etage.
- Boek van mijn leven: Ghayath Almadhoun: vrijdag 19 januari 2018 van 21:45 - 22:05 uur, Friday Night Unlimited.
- Ode an die Freude: vrijdag 19 januari 2018 van 23:05 - 23:45 uur, Friday Night Unlimited
- Grenzen en geheime deuren: zaterdag 20 januari 2018 van 20:00 - 20:50 uur, Saturday Night Unlimited.
- Afstand en nabijheid - dichten in tijden van oorlog: zaterdag 20 januari 2018 van 23:05 - 23:45 uur, Saturday Night Unlimited. Met Anne Vegter en met muziek van de Haags-Syrisch-Palestijnse componist, ud-speler en muziekdocent Amer Shanati en singer-songwriter Stefka.
Informatie programma en tickets Winternachten festival: http://www.winternachten.nl/en/edition/winternachten-2018
Bron: Uitgeverij Jurgen Maas, Winternachten festival, https://www.ghayathalmadhoun.com/poetry-books
Foto: Cato Lein
