Journalisten vinden etniciteit vooral relevant bij negatief nieuws
In achtergronden door Linda Duits op 10-09-2014 | 08:02
Moeten journalisten ‘politiek correct’ zijn? Wat zijn hun rechten en plichten als het gaat om het signaleren en weergeven van etnisch-culturele diversiteit? En hoe gaan ze om met de diversiteitsparadox?
Linda Duits las een onderzoeksartikel van Floris Müller en Renée Frissen en doet verslag.
De publieke omroep wil graag een afspiegeling zijn van de Nederlandse samenleving. Daarom gelden er prestatieafspraken over de representatie van minderheden zoals vrouwen en allochtonen. Dit leidt tot de vraag of gekleurde mensen dan geturfd moeten worden. In 2011 kwam Pownews daarom met het vaste item ‘De neger omdat het moet‘. Een donkere Nederlander kwam steeds aan het woord als ‘expert’ ergens over, zoals het maken van roti (zie dit stuk in de Volkskrant). Communicatiewetenschapper Floris Müller en historica Renée Frissen stellen in een onderzoeksartikel [abstract] dat dit item de vinger op de zere plek legde. Moeten journalisten ‘politiek correct’ zijn? Wat zijn hun rechten en plichten als het gaat om het signaleren en weergeven van etnisch-culturele diversiteit?
Eisen aan journalisten
De EU heeft voor mediamakers een speciale diversity toolkit waarin drie eisen aan journalisten worden gesteld. Een journalist dient voldoende kennis van etnische minderheden en de gevolgen van sociale uitsluiting te hebben. Daarnaast moet een journalist een etnisch divers netwerk kunnen onderhouden en liefst (meerdere) migrantentalen spreken. Tot slot moet een journalist zijn eigen vooroordelen kunnen erkennen, bereid zijn de dialoog aan te gaan en ethische richtlijnen na te leven.
Deze richtlijnen sluiten niet (meer) aan op de realiteit van nieuws maken. Het mediasysteem is in twintig jaar veel heterogener geworden. Journalisten ervaren meer tijdsdruk en competitie. Er is ook meer weerzin tegen ethische codes voor het gehele vakgebied. De politiek is veranderd en er is een brede aversie tegen ‘multicultiknuffelaars’. Ook de samenstelling van de bevolking is veranderd: er is sprake van etnische hybriditeit.
Methode
Müller en Frissen wilden weten hoe journalisten in de praktijk omgaan met deze uitdagingen. Ze lieten studenten van de School voor Journalistiek van de Hogeschool Utrecht 61 journalisten interviewen. Het zijn 36 verslaggevers, 19 redacteuren, 1 adjunct-hoofdredacteur, 4 eindredacteuren, en 1 verslaggever die ook als fotograaf werkt. Dit waren 19 vrouwen en 42 mannen. De onderzoekers rapporteren niet over de etnische samenstelling. Dit onderzoek wil niet generaliseren, maar laten zien welke vertogen journalisten hanteren.
‘Geen PR voor allochtonen’
De meeste journalisten wijzen verantwoordelijkheid voor diversiteit in representatie af. Zij vinden dat iedereen gelijk is en dat aandacht voor diversiteit daarmee een ongelijke behandeling veronderstelt. Een respondent zei exemplarisch “Ik hoef niet PR te voeren voor allochtonen. Het is gewoon zoals het is”.
Toch blijkt dat deze journalisten wel degelijk aandacht besteden aan diversiteit, maar dan als het nieuws negatief is. Zij vinden dat het noodzakelijk is “om problemen te benoemen” en willen niet politiek correct zijn. Ze maken dan deze een uitzondering op de eigen regel dat diversiteit er niet toe doet en het vermelden niet waard is. De onderzoekers noemen dit de diversiteitsparodox:
“Enerzijds is er onder journalisten een breed gedragen afwijzing van de idee dat etnische minderheden speciale behandelingen zouden moeten krijgen in de media. Anderzijds blijkt dat men er bij slecht nieuws desalniettemin bewust voor kiest om diversiteit wel te benoemen en te bespreken” (np).
Conflicterende idealen
Müller en Frissen proberen vervolgens deze diversiteitsparadox te verklaren. Ze signaleren drie conflicterende idealen onder de geïnterviewde journalisten. De journalisten vinden dat ze objectief en neutraal verslag moeten doen. Daarnaast hanteren (sommige van) de journalisten het ideaal van het vermijden van stigmatiserende beeldvorming. Deze twee idealen kunnen elkaar aanvullen maar ook tegenspreken. Dat laatste gebeurt vooral bij negatief nieuws waarin een etnische groep voor problemen zorgt. Een derde ideaal dat dit nog complexer maakt is de wens niet politiek correct te zijn en vooral te benoemen. Voor veel van de respondenten is dit een tegenreactie op eerdere, multiculturele idealen.
In de praktijk vinden journalisten het lastig om te gaan met deze conflicterende idealen. Ze gaan dan af op relevantie: is het noemen van achtergrond volgens hen relevant voor het verhaal? Relevantie is dan “wanneer diversiteit kan worden geconstrueerd als de oorzaak van problemen in de samenleving”. Dit betekent dat er voor ieder geval een inschatting gemaakt moet worden. Dit hangt af van impliciete regels (“Maar als het een Pool is dan zetten we tja dan moeten we dat er altijd bij[zetten]“, eigen (veranderende) inzichten en contextuele factoren.
Ook concurrentie met andere outlets en tijdsdruk spelen een rol. De journalisten willen nieuws graag als eerste brengen en daarmee ook alle relevante feiten als eerste vermelden. Wel/niet zeggen dat het een Marokkaan was wordt daarbij bepaald door een inschatting van wat andere media erover zouden melden.
Geen journalistieke standaard
De journalisten geven aan dat er op redacties vaak geen heldere regels zijn, vooral bij de commerciëlen. Volgens de onderzoekers ligt er een probleem bij de simultane onderschrijving van de drie genoemde idealen:
“Dit resulteert erin dat [de journalisten] bij elke beslissing die zij maken in ten minste één van de drie [idealen] een legitimatie kunnen vinden voor hun handelen. Hierdoor werkt de journalistieke ideologie niet (meer) als een discours dat een bepaalde journalistieke standaard kan voorschrijven. Door haar interne fragmentatie biedt zij geen houvast en zoeken journalisten, bij een confrontatie met de diversiteitsparadox, hun heil in factoren die buiten hun eigen controle liggen, ondanks hun eigen ontevredenheid met de gang van zaken” (np).
Er is overigens geen behoefte aan heldere regels omdat die “niet praktisch” zouden zijn. Daarbij wordt gedacht dat marktwerking zorgt voor zelfreinigend vermogen: als een medium te ver gaat, wordt dat afgestraft.
Conclusie
De geïnterviewde journalisten vinden de nieuwswaarde van een bericht belangrijker dan de ethiek rond diversiteit. Müller en Frissen schrijven: “Men heeft zo het recht om diversiteit te negeren, maar gelijktijdig voelt men ook de plicht om de problemen van de multiculturele samenleving zonder een blad voor de mond te benoemen” (np.) Deze journalisten hebben ambivalente idealen en de combinatie met factoren als tijdsdruk en onduidelijke redactiecultuur zorgen voor de genoemde diversiteitsparadox. De journalisten zijn daar overigens niet gelukkig mee.
De onderzoekers concluderen dat “de maatschappelijke kritiek van de politieke correctheid door de hedendaagse journalist lijkt te zijn geïnternaliseerd” (np).
Ze roepen op om vooral de weerzin tegen regulering rondom diversiteit serieus te nemen:
“Het heeft weinig zin om de journalistiek te verwijten zich niet ‘aan de regels’ te houden wanneer deze regels in de praktijk niet uitvoerbaar zijn of tegenstrijdig zijn met andere journalistieke idealen. Laat staan dat we elke individuele journalist ervan zouden moeten willen beschuldigen dat zij niet genoeg haar best doet. De contradicties in de professionele ideologie en de dagelijkse praktijk van de journalistiek tonen aan dat de huidige situatie in stand wordt gehouden door meer factoren dan alleen de agency of goede wil van alle individuele journalisten” (np).
Linda Duits is onderzoeker op het terrein van media, jongeren en populaire cultuur. Samen met Cem Gömüsay heeft ze Diep opgericht en ze is verbonden aan het Instituut voor Cultuurwetenschappelijk Onderzoek. Dit stuk verscheen eerder op Diep en is in overleg met de auteur ook op Republiek Allochtonië geplaatst.
Noot: dit artikel kent alleen een online versie. Daarom zijn bij citaten geen paginanummers weergegeven.
Meer artikelen over media hier
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook. Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen.
Meer over diep, diversiteit, diversiteitsparadox, linda duits, media, onderzoek.
