Alle ministers en staatssecretarissen die sinds 1981 verantwoordelijk waren voor 'integratie' en 'immigratie'
In achtergronden door Ewoud Butter op 04-12-2024 | 09:06
Sinds de invoering van het 'Minderhedenbeleid' in 1981 door het eerste kabinet Van Agt (CDA, VVD) is dit 'integratiebeleid' vooral in handen geweest van rechtse partijen. De VVD en het CDA zaten allebei in dertien van de zeventien kabinetten die er sindsdien zijn geweest. Op ruime afstand volgen D66 (lid van 7 van de 17 kabinetten), de PvdA (6 van de 17 kabinetten) en de ChristenUnie (3 van de 17 kabinetten. De VVD en het CDA leverden ook de meeste ministers. Een overzicht.
Het begin van het Nederlandse 'integratiebeleid'
De geschiedenis van het Nederlandse 'integratiebeleid' zou je op verschillende momenten kunnen laten beginnen: in de 16e of 17e eeuw, na de dekolonisatie van Indonesië of vanaf de jaren 60 toen regeringen van VVD en de partijen die later het CDA zouden vormen (KVP, CHU, ARP) wervingsakkoorden sloten met Italië en Spanje (1960 en 1961), Portugal (1963), Turkije (1964), Griekenland (1964), Marokko (1969), Joegoslavië (1970) en Tunesië (1970).
Je kunt de geschiedenis ook starten met de Nota inzake buitenlandse werknemers die in 1970 door minister van Sociale Zaken Bauke Roolvink (ARP/CDA) naar de Tweede Kamer werd gestuurd of met de uitgebreidere Nota Buitenlandse Werknemers, Memorie van Antwoord die in 1974 ten tijde van het kabinet Den Uyl door minister Jaap Boersma (ARP, later CDA) naar de Tweede Kamer werd gestuurd. In deze nota werd na de oliecrisis gekozen voor een restrictievere koers en werd een begin gemaakt met een structurelere aanpak van integratie.
Voor dit geval kies ik ervoor het overzicht te beginnen met het eerste kabinet Van Agt (CDA, VVD; 1977-1981), omdat dit kabinet vanaf het laatste jaar (1981) voor het eerst een coördinerend minister voor minderhedenbeleid kende.
Coördinerend minister Minderhedenbeleid
Tot 1981 was het beleid dat gericht was op de participatie en 'integratie' van Nederlanders met een migratieachtergrond immers bijzonder versnipperd geweest. De ministeries van Justitie en Buitenlandse Zaken gingen over het toelatingsbeleid. De ministeries van Onderwijs en Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM) waren verantwoordelijk voor wat we nu inburgering zouden noemen, Sociale Zaken ging over de werkgelegenheid en het ministerie van Volkshuisvesting over het wonen van de nieuwe Nederlanders. Daarnaast was er specifiek beleid voor bijvoorbeeld Molukkers, buitenlandse werknemers, Surinamers, Antillianen, zigeuners, woonwagenbewoners en vluchtelingen.
Het toenmalige Tweede-Kamerlid Henk Molleman (PvdA) diende in 1978 een motie in om het minderhedenbeleid te laten coördineren door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De motie werd aangenomen. Het integratiebeleid bleef hierna weliswaar deels bij onder andere de ministeries van Welzijn (WVC), Onderwijs, Sociale Zaken en Justitie liggen, maar de coördinatie kwam nadrukkelijker bij de minister van Binnenlandse Zaken. Dat gebeurde vanaf 1981 voor het eerst onder de toenmalig VVD-leider en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel, die Molleman vroeg directeur te worden van de nieuwe Directie Coördinatie Minderhedenbeleid.
Hans Wiegel (VVD) stuurde in 1981 de ontwerp Minderhedennota naar de Tweede Kamer. Het was feitelijk het antwoord op het rapport Etnische minderheden dat in 1979 door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) was gepubliceerd. In de ontwerpnota schreef het kabinet onder andere:
“Het minderhedenbeleid is gericht op de totstandkoming van een samenleving, waarin de in Nederland verblijvende leden van minderheidsgroepen ieder afzonderlijk en als groep een gelijkwaardige plaats en volwaardige ontplooiingskansen hebben.”
In de ontwerpnota werd ingezet op het wegnemen van achterstanden, het scheppen van voorwaarden voor emancipatie en het tegengaan van discriminatie.
De coördinerend minister minderhedenbeleid bleef daarna tot en met het eerste kabinet Kok de minister van Binnenlandse Zaken. Op het ministerie van Justitie zat daarnaast een staatssecretaris die zich bezighield met vreemdelingenzaken, asiel, immigratie en integratie. Het tweede en het derde kabinet Van Agt hadden ook nog een staatssecretaris van minderhedenbeleid.
(mocht onderstaande tabel niet goed leesbaar zijn, probeer het artikel dan hier te lezen)
| Kabinet | Partijen | Periode | Minister | Staatssecretaris |
|---|---|---|---|---|
| Van Agt 1 | CDA (1) VVD (1) |
1977-1981 | Hans Wiegel (VVD) Coördinerend minister minderhedenbeleid, Binnenlandse Zaken |
Elberta Haars (CDA) Staatssecretaris Vreemdelingenzaken, Immigratie, Integratie en Asiel op Justitie. |
| Van Agt 2 | CDA (2) PvdA (1) D66 (1) |
1981-1982 | Ed van Thijn (PvdA) Coördinerend minister minderhedenbeleid, Binnenlandse Zaken |
Michiel Scheltema (D66) Staatssecretaris Vreemdelingenzaken, Immigratie, Integratie en Asiel op Justitie. Gerard van Leijenhorst (CDA), staatssecretaris minderhedenbeleid |
| Van Agt 3 | CDA (3) D66 (2) |
1982 | Max Rood (D66) Coördinerend minister minderhedenbeleid, Binnenlandse Zaken |
Michiel Scheltema (D66) Staatssecretaris Vreemdelingenzaken, Immigratie, Integratie en Asiel op Justitie. Gerard van Leijenhorst (CDA), staatssecretaris minderhedenbeleid |
| Lubbers 1 | CDA (4) VVD (2) |
1982-1986 | Koos Rietkerk (VVD), na zijn overlijden opgevolgd door Frits Korthals Altes (VVD) en Rudolf de Kort (VVD); allen Coördinerend minister minderhedenbeleid, Binnenlandse Zaken | Virginie Korte van Hemel (CDA); staatssecretaris Integratie, immigratie Asiel- en Vreemdelingenzaken op Justitie |
| Lubbers 2 | CDA (5) VVD (3) |
1986-1989 | Cees van Dijk (CDA) opgevolgd door Jan de Koning (CDA), Coördinerend minister minderhedenbeleid, (ministerie BZK) | Virginie Korte van Hemel (CDA); staatssecretaris Integratie, immigratie Asiel- en Vreemdelingenzaken op Justitie |
| Lubbers 3 | CDA (6) PvdA (2) |
1989-1994 | Ien Dales (PvdA), die na haar overlijden kort werd vervangen door achtereenvolgens, Ernst Hirsch Ballin (CDA), Ed van Thijn (PvdA), Dieuwke de Graaf Nauta (CDA), Coördinerend minister minderhedenbeleid, (ministerie BZK) | Aad Kosto (PvdA) staatssecretaris Integratie, immigratie Asiel- en Vreemdelingenzaken op Justitie |
| Kok 1 | PvdA (3) VVD (4) D66 (3) |
1994-1998 | Hans Dijkstal (VVD), Coördinerend minister minderhedenbeleid, (ministerie BZK) | Elisabeth Schmitz (Pvda), staatssecretaris Integratie, immigratie Asiel- en Vreemdelingenzaken op Justitie |
Ministers zonder portefeuille
Rond de eeuwwisseling kreeg het thema integratie meer politieke aandacht en gewicht en kwam er een aparte minister zonder portefeuille. Zo’n minister is verantwoordelijk voor een bepaald beleidsterrein, maar heeft niet de leiding over een departement. Een minister zonder portefeuille wordt ondergebracht bij een ander departement. Ministers zonder portefeuille zitten, in tegenstelling tot staatssecretarissen, wel in de ministerraad en kunnen dus ook meestemmen. (Meer over ministers zonder portefeuille).
De eerste integratieminister zonder portefeuille werd Roger van Boxtel (D66), die in het tweede kabinet Kok (1998-2002) minister voor Grote Steden- en Integratiebeleid werd. Van Boxtel zat op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarnaast bleef er een staatssecretaris voor Vreemdelingenzaken, Immigratie, Integratie, Asiel. Deze functie werd in het tweede kabinet Kok vervuld door Job Cohen (PvdA).
Tijdens het eerste kabinet Balkenende (CDA, VVD, LPF; 2002-2003) verhuisde de minister zonder portefeuille naar het ministerie van Justitie. Hilbrand Nawijn (LPF) werd daar een 'superminister' die niet alleen 'integratie', maar ook asiel en vreemdelingenzaken in zijn portefeuille had. Er was in het eerste kabinet Balkenende geen staatssecretaris meer voor Vreemdelingenzaken. Erg veel invloed kon Nawijn niet uitoefenen: na drie maanden viel het kabinet weer, daarna was hij nog een half jaar demissionair minister.
In het tweede kabinet Balkenende (VVD, CDA, D66; 2003-2006) nam Rita Verdonk (destijds VVD) de portefeuille van Nawijn over.
Verdonk (VVD) bleef die functie ook vervullen in het derde kabinet Balkenende (CDA, VVD; 2006-2007). Na een motie van afkeuring in december 2006 over het kabinetsbesluit om een door de Tweede Kamer aangenomen motie over een generaal pardon voor asielzoekers niet uit te voeren, besloot het kabinet om de portefeuille Vreemdelingenzaken onder te brengen bij Ernst Hirsch Ballin (CDA), de minister van Justitie. De portefeuille van Verdonk werd gewijzigd in minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering, dat ook onder het ministerie van Justitie bleef vallen.
In het vierde kabinet Balkenende (CDA, PvdA, ChristenUnie; 2007-2010) werd Ella Vogelaar (PvdA) minister voor Wonen, Wijken en Integratie. Ook zij was minister zonder portefeuille, maar in Balkenende III viel integratie niet meer onder Justitie, maar onder het ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Mileubeheer (VROM). De justitiële aspecten van het vreemdelingenbeleid kwamen weer terecht bij een staatssecretaris van Justitie: Nehabat Albayrak (PvdA). Nadat in november 2008 de PvdA-top het vertrouwen in Vogelaar had opgezegd, werd ze vervangen door Eberhard van der Laan.
Door het eerste kabinet Rutte (VVD, CDA en gedoogsteun van de PVV) werd in oktober 2010 de functie van staatssecretaris voor Immigratie en Asiel weer afgeschaft. Er kwamen nu wel twee ministers, allebei van CDA-huize: Gerd Leers (CDA) werd minister zonder portefeuille voor Immigratie en Asiel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. Piet Hein Donner (CDA) werd minister van Binnenlandse Zaken en kreeg integratie in zijn portefeuille. Toen Donner eind 2011 naar de Raad van State vertrok, werd Gerd Leers minister zonder portefeuille voor Immigratie, Integratie en Asiel.
| Kabinet | Partijen | Periode | Minister | Staatssecretaris |
|---|---|---|---|---|
| Kok 2 | PvdA (4) VVD (5) D66 (4) |
1998-2002 | Roger van Boxtel (D66); minister (zp) voor Grote Steden- en Integratiebeleid op BZK | Job Cohen (PvdA) Staatssecretaris Vreemdelingenzaken, Integratie en Asiel op Justitie. |
| Balkenende 1 | CDA (7) LPF (1) VVD (6) |
2002-2003 | Hilbrand Nawijn (LPF) Minister (zp) van Integratie, immigratie, Asielzaken, Vreemdelingenzaken op Justitie |
- |
| Balkenende 2 | CDA (8) VVD (7) D66 (5) |
2003-2006 | Rita Verdonk (VVD); Minister (zp) van Integratie, immigratie, Asielzaken, Vreemdelingenzaken op Justitie |
- |
| Balkenende 3 | CDA (9) VVD (8) |
2006-2007 | Rita Verdonk (VVD); Minister (zp) van Integratie, immigratie, Asielzaken, (Vreemdelingenzaken) op Justitie; Ernst Hirsch Ballin (CDA) nam Vreemdelingenzaken over |
|
| Balkenende 4 | CDA(10) PvdA (5) CU (1) |
2007-2010 | Ella Vogelaar (PvdA), opgevolgd door Eberhard van de Laan (PvdA) en na het vertrek van de PvdA uit het kabinet door Eimert Middelkoop (CU), allen minister (zp) voor Wonen, Wijken en Integratie op het ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Mileubeheer (VROM) | Nebahat Albayrak (PvdA); staatssecretaris immigratie, asielzaken, vreemdelingenzaken op Justitie |
| Rutte 1 | VVD (9) CDA (11) PVV (1) |
2010-2012 | Gerd Leers (CDA), minister (zp) voor Immigratie en Asiel (ministerie BZK) en Piet Hein Donner (CDA) integratie op ministerie BZK | - |
Terugkeer van de coördinerend minister
Sinds het tweede kabinet Rutte (VVD, PvdA; 2012-2017) is het integratiebeleid weer terechtgekomen bij een coördinerend minister. Het beleidsterrein verhuisde opnieuw, deze keer van het ministerie van Binnenlandse Zaken naar het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat onder leiding kwam te staan van Lodewijk Asscher (PvdA).
De staatssecretaris belast met immigratie op het ministerie van Justitie kwam ook weer terug. Deze functie, nu onder de titel staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (en in het buitenland minister voor Immigratie) werd eerst vervuld door Fred Teeven en vanaf 2015 door Klaas Dijkhoff (beiden VVD).
Het derde kabinet Rutte (VVD, CDA, D66, ChristenUnie) koos er voor dat het integratiebeleid onder de verantwoordelijkheid van de minister van Sociale Zaken bleef vallen. Wouter Koolmees (D66) werd de opvolger van Lodewijk Asscher. Mark Harbers (VVD) is staatssecretaris van Veiligheid en Justitie en mag zich in het buitenland minister voor migratie noemen.
In het vierde kabinet Rutte (opnieuw VVD, CDA, D66 en ChristenUnie) veranderde alleen de personele bezetting: Hanke Bruins Slot (CDA) volgde Wouter Koolmees op en Eric van der Burg (VVD) nam het stokje over van Klaas Dijkhoff.
Het kabinet Schoof, het eerste kabinet met de PVV als grootste partij creëerde een nieuw ministerie van Asiel en Migratie, waarvan Marjolijn Faber (PVV) de minister werd. Een andere PVV'er Ingrid Coenradi is als staatssecretaris op het ministerie van Justitie verantwoordelijk voor inburgering en een tweede staatssecretaris, Jurgen Nobel (VVD) is verantwoordelijk voor participatie en integratie op het ministerie van Sociale Zaken en werkgelegenheid.
| Kabinet | Partijen | Periode | Minister | Staatssecretaris |
|---|---|---|---|---|
| Rutte 2 | VVD (10) PvdA (6) |
2012-2017 | Lodewijk Asscher (PvdA) minister van Sociale Zaken en Integratie | Fred Teeven (VVD), opgevolgd door Klaas Dijkhof (VVD), Staatssecretaris integratie, Immigratie, Asiel- en Vreemdelingenzaken op Justitie. |
| Rutte 3 | VVD (11) CDA (12) D66 (6) CU (2) |
2017-2022 | Wouter Koolmees (D66), minister van Sociale Zaken en Integratie | Mark Harbers (VVD), opgevolgd door Ankie Broekers-Knol (VVD), staatssecretaris Vreemdelingenzaken, asiel, migratie |
| Rutte 4 | VVD (12) CDA (13) D66 (7) CU (3) |
2022-2024 | Hanke Bruins Slot (CDA), minister van Sociale Zaken en Integratie | Eric van der Burg (VVD), staatssecretaris Vreemdelingenzaken, asiel, migratie op Justitie |
| Schoof 1 | PVV (2) VVD (13) NSC (1) BBB (1) |
2024- | Marjolijn Faber (PVV), minister van Asiel en migratie | Jurgen Nobel (VVD), staatssecretaris participatie en integratie op ministerie van Sociale Zaken Ingrid Coenradi (PVV), staatssecretaris inburgering op ministerie van Justitie |
Concluderend
Sinds de invoering van het Minderhedenbeleid in 1981 door het eerste kabinet Van Agt (CDA, VVD) is dit beleid vooral in handen geweest van rechtse partijen. De VVD en het CDA zaten allebei in 13 van de 17 kabinetten die er sindsdien zijn geweest. Op ruime afstand volgen D66 (lid van 7 van de 17 kabinetten), de PvdA (6 van de 17 kabinetten) en de ChristenUnie (3 van de 17 kabinetten.
In deze 17 kabinetten leverde de VVD vijf keer een minister, gevolgd door de CDA (4), PvdA (4), D66 (3), LPF (1), ChristenUnie (1) en PVV (1). In het eerste kabinet Rutte waren er twee ministers, allebei van CDA-huize. Van het CDA kwam daarnaast twee keer tijdelijk een minister. Meestal waren de ministers vooral verantwoordelijk voor het 'minderhedenbeleid' of integratiebeleid'. Vijf keer was er een minister die ook verantwoordelijk was voor het asiel- en immigratiebeleid: dit waren Hilbrand Nawijn (LPF), twee keer Rita Verdonk (VVD), Gerd Leers (CDA) en nu Marjolijn Faber (PVV).
Zestien keer was er een staatssecretaris, waarvan er veertien op het ministerie van Justitie verantwoordelijk waren voor immigratie, asiel- en vreemdelingenzaken. In het tweede en het derde kabinet Van Agt werd gekozen voor twee staatssecretarissen, net als in het huidige kabinet. Voor deze tweede staatssecretaris was destijds het 'minderhedenbeleid' weggelegd en nu de 'integratie' en 'inburgering'. Van de 16 staatssecretarissen werden er 5 door het CDA geleverd, gevolgd door de VVD (4), de PvdA (4), D66 (2) en PVV (1).
Dit artikel is het eerste in een reeks artikelen die door Ewoud Butter zullen worden geschreven over de geschiedenis van het Nederlandse 'integratiebeleid'. Dit artikel is een update van een artikel uit 2017 en verscheen ook op zijn eigen site.
Vond u dit artikel waardevol?
Als u dit artikel waardeert, dan kunt u dat laten blijken met een (kleine) donatie. Daarmee blijft het mogelijk dit werk onafhankelijk te blijven doen.
Je kunt met iDeal doneren via deze link: https://bunq.me/republiekallochtonie
Meer over integratie, minderhedenbeleid.
