Massa-immigratie of massa-hysterie?
In achtergronden door Hein de Haas op 21-11-2011 | 21:21
Tekst: Hein de Haas
Als geen andere Nederlandse politicus begrijpt Geert Wilders de macht der taal en de wetten der marketing. Terwijl taal het beeld dat mensen van de werkelijkheid hebben sterk beinvloedt, weten we uit de marketing dat de kracht in de herhaling zit.
Anders gezegd: vrijwel elke bewering, hoe absurd die aanvankelijk ook moge klinken, gaat beklijven als hij maar consequent en vooral heel vaak wordt herhaald. Op een gegeven moment gaat zo’n bewering “under the skin” zitten, nestelt zich in het onderbewuste, en gaat uiteindelijk de manier beïnvloeden waarop we de wereld zien. Tenslotte gaan we daar ook naar handelen.
Het verhaal van de “massa-immigratie” is hier een goed voorbeeld van. Door consequent gebruik van deze term geloven inmiddels veel mensen dat Nederland te maken heeft met een ongekend grote immigratie, een ‘tsunami’ van immigranten, die ook nog eens voornamelijk uit arme, ongeletterde moslimlanden rond de Middelandse Zee zouden komen.
Het is een beeld van een grote en toenemende immigratie; die een bedreiging vormt en door draconische maatregelen ingedamd moet worden om te voorkomen dat Nederland wordt overspoeld door ‘analfabete’ moslim-immigranten uit landen als Marokko en Turkije en daardoor verder ‘islamiseert’.
Naast het consequent spreken van “massa-immigratie” worden hierbij ook visuele beelden ingezet. Dit verkiezingsspotje van de PVV is hiervan een goed voorbeeld. Onder het vertoon van beelden van voortdurend landende vliegtuigen op Schiphol, spreekt Geert Wilders het volk toe:
“Elke dag arriveren er nieuwe vliegtuigen, vol met nieuwe gelukszoekers. Nederland is de controle over haar eigen grenzen vol-le-dig kwijt. De Europese Unie bepaalt wie we moeten toelaten, en onze regering vindt dat prachtig. Het probleem van de massa-immigratie is nog steeds niet opgelost. De sluizen staan nog steeds wagenwijd open. Elke dag worden we geconfronteerd met de massa-immigratie. Hoofddoekjes, boerka’s, minaretten, uitkeringsafhankelijkheid, misdaad. Het houdt maar niet op. Hele wijken worden geïslamiseerd … Wat Nederland nu nodig heeft is een immigratiestop voor mensen uit moslimslanden”
Dit alles roept het beeld op van een ongekende, massale en ongecontroleerde immigratie, vooral vanuit moslimlanden. Hoewel andere politieke partijen niet het islamofobe vertoog van Wilder overnemen, en andere politici liever over ‘kansarme’ migranten spreken, bestaat er een gedeelde beleving dat de migratie vanuit vooral niet-Westerse (vaak moslim) landen (1) massaal, (2) groeiend en (3) ongewenst is.
De publiekelijk geuite redenen van die laatste ongewenstheid verschillen. Zo legt Wilders de nadruk op de islam, en andere partijen op het ‘kansarme’ karakter van deze immigratie, maar de consensus is daar: Deze massa-immigratie is een groot probleem, want zij vormt de bedreiging voor sociale cohesie, de sociale zekerheid en de publieke financiën.
Dit toont aan hoe successvol Wilders (en voorgangers als Fortuijn en Verdonk) is geweest in het neerzetten van een beeld van massa-immigratie uit niet-Westerse (lees: moslim – Marokko en Turkije) landen als een bedreiging. De voortdurende herhaling van de boodschap is zo succesvol dat verschillende journalisten al in hun vraagstelling over ‘massa-immigratie’ reppen.
Maar hoe zit het nu eigenlijk met die massa-immigratie? Bestaat die eigenlijk wel?
D66 leider Pechtold behoort tot de minderheid die dit krachtig heeft weersproken door Wilders van misleiding te beschuldigen. Zo beeweerde Pechtold eerder dit jaar in een verkiezingsdebat:”Van massa-immigratie is al jaren geen sprake. Dat is massahysterie van de PVV.”
Maar wie heeft nu gelijk?
Om uit te maken wie gelijk heeft lijkt het zinnig eens naar een aantal ondubbelzinnige feiten te kijken. Zoals gewoonlijk zit het probleem hem niet in de cijfers zelf, maar in de selectie en interpretatie daarvan. Politici zijn meesters in het selectief shoppen in cijfermateriaal dat goed bij hun verhaal past. Ik probeer daarom een zo volledig mogelijk beeld te geven.
De grafiek hierboven geeft een beeld van her verloop van immigratie naar en emigratie vanuit Nederland over de afgelopen 110 jaar. Deze cijfers zijn vrij te verkrijgen via de website van het CBS. De blauwe lijn toont aan dat immigratie ondanks zijn grillig verloop vooral na 1960 een sterke opwaartse trend heeft vertoond. In die zin heeft immigratie in absolute aantallen ongekende proporties aangenomen: in 2009 kwamen tegen de 150.000 mensen Nederland binnen.
Evenveel mensen als in Enschede wonen. En dat elk jaar! Dus toch massa-immigratie?
Maar eerste indrukken kunnen bedriegen. Een nadere blik levert een veel genuanceerder beeld op. Zo moet meteen aangetekend worden dat ook de emigratie in de loop der tijd sterk gestegen is. Zo kwamen er in 2009 146.000 duizend mensen, maar vertrokken er in hetzelfde jaar 112.000 mensen, wat een zogeheten migratiesaldo oplevert van 34.000 mensen. Dit toont aan hoe makkelijk het is je gelijk te krijgen door selectief te shoppen in cijfermateriaal.
Bekijken we dit migratie-saldo over de afgelopen decennia, dan zien we een grillig verloop. Zo deed zich in de jaren vijftig een vertrekoverschot voor, toen veel Nederlanders naar landen als Canada en Australië emigreerden. In de jaren zeventig en negentig kampte Nederland met een groot vestigingsoverschot, maar in de laatste tien jaar lijkt er juist sprake te zijn van een dalende trend, en van 2003 tot 2008 kampte Nederland voor het eerst in decennia weer met een vertrekoverschot. Tussen 1995 en 2009 lag het gemiddelde migratiesaldo rond de 16.700 per jaar.
Het beeld wordt nog genuanceerder als we niet kijken naar absolute cijfers, maar migratie uitdrukken als percentage van de bevolking. Dit is een zinnige onderneming, omdat de bevolking van Nederland de afgelopen eeuw verdrievoudigd is - zie de grijs gestreepte lijn in de grafiek hierboven. De volgende grafiek geeft de relatieve migratiecijfers weer. Daaruit blijkt dat ondanks grotendeels conjunctuurgebonden schommelingen de immigratie de laatste twee decennia geen stijgende trend heeft vertoond en zo rond de 0.7 procent van de bevolking is blijven schommelen.
De emigratie is sinds eind jaren zestig opvallend stabiel, maar vertoont sinds 2000 een stijgende tendens. Dit verklaart ook waarom de netto-immigratie de laatste tien jaar beduidend lager is dan tussen 1975 en 2000. De trendlijn (gebaseerd op een zogheten tien-jarig voortschrijdend gemiddelde) laat dan ook een vlakke tot licht dalende trend zien.
Maar hoe zit het dan met de vermaledijde immigratie uit Turkije en Marokko, de voornaamste bronlanden van de gevreesde moslimvloedgolf?
Om dat na te gaan laat de volgende grafiek de samenstelling van de immigratie naar Nederland sinds 1967 zien. Hier komt een duidelijk beeld naar voren: gedurende deze hele periode waren meer dan de helft van alle immigranten in Nederland of de Europese Unie geboren. In de hoogtijdagen van de ‘gastarbeidermigratie’ en de daaropvolgende familiehereniging in de jaren zeventig vormden Turken en Marokkanen rond de twintig procent van alle immigratie, maar in de afgelopen decennia is dit aandeel sterk geslonken. Tussen 2005 en 2009 vormden zij met gemiddeld 2400 in Marokko geborenen en 3700 in Turkije geborenen nog geen 3 procent van de totale immigratie naar Nederland.
Deze groepen zitten duidelijk aan het eind van hun migratiecyclus – toenemende integratie, het grootgroeien van tweede en inmiddels derde generaties en afmemende banden met herkomstlanden, maar waarschijnlijk ook verslechterde economische omstandigheden in Nederland, verbeterde omstandigheden in herkomstlanden (met name in Turkije), nieuwe migratiebestemmingen (vooral voor Marokkanen) en in zekere mate immigratierestricties (hierover meer in latere blogs) en het verharde maatschappelijke klimaat verklaren gedeeltelijk deze afname.
De laatste grafiek laat het verloop van het migratiesaldo voor in Marokko, Turkije en in de Antillen – een andere groep die vaak als ‘probleemgroep’ wordt gezien – geboren personen zien. Dit is dus het aantal immigranten min het aantal emigranten dat in die landen is geboren. Na een tweetal oplevingen van migratie in de hoogconjunctuur in de jaren rond 1989 and 1999 is de netto migratie van Marokkanen en Turken met gemiddeld 1200 en 1900 per jaar tot een quantité négligeable afgenomen.
Dat zijn in totaal ongeveer 6 volle Jumbo Jets.
Is dat massaal?
We kunnen nog eindeloos steggelen over interpretatie van de cijfers. Maar de cijfers tonen overduidelijk aan dat de immigratie eerder een dalende dan een stijgende trend vertoont, dat emigratie een stijgende trend vertoont, en dat de immigratie vanuit traditionele herkomstlanden als Turkije en Marokko – door politici vaak gezien als ‘probleemgroepen’ - tot een bijna verwaarloosbare hoeveelheid is afgenomen.
De massa-immigratie als bedreiging is dus een hersenspinsel. Maar wel een hersenspinsel dat danzij de retorica van Fortuijn, Verdonk, Wilders en vele andere met de maatschappelijke wind meebuigende politici inmiddels wel breed als feit wordt ‘ervaren’, en in de ogen van vele een soort van noodtoestand heeft gecreëerd. En dus worden er miljoenen aan belastingeld uitgegeven aan het afstoppen van een niet bestaand fenomeen, dat ons dreigt te overmeesteren en onze maatschappij bedreigt. Dit zijn de kosten van fact free politics.
Ja, er waart een migratiespook door Nederland. We kunnen het weliswaar niet zien, maar we geloven toch dat hij er is, en we zijn er dus bang voor, en blijven dan ook stug stemmen op politici die beloven het migratiespook te vuur en te zwaard te bestrijden.
Hein de Haas is geograaf en werkt in Oxford. Hij is het blog Het Migratiespook gestart uit irritatie vindt over de domheid in het immigratiedebat. Dit artikel is eerder op het Migratiespook verschenen. De Haas onderhoudt ook een bijzonder lezenswaardig Engelstalig blog waarop hij schrijft over migratie, ontwikkeling en Noord-Afrika. Eerdere artikelen van De Haas op Republiek Allochtonië vindt u hier
Meer achtergrondinformatie, feiten en onderzoek over immigratie vindt u in de categorie immigratie; lees in het bijzonder ook de blogs van flip van dyke die zich net als hein de haas graag bij de feiten houdt.
Meer over feiten, hein de haas, immigratie, migratie, migratiesaldo, migratiespook, onderzoek.
