AIVD over Haga Lyceum: terecht, slordig, onrechtmatig of doodzonde?
In achtergronden door Roemer van Oordt op 09-12-2019 | 16:16
De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) kwam vrijdag met hun oordeel over de manier waarop de AIVD is omgesprongen met het Haga-dossier. Mediaberichten - zeker de koppen ervan - verschilden opvallend fors in hun weging van de inhoud van het rapport. De Volkskrant spreekt van een doodzonde, het Parool noemt het opereren onrechtmatig, Trouw zegt dat nuance ontbrak, de Telegraaf weet dat het rapport de ‘oorlog rond het Haga Lyceum zal versterken’, volgens de NRC liet de AIVD steken vallen en de NOS heeft het over een terechte waarschuwing. Het kan verkeren. De leiding van het Cornelius Haga zelf omschrijft het rapport als ‘een krachtig signaal van de CTIVD, waarbij er geen andere winnaars zijn dan de rechtsstaat’. Daar valt hoe dan ook geen speld tussen te krijgen.
Geen eenduidig signaal
De algemene conclusie van de CTIVD is dat de AIVD-ambtsberichten ‘voor het merendeel zorgvuldig’ waren en dat het verstrekken van de gegevens ‘rechtmatig, noodzakelijk en proportioneel’ was. Problemen zijn er volgens de toezichthouder vooral met vier zinnen en drie zinsneden uit het eerste ambtsbericht. Het gaat net wel om zaken aan de hand waarvan dit voorjaar alle ophef ontstond. Denk daarbij aan de veronderstelde invloed van ‘salafistische aanjagers binnen en buiten schooltijd’, ‘ondemocratisch en anti-integratief onderwijs’ en ‘banden met en financiering van terroristenleiders uit de Kaukasus’. Die passages zijn volgens de CTIVD dan ook ‘van wezenlijk belang voor de algehele strekking van de berichten en hebben invloed gehad op het beeld dat in de buitenwereld is ontstaan van de school’.
In het tweede ambtsbericht over de financiën van de school werden een aantal ongeoorloofde praktijken gesuggereerd die de AIVD niet voldoende kon onderbouwen. Belangrijk echter is het feit dat dit tweede staatsgeheime inlichtingenbericht nooit verstuurd had mogen worden aan de gemeente Amsterdam en de Onderwijsinspectie, maar alleen aan het Openbaar Ministerie. Dat vindt de CTIVD ‘ernstig’. In de Volkskrant noemt CTIVD-voorzitter Nico van Eijk de onjuistheden in het eerste ambtsbericht zelfs ‘een doodzonde’. ‘Als een overheid iets communiceert, moet dat kloppen. Dat geldt zeker voor de AIVD, die met geheime informatie werkt’, aldus Van Eijk.
Terrorismeonderzoeker Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden zegt in het NRC het toe te juichen dat de toezichthouder het ambtsbericht aan een ‘stevige juridische toetsing’ heeft onderworpen. Het rapport bevat volgens hem wel een ‘dubbele boodschap’. Van Buuren: ‘De toezichthouder zegt dat de kern van de boodschap van de AIVD staat als een huis, maar op subonderdelen onzorgvuldig en onrechtmatig is. Maar ook weer niet van dien aard dat het ambtsbericht moet worden teruggetrokken.’
Het is voor het eerst dat er door de toezichthouder zo uitputtend en kritisch onderzoek werd gedaan naar ambtsberichten van een van de veiligheidsdiensten. Overtuigend bewijs dat in een goed functionerende democratische rechtstaat ook inlichtingendiensten aan serieuze controle onderhevig zijn. En dat is maar goed ook.
‘Salafistische aanjagers’ en antidemocratisch onderwijs?
De AIVD had volgens de CTIVD in zijn berichten en de communicatie daarover vooral duidelijker moeten zijn over wat de dienst niet wist. Er werd dan wel terecht gewaarschuwd dat op termijn leerlingen onder invloed zouden kunnen komen van ‘antidemocratische en anti-integratieve gedachtegoed van salafistische voormannen’, maar de AIVD had niet concreet vastgesteld dat op dat moment al dergelijk gedachtengoed aan leerlingen werd overgebracht. Voorman van de AIVD Dick Schoof geeft in zijn reactie op het rapport toe dat het hierbij gaat om ‘een risico op termijn’.
Om dezelfde reden noemt de CTIVD de beschuldiging dat de school de helft van het curriculum wil besteden aan de salafistische geloofsleer én de bewering dat betrokkenen scholieren ook buiten lestijden onder hun invloedssfeer willen brengen ongenuanceerd. Wat de precieze toedracht daarvoor is, wordt niet helder. ‘Als we daar te veel over zeggen, onthullen we staatsgeheimen’, zegt CTIVD-secretaris Jantine Kervel-de Goei in de Volkskrant. Zij vindt het vooral onzorgvuldig dat door het gebrek aan nuance de urgentie van de berichtgeving door de ontvangers niet adequaat kon worden ingeschat.
De krant kwam naar eigen zeggen tijdens meer dan tien bezoeken en tientallen gesprekken met de schoolleiding, docenten, medewerkers, ouders, vrijwilligers en externen geen bewijzen tegen van salafistische invloeden of antidemocratisch onderwijs.
Kaukasus Emiraat en terrorisme
Een ander onvoldoende onderbouwd punt betreft volgens Kervel- de Goei de vermeende banden die de schoolleiding van 2009 tot 2012 zou hebben gehad met het Kaukasus Emiraat. Volgens de CTIVD zijn de aanwijzingen onvoldoende om te stellen dat zij contact onderhielden met ‘het’ Emiraat en dat zij de aanvoerder ervan ‘hun leider noemden, maar is wel aantoonbaar dat zij destijds contact hadden met Belgische leiders ervan. Dat de broers in verband worden gebracht met de financiering van het emiraat, bestempelt de CTIVD als een ‘te ongenuanceerd beeld’. De gebroeders Atasoy hebben er overigens nooit geheim van gemaakt al sinds begin deze eeuw intensieve contacten te onderhouden met Tsjetsjenen, onder meer als medewerkers van de bakkerij die zij hadden voordat zij het onderwijs ingingen. Directeur Soner is getrouwd met een Tsjetsjeense.
Volgens de CTIVD stond dit deel van de beschuldigingen intern binnen de AIVD al langer ter discussie. Nadat het ambtsbericht was verstuurd, liet een analist van het contra-terrorismeteam weten dat hij twijfelde aan de informatie over de banden van de Atasoys met het Kaukasus Emiraat die door de ‘salafisme-afdeling’ was ingebracht. Juristen van de veiligheidsdienst bleven van mening dat de passage niet gecorrigeerd hoefde te worden. De top van de AIVD werd niet op de hoogte gesteld, wat de toezichthouder ‘zeer verbaasd’. De CTIVD vindt dat de AIVD op dit punt tekort is geschoten, maar kan door het ontbreken van verslagen niet achterhalen waarom er niet is geluisterd naar de interne kritiek. Juist om de als vaststaand veronderstelde connectie met terrorisme en terroristen ontstond de grootste maatschappelijke ophef.
Focus
Niet onbelangrijk: het ambtsbericht mist volgens de CTIVD ‘focus op de gedragingen die (..) de democratische rechtsorde kunnen ondermijnen’. Onjuiste duiding van minder relevante zaken draagt volgens de toezichthouder wel onterecht bij aan het ‘zorgwekkende karakter’ ervan. Zo is er volgens de CTIVD onvoldoende onderbouwing om te beweren dat het Haga Lyceum géén islamitische wetsschool zou aanhangen. Dat klinkt als bijzaak, maar is uiterst relevant omdat het niet aanhangen van een wetsschool binnen de islam zoals de CTIVD terecht stelt ‘een kenmerk is dat de school binnen het fundamentalistische spectrum van de islam plaatst.’ (lees: het Haga Lyceum is ‘salafistisch’). Op de website van het Haga zelf, valt overigens terug te vinden dan de school onderwijs biedt ‘dat zijn grondslag en bestaansrecht vindt in de islam, de islam zoals begrepen en uitgelegd door de vier traditionele wetsscholen’.
Ook over het opnemen van een passage over gescheiden onderwijs voor mannen en vrouwen en het verplichte gebed is de CTIVD kritisch. Die kenmerken tonen in de optiek van de toezichthouder niet aan dat ‘de school verdergaat dan binnen de vrijheid van godsdienst (en in dit geval ook de vrijheid van onderwijs) is toegestaan. Deze kenmerken, die ook aanwezig zijn binnen religieuze scholen uit verschillende andere geloofsrichtingen, kunnen niet zonder meer worden aangevoerd om een risico of een dreiging te onderbouwen.’
Gevolgen en reacties
Het zal niet verbazen dat verschillende partijen het rapport op diverse en 'eigen' wijze lezen en interpreteren. Laat onverlet dat de kern van veel aan deze zaak volgens de CTIVD is dat ‘duidelijker aan de orde had moeten komen dat de AIVD een situatie schetste die mogelijk in de toekomst zou kunnen ontstaan: een risico.’ Het is bijvoorbeeld de vraag of de Onderwijsinspectie het bijna afgeronde, positieve rapport over de school juist door de veronderstelde urgentie van de informatie introk en vervolgens op te proppen kwam met een uiterst kritische rapportage. De inspectie ontkent dat trouwens in de NRC: ‘Wij snappen niet hoe dit in het rapport terecht is gekomen….Wij hadden die indruk helemaal niet en in het gesprek dat wij met de CTIVD hebben gevoerd, is het ook niet ter sprake gekomen.’
De gemeente Amsterdam ‘blijft vertrouwen op informatie van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten….De waarschuwing uit het ambtsbericht blijft ook na dit onderzoek overeind. Dat is voor ons de belangrijkste conclusie.’ Het stadsbestuur zegt ‘in het belang van de kinderen en goed onderwijs’ te hebben gehandeld. Dat laat onverlet dat de veronderstelling dat er op de school al antidemocratisch onderwijs werd gegeven een belangrijke reden voor de gemeente was om de subsidiëring van de school op te schorten.
AIVD-baas Dick Schoof: ‘De AIVD waarschuwt al langer dat aspecten van het salafisme voor sommige aanhangers kunnen bijdragen aan radicalisering. Onze waarschuwing voor dit risico op termijn bij het Cornelius Haga Lyceum blijft ook na onderzoek door de CTIVD overeind staan” Schoof neemt de verbeterpunten van de CTIVD over de communicatie met diegene die AIVD-informatie ontvangen 'ter harte’. Minister Ank Bijleveld schrijft in een brief aan de Tweede Kamer nog steeds ‘volledig achter de beslissing van de AIVD’ te staan om informatie naar buiten te brengen over de geconstateerde dreiging. ‘Dat de CTIVD in dit geval desalniettemin oordeelt dat de AIVD op onderdelen tekort is geschoten nemen wij serieus., aldus de minister.
Directeur Soner Atasoy kiest namens het Cornelius Haga Lyceum anders dan gebruikelijk voor een uiterst milde en verbindende toon. Hij ziet ‘een duidelijke boodschap aan de samenleving dat het gezag van de AIVD van kracht blijft, maar uitsluitend binnen grenzen van de rechtsstaat om Nederland en zijn onderdanen in een veilig klimaat te laten samenleven’. In het persbericht valt verder te lezen:
De kern van een democratie borgt dan ook dat het samenleven in ons land waar verschillen zijn, gereguleerd mag (lees: moet) worden door de overheid. Dat hebben wij gezamenlijk te accepteren. Onze overheid heeft aan de unieke samenstelling van diversiteit binnen onze maatschappij de handen vol. Enerzijds moet de overheid in een vijandige en verhardende samenleving kordaat optreden en anderzijds de grenzen bewaken van de vrijheden. Dat is geen gemakkelijke opgave. Het team van het Cornelius Haga Lyceum wenst daaraan een positieve bijdrage te leveren en staat in dienst daarvan, nu én in de toekomst.
De kritische bevindingen van de CTIVD worden vanzelfsprekend gebruikt in de rechtszaak van vandaag, die het Haga-bestuur aanspant tegen het besluit van onderwijsminister Arie Slob om de schoolleiding te laten vervangen. Slob zelf zegt dat het rapport geen invloed heeft op de aanwijzing. Volgens het ministerie van Onderwijs is de belangrijkste conclusie van de CTIVD dat de AIVD het ambtsbericht destijds mocht versturen. Op basis daarvan deed de Onderwijsinspectie zelfstandig onderzoek naar het Haga Lyceum. De conclusies van dat inspectierapport waren voor Slob aanleiding het bestuur te verzoeken plaats te maken voor een interim-bestuur(der), niet het ambtsbericht.
Dat is op z’n zachts gezegd een flauwe reactie, want de minister weet dondersgoed dat de conclusies door de Onderwijsinspectie pas na het ambtsbericht van de AIVD werden getrokken en fors afwijken van andere, maar ook recente bevindingen. Een flink deel van de informatie in het nieuwe inspectierapport is bovendien gebaseerd op het tweede ambtsbericht, dat de Onderwijsinspectie volgens de toezichthouder sowieso niet had mogen ontvangen. De rechter zal dat ongetwijfeld in zijn afwegingen meenemen. Half januari volgt de uitspraak. Wordt alweer vervolgd dus!
Afbeelding: logo van de site van de CTIDV
Lees meer:
over het Cornelsius Haga Lyceum
Wilt u dat Republiek Allochtonië blijft bestaan? Waardeert u ons vrijwilligerswerk? We kunnen uw steun goed gebruiken. U kunt Republiek Allochtonië steunen en een klein (of groot) bedrag doneren (nu ook via I-deal)
Neem een abonnement op onze dagelijkse nieuwsbrief: Subscribe to Republiek Allochtonië by Email
Meer over aivd, ambtsbericht, cornelius haga lyceum, ctivd.
