Amsterdamse kerken smachten naar ruimte en erkenning. Moskeeën ook?
In achtergronden door Roemer van Oordt op 20-03-2025 | 09:52
In het Parool van afgelopen zaterdag slaan bestuurders van kerkenkoepels in Amsterdam de noodklok. Geen (vooruitzicht op) nieuwe vaste plekken in Zuidoost, gebrek aan structurele waardering en erkenning voor hun maatschappelijke rol en noodgedwongen uit de stad wegtrekkende vrijwilligers. Scherpe taal klinkt; voortbestaan is in het geding. Ik deed een rondje langs vertegenwoordigers van Amsterdamse moskeeën en legde hen de dillema’s van de kerken voor. Herkenbaarheid was veelal troef.
Anders dan vaak gedacht, seculariseert Amsterdam al sinds 2018 niet meer. Het aantal gelovigen in de stad neemt weer gestaag toe. Daarbij gaat het overigens niet om een percentuele toename van het aantal moslims (ligt vrij stabiel rond de 13%), maar om de groei van het aantal praktiserende christenen, vooral door asiel, gezinshereniging en studie- of arbeidsmigratie uit (Sub-Saharaans) Afrika en Oost-Europa. Bestuurders van Amsterdam moeten daarmee dealen. Dat gaat niet vanzelf.
Bewijs daarvoor is de ‘brandbrief’ aan burgemeester Halsema, waarin kerkleiders drie ontwikkelingen schetsen: Amsterdamse geloofsgemeenschappen in Zuidoost vrezen voor hun voortbestaan door gebrek aan ruimte, de Raad van Kerken Amsterdam ervaart onvoldoende structurele erkenning en waardering voor hun maatschappelijke rol en de 'aanjager kerkverbinding Amsterdam' ziet geloofsgemeenschappen verzwakken door een terugloop aan kerkelijke vrijwilligers als gevolg van een tekort aan betaalbare woningen.
Moskeeën
Sheriel Nabie is voorzitter van moskee Taqwa, een Amsterdams-Surinaams gebedshuis in Sloterdijk. Hij herkent veel in het verhaal van de kerken:
Ik woon zelf in Zuidoost. Ik zie de ontwikkelingen daar. Het is precies zoals door de vertegenwoordiger van de kerkenkoepel wordt beschreven. Garages en andere oude gebouwen worden gesloopt voor projectontwikkelaars en huurcontracten worden stopgezet. Nieuwbouwlocaties zijn er bijna niet en opboksen tegen de commerciële partijen is uiteindelijk niet te doen. Ze bieden altijd meer. En er komt veel te weinig ruimte voor maatschappelijke functies voor terug. Wat er vrij komt gaat naar een chèche of een zorgvoorziening. Religieuze instellingen hebben toch een stempel en vissen bijna altijd achter het net. Ook ik ben al jarenlang op zoek naar ruimte voor een moskee in Zuidoost. Een stukje grond, een plek in een nieuwbouwtraject. Er is potentieel veel behoefte aan en animo voor. Maar ik loop steeds tegen dezelfde muren op. Het Didam-arrest heeft ook niet bijgedragen aan de doorstroom. Het zit potdicht.
De voorzitter van Islamitische Gemeenschap Milli Görüş Noord Nederland, Mustafa Hamurcu, bevestigt dat beeld:
Ik ben bijna dagelijks bezig met de huisvesting van onze locaties in Amsterdam. Overal is er wel wat. In Zuid was de huur schrikbarend opgelopen en zijn we vertrokken. In West verslonst door gebrek aan onderhoud het pand wat we huren van de gemeente, dat te klein is voor de gemeenschap en wij graag zouden kopen en verbouwen. In Nieuw-West staat de moskee op de nominatie binnen een jaar gesloopt te worden. En bij onze hoofdvestiging op een industrieterrein in Osdorp mogen we niet naar boven uitbreiden met twee etages omdat het aantoonbaar bedrijfsruimte moet worden, terwijl onze achterban juist behoefte heeft aan maatschappelijke bestemming, aan ruimte voor activiteiten, vooral voor jongeren en vrouwen. De achterban groeit en er is behoefte aan extra huisvesting of uitbreiding. We moeten nu al vaak zoeken aan de randen van de stad. We zijn nog steeds in afwachting van een masterplan voor maatschappelijke huisvesting. Regelmatig komen we zelf met voorstellen van aankoop of huur van leegstaande kantoor- of bedrijfspanden. Het enige wat we vragen aan de gemeente is een bestemmingswijziging. Het antwoord is steevast nee.
Hamurcu en Nabie geven - net als de kerkkoepel in Zuidoost - aan dat de middelen er zijn om in vastgoed te investeren voor betaalbare prijzen. Zoals Tim Kruisen van de Christen Unie in Amsterdam in het Parool zegt: "Concurreren met commerciële partijen is praktisch onmogelijk. We vragen geen voorrang, maar wel om eerlijke kansen."
Bij andere gemeenschappen spelen financiële beperkingen een grotere rol. Mohamed Atrar, actief bij Moskee Alert en voorzitter van de Amsterdams-Marokkaanse moskee Al Houda uit Noord:
Wij zien sowieso de donaties voor de moskee teruglopen. En we hebben wel te maken met enorme huurverhogingen en stijgende energiekosten, zeker in de oude gebouwen die slecht geïsoleerd zijn. Verder zie je bijvoorbeeld hier in Noord moskeeën die gedwongen worden om te verhuizen door sloop, geconfronteerd worden met bizarre huurstijging. Of niet meer terug kunnen komen na verbouwing op een door de eigenaar slecht onderhouden plek waar ze eerst jarenlang werden gedoogd. En die hebben echt veel moeite om genoeg in te zamelen voor ver- of nieuwbouw.
Erkenning en waardering
Anna Verbeek, voorzitter van de Raad van Kerken Amsterdam, maakt al jarenlang een punt van het gebrek aan erkenning voor het sociaalmaatschappelijk werk dat kerken verrichten. Als de nood echt aan de man, zoals bij opvang van vluchtelingen, worden ze door de gemeente benaderd. Ze zijn - anders dan maatschappelijke organisaties - geen structurele gespekspartner als het gaat over hun hulp aan daklozen, het verstrekken van maaltijden en het ondersteunen van kwetsbare Amsterdammers. Dat gevoel leeft ook bij moskeeën.
Mustafa Hamurcu:
Ons sociaalmaatschappelijk werk vormt meer dan driekwart van onze inzet. Maar daar worden we nooit op bekeken. Het gaat altijd om negatieve berichten over ons geloof, allerlei verbanden en associaties die niet kloppen. We missen die erkenning en waardering enorm. Er is geen structureel overleg met de gemeente Amsterdam over zaken die onze gemeenschappen dagelijks aangaan. Het is altijd gerelateerd aan veiligheid en hoe we ad-hoc de vrede in de stad bewaren.
Door Mohamed Atrar wordt dat enigszins genuanceerd:
Ik herken me wel in dat alleen op mogen komen draven als er weer paniek is. Om de boel rustig te houden na Maccabi-Ajax, of tijdens Corona. Maar daar hebben we het vaak met de burgemeester over gehad. Ze wil graag met ons om tafel op andere momenten. En we krijgen best wel waardering van haar en andere bestuurders, ook van het stadsdeel. Weet je, veel van dat werk is onzichtbaar. Wat we bijvoorbeeld al vanaf het begin doen voor Syrische vluchtelingen. We richten hele huizen voor hun in. En maaltijden voor de armen in de buurt. We lopen er ook niet mee te koop; vaak weten mensen het niet.
Al lange tijd wordt er onderzoek gedaan naar de meerwaarde van de sociaalmaatschappelijke activiteiten van religieuze instellingen. Het Verwey-Jonker instituut berekende het maatschappelijk rendement van levensbeschouwelijke organisaties - vooral kerken en moskeeën - in Rotterdam op zo'n 200 miljoen euro. Voormalig CU-raadslid Don Ceder maakte zich hard voor een soortgelijk onderzoek in Amsterdam, maar dat kwam er nooit. Een kleinschalige survey in Amsterdam Noord kwam uit op een bereik door alleen al de kerken van zo'n 7500 behoeftigen, met een rendement van 1,2 miljoen euro.
Sheriel Nabie benadrukt het belang van die sociaalmaatschappelijke functie:
Je merkt dat de moskee voor veel bezoekers het sociale cement is in hun leven. Een ontmoetingsplek voor een praatje, iets samen te doen, samen te eten, te lachen, te rouwen en te feesten. Waar voorlichting wordt gegeven en culturele activiteiten plaatsvinden. De moskee heeft vaak een belangrijke functie in de omgeving. Het is niet alleen een gebedsruimte, maar toch ook een soort buurthuis, een sociaal vangnet. En die zijn er steeds minder. Waar moeten ze anders terecht? Wie vangt hen op?
Vrijwilligers
Over uit Amsterdam vertrekkende gezinnen en jongeren door onbetaalbare woningen en het daardoor oplopende tekort aan vrijwilligers, zien moskeebestuurders parallellen met de kerken.
Sheriel Nabie:
De theoretisch opgeleide mensen uit onze gemeenschap, die de moskee financieel runnen, de strategie uitzetten en bestuurlijk verantwoordelijk zijn, blijven wel in Amsterdam. Maar vooral onze achterban die het veel minder breed heeft en hun kinderen, die zijn wel genoodzaakt om te stad te verlaten. Die mensen gaan we steeds meer kwijtraken. Als die naar Almere of verder verhuizen zien we ze niet meer en verliezen ze de binding met onze moskee. En het zijn juist die vrijwiliigers die we bikkelhard nodig hebben. Die niet te beroerd zijn om de handen uit de mouwen te steken, de boel netjes houden en van een likje verf voorzien en altijd klaar staan als je ze nodig hebt op hand- en spandiensten bij de organisatie van allerlei activiteiten te verlenen, in voor- en tegenspoed.
Hetzelfde ervaart Mohamed Atrar:
Hier in Noord merken we dat ook. Er wordt veel gesloopt en wat er voor terugkomt is niet te betalen. Jongeren en gezinnen moeten wel ergens anders heen. Het vrijwilligerswerk rust op weinig schouders. En je merkt het gelijk als er een paar actieve, betrokken gezinnen wegvallen. Dan is er minder menskracht om die maatschappelijke rol op te pakken en kunnen we minder betekenen voor de buurt.
Reactie bestuurders
Dat de burgemeester openstaat voor een dialoog met de kerken, zoals het Parool berichtte, lijkt me evident. In haar speech tijdens de politie-iftar in de Beurs van Berlage van afgelopen zondag schemerde in mijn beleving op z'n minst door dat ze de brief van de kerkleiders gelezen had. Expliciet gaf ze aan de afgelopen periode gezien te hebben wat geloof voor mensen betekent, wat voor houvast het biedt. Ook benadrukte ze dat alle geloven in Amsterdam gelijk behandeld worden en dat er altijd plek voor is en zal blijven.
De uitlatingen van de woordvoerder van - de inmiddels om gezondheidsredenen afgetreden - wethouder van Dantzig roepen meer vragen op. Dat er geen specifiek beleid is voor huisvesting van religieuze gemeenschappen is alom bekend. Volgens de woordvoerder speelt de gemeente wel een rol bij de hulp aan geloofsgemeenschappen. In dit geval zegt de gemeente graag mee te denken met kerken die op zoek zijn naar nieuwe locaties, en heeft daarbij onder meer kantoren of panden die binnenkort vrijkomen op het oog. Dat zijn bepaald niet de ervaringen in het veld. Mustafa Hamurcu: "Als dat echt zo is, en de gemeente werk wil maken van bestemmingswijzigingen, ik neem aan ook voor moskeeën, dan sta ik morgen op de stoep van de Stopera."
Update:
Plaatsvervangend wethouder Rutger Groot Wassink gaf woensdag in een spoeddebat naar aanleiding van de brandbrief van de kerkleiders religieuze instellingen letterlijk en figuurlijk geen enkele ruimte. Op de vraag van CDA’er Lochtenberg om in kaart te brengen hoe het zit met de ruimte voor kerken in de stad was het antwoord nee. De opmerking van Denkraadslid Süleyman Koyuncu, dat in zijn optiek religieuze instellingen systematisch worden achtergesteld, kreeg het predicaat 'groot verwijt'.
Groot Wassink vindt het geen overheidstaak om bij gebiedsontwikkeling in religieuze huisvesting te voorzien en beroept zich daarbij op de scheiding tussen Kerk en Staat. Als prachig particulier initiatief roemde hij de bouw van de Westermoskee. Een heel slecht voorbeeld. Het Rivaterrein, waarop de moskee moest komen te staan, werd door de gemeente voor twee miljoen euro meer gekocht dan de grond waard was. Dat moet via een erfpacht worden terugverdiend. Het kostte burgmeester Cohen, voorstander van de zogenaamde compenserende neutraliteit (het idee dat de staat actief kan ingrijpen om historische ongelijkheden tussen religies te corrigeren), bijna de kop.
CDA-raadslid Lochtenberg probeerde hem nog via een andere weg in beweging te krijgen door te verwijzen naar de steun die geboden wordt aan buurthuizen om een plek in de stad te vinden. Hij vroeg zich af waarom dat ook niet zou kunnen voor religieuze instellingen die een door de wethouder zelf erkende maatschappelijke meerwaarde hebben? Groot Wassink gaf toe dat die mogelijkheid er was, maar zei dat niet te willen. Een op z'n minst opvallende uitspraak na de eerdere toezeggingen van Van Dantzig.
Roemer van Oordt is redacteur van Republiek Allochtonië en doet onder meer onderzoek naar de relatie tussen overheid en religie en (reacties op) de institutionalisering van de islam in Nederland.
Illustratie: Suus van den Akker
Vond u dit artikel waardevol?
Als u dit artikel waardeert, dan kunt u dat laten blijken met een (kleine) donatie. Daarmee blijft het mogelijk dit werk onafhankelijk te blijven doen.
Je kunt met iDeal doneren via deze link: https://bunq.me/republiekallochtonie
Meer over Amsterdam, erkenning, kerken, maatschappelijk, moskeeën, rendement, ruimte, vrijwilligers, waardering.
