Allah bepaalt niet alles
In achtergronden door Froukje Santing op 13-12-2010 | 17:36
Tekst: Froukje Santing
Voor mijn masterthesis heb ik onderzoek gedaan naar de waarden en identiteit van tweede generatie migranten in Nederland. De interviews op de website Niet Alleen Allah hebben als empirisch materiaal gediend. In dit blog presenteer ik de resultaten van mijn onderzoek. Voor mijn onderzoeksgroep is ‘Allah’ zeker niet de enige drijvende kracht achter hun denken en handelen, noch geeft het hun identiteit volledig vorm, zoals in de publieke opinie stelselmatig wordt benadrukt.
Dat de identiteit van migranten met een moslimachtergrond in de media, de politiek en de publieke opinie tot die van moslim wordt gereduceerd, vormde voor mij de aanleiding voor het schrijven van deze masterscriptie, die eind november is afgerond. Alsof dat hun enige label is. Voor alles wat moslims doen en laten lijkt een verklaring in hun geloof te worden gezocht. Zo wordt geen recht gedaan aan de veranderende beleving van de islam op individueel niveau. Tegelijkertijd blijven op die manier een groeiende groep migranten met een moslimachtergrond buiten beeld die zich niet langer wensen te identificeren met de islam.
In ‘Niet alleen Allah’ zijn de volgende twee onderzoeksvragen onderzocht en beschreven:
Onderzoeksvraag 1: waaraan ontlenen tweede generatie migranten met een moslimachtergrond in Nederland hun waarden naast of bij ontsteltenis van ‘Allah’?
Voor twaalf respondenten ligt het accent op (naasten) liefde, de plicht om je nuttig te maken als mens en je talenten te ontplooien. Religie, de islam, vormt voor het merendeel van deze respondenten de aanzet tot zelfverwerkelijking en betrokkenheid bij de omgeving. Daarnaast vervult voor drie andere geïnterviewden ‘Allah’ als motor van hun denken en handelen geen enkele rol meer. De waarden die hun denken en handelen vorm geven zijn bijvoorbeeld: 1. ik wil mijn leven zo autonoom mogelijk inkleuren en 2. ik werk samen met anderen omdat de geschiedenis nu eenmaal heeft uitgewezen dat de grillen van de natuur zo het beste kunnen worden bedwongen. Een derde zei momenteel over geen enkele morele ankers te beschikken.
Onderzoeksvraag 2: in hoeverre bepalen die waarden hun identiteit?
Bijna tweederde van de respondenten ziet de islam, hun moslim-zijn - expliciet dan wel impliciet - als de ruggengraat van hun identiteit. Voor de rest van de geïnterviewden is dat juist niet het geval. Zij onderstrepen hun hybride identiteit. Ze presenteren zich als wereldburgers, als kosmopolieten - evenals de anderen trouwens. Dat uit zich in een algemeen afzetten tegen de smalle grenzen van het migrant-zijn.
De nadruk op de moslimidentiteit van negen respondenten staat het proces van ‘religieuze individualisering’ niet in de weg. Ze stellen zich naar eigen zeggen onafhankelijk op ten opzichte van de hun overgeleverde religie en hechten er aan deze op een eigen manier in te vullen. Dat resulteert evenwel niet zozeer in het loslaten of verwerpen van de islam, zoals bij een tendens tot secularisatie aan de orde is, maar in nieuwe geïndividualiseerde vormen van de islam.
Dat sluit onder meer aan bij onderzoeksbevindingen van bijvoorbeeld de Leidse antropologe Dessing en de Belgische antropologe Fadil dat religieuze individualisering zich binnen de traditie van de islam afspeelt. Beiden menen dat religieuze individualisering onder tweede generatie migranten met een moslimachtergrond minder een zaak is van religieuze bricolage (dat de levensbeschouwing uit meerdere tradities is opgebouwd en van individu tot individu verschilt) en meer een manier is om vanuit de eigen religie te komen tot nieuwe interpretaties en handelingsmogelijkheden die aansluiten bij de eigen levenssituatie. De manier waarop ze hun geloof invullen vormt geen belemmering om in een niet-islamitische, seculiere cultuur te leven en zich te handhaven.
Dit onderzoek is te beperkt gebleken om echt zicht te krijgen op wat de zin van het bestaan is voor migranten met een moslimachtergrond die zich niet (langer) identificeren met de islam. ‘Niet alleen Allah’ maakt slechts duidelijk dat deze tweede generatie migranten met een moslimachtergrond niet volledig in staat zijn eigen waarden te kiezen en daarvoor de verantwoordelijkheid te nemen. Soms is het loyaliteit met de familie die wel religieus is, die hen verhindert te zeggen dat ze niet meer geloven en er expliciet naar te handelen. Soms is het de algehele Nederlandse samenleving die hen telkens weer op hun migrant-zijn vastnagelt en hen zo onvoldoende ruimte biedt om hun individuele identiteit voor het voetlicht te brengen.
Nadere duiding van wat de achterliggende processen en factoren zijn van wat de zin van het leven vertegenwoordigt van juist deze groep - voor wie de islam inmiddels buiten beeld is -is daarom dringend gewenst.
U kunt hier de volledige scriptie ‘Niet Alleen Allah’ lezen. Het is ook nog steeds mogelijk om een reactie achter te laten op het blog Niet Alleen Allah, zowel op het onderzoek zelf als op individuele verhalen en bijdragen. Het denken gaat door!
Froukje Santing is journalist, masterstudent islam in de moderne context en lid van het blogteam van Nieuwemoskee. Voorheen was zij correspondent in Turkije voor het NRC Handelsblad. Haar blog is ook verschenen op haar eigen blog
Meer over froukje santing, islam, islamdebat, moslims, niet alleen allah, onderzoek, secularisatie.
