Een gure wind en hemelse muziek
In achtergronden door Claire Schut op 20-01-2018 | 15:11
Er waait een gure wind, wereldwijd – dat was bij het Openingsfeest van het Winternachten literatuurfestival in Den Haag de sombere grondtoon. Zeker, er waren prijzen. Jubelende woorden. Hemelse muziek. Maar ook veel zorg over de democratie, mensenrechten en het vrije woord. Het resulteerde in een algemeen gedeelde oproep aan het publiek om niet langer zwijgend aan de kant te blijven staan, maar om collectief een vuist te maken voor democratie en het vrije woord.
Natuurlijk was het een feestje zoals een Openingsfeest moet zijn. Het podium was feeëriek verlicht. Een wereldbol van telkens van kleur veranderende kerstlampjes symboliseerde treffend het thema van de 23ste editie van het Winternachten festival: We the people. De burgemeester van Den Haag, Pauline Krikke, opende het Winternachten festival, gevolgd door een welkomstwoord van Ton van de Langkruis, initiatiefnemer en directeur van het festival. Ondanks de westerstorm die het Nederlandse reisverkeer plat had gelegd, zat de grote zaal van het Theater aan het Spui goed vol. Er was wierook, lovende woorden van dank en erkentelijkheid. Toen was het podium vrij voor het vrije woord.
De Free the Word!-speech werd dit jaar uitgesproken door Moshid Hamid (Lahore, 1971), schrijver van onder meer de internationale bestseller De val van een fundamentalist (2007), Discontent and its Civilisations (Onbehagen en beschaving, 2014) en de voor de Man Booker Prize genomineerde roman Exit West (2017).
Hamid sprak over de neiging van mensen wereldwijd om zich af te zetten tegen alles en iedereen die qua ras kleur ideologie of bijvoorbeeld geloof anders is en afwijkend van de eigen norm, om zo te komen tot een exclusieve eigen groep – in de woorden van de schrijver: ‘de zuiveren’ – en daar een hekje omheen te zetten: verboden voor anderen, ‘de onzuiveren’.
Dat werkt niet, betoogde de schrijver. Het is tegennatuurlijk: als twee mensen een kind krijgen, is dat kind al niet meer ‘zuiver’, de perfecte kloon van de ander, maar een ‘onzuiver’ mengsel van twee mensen die elkaar liefhebben. Er zullen altijd ‘onzuiveren’ zijn. Het is bovendien contraproductief: met overal grenzen en hekwerken stopt de uitwisseling van kennis, creativiteit en de ontwikkeling van ideeën. Als mensen elkaar niet meer aanvullen, ieder vanuit zijn sterkste kant, stagneert het zoeken naar nieuwe wegen en oplossingen. Uiteindelijk zal dat de wereld de das om doen. In de overtuiging van Moshid Hamid moet de wereld daarom, wil zij overleven, bestaan uit ‘onzuiveren’ die zonder grenzen met elkaar kunnen uitwisselen. We hebben elkaar nodig, vullen elkaar aan. Alleen zo en juist dankzij alle verschillen komen we verder en kunnen we bestaan. Het is het behoud van de mensheid.
Na de Free the Word!-speech volgde de uitreiking van de prestigieuze Oxfam Novib PEN Awards door algemeen directeur Farah Karimi van Oxfam Novib. Ook zij schetste een somber beeld van de mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting in de wereld. Er is steeds vaker sprake van repressie en intimidatie – niet alleen in Afrika of Azië, maar ook dichter bij huis, zoals bijvoorbeeld in Polen – zodat het alsmaar moeilijker en gevaarlijker wordt om mensenrechtenactivisten openlijk te steunen. Een sprekend voorbeeld van de gure wind die over de wereld waait, is het lot van journalist en blogger Eskinder Nega uit Ethiopië, een van de twee winnaars van de Oxfam Novib PEN Awards 2018. Hij kon de prijs niet zelf in ontvangst nemen: Nega zit een gevangenisstraf van achttien jaar uit, omdat hij zijn werk als journalist deed en door de Ethiopische autoriteiten van terroristische activiteiten werd beschuldigd. Toch laat Nega zich niet de mond snoeren of intimideren. Tijdens de Openingsfeest van het Winternachten festival las Karimi een brief van hem voor die uit Ethiopië was gesmokkeld en waarin Nega opriep het vrije woord te blijven beschermen.
De tweede winnaar van de Oxfam Novib PEN Awards 2018, Milagros Socorro uit Venezuela, kon wel bij het Openingsfeest aanwezig zijn. Socorro was al een gevierd journalist toen Hugo Chávez in 1999 tot president van Venezuela werd verkozen en ook daarna volgde zij de gebeurtenissen in het land kritisch, onder andere als journalist voor de Venezolaanse krant El Universal. Onder het bewind van Chávez raakten de media steeds meer gepolariseerd in voor- en tegenstanders en Socorro kreeg steeds meer bedreigingen vanwege haar kritische werk. In 2016 vluchtte ze, maar in 2017 keerde ze terug naar haar geliefde land, Venezuela. Het klimaat van vrijheid van meningsuiting blijft er verslechteren.
Socorro brak tijdens het Openingsfeest een lans om stelling te nemen tegen de polarisatie in de wereld. Het is niet verstandig om lijdzaam te blijven toekijken, aldus Socorro. Het is hoog tijd voor actie: “Wees waakzaam. Kom tot actie, kom in actie NU.” Volgens de Venezolaanse kunnen mensen het zich niet langer permitteren nog zwijgend aan de kant te staan, als ze de democratie willen beschermen. Opstaan, de rijen sluiten en je stem laten horen – dat is voor iedere wereldburger een plicht. Socorro, zelf opgegroeid in een tijd dat Venezuela een democratie was en binnen Latijns-Amerika zelfs een voortrekkersrol vervulde op het terrein van democratie en mensenrechten, kan het weten. Ze zag haar geliefde land – stapje voor stapje, met telkens nieuwe maatregelen die de rechten en vrijheid van de Venezolanen beknotten – in luttele jaren afglijden naar een dictatuur: “Wat een ieder van ons altijd voor vanzelfsprekend heeft gehouden – democratie, vrijheid van meningsuiting, wat voor vrijheid dan ook – kan de volgende minuut eensklaps voorbij zijn.”
Meer informatie over het programma van het Winternachten festival 2018 dat nog tot en met zondag 21 januari duurt: http://www.writersunlimited.nl/
Foto: Claire Schut
Waardeert u ons werk? U kunt ons steunen en een klein (of groot) bedrag doneren
