Vrouwenbesnijdenis en de islam
In opinie door Bart Voorzanger op 23-02-2014 | 13:09
tekst: Bart Voorzanger
Arabist Maurice Blessing betoogde in de Trouw-bijlage Letter en Geest van 22 februari 2014 dat vrouwenbesnijdenis een wezenlijk islamitische praktijk is die door de shari’a wordt voorgeschreven. Eerder deze week, in haar wekelijkse column, kwam Letter en Geest-redacteur Elma Drayer daar ook al mee, en dat met de grenzeloze vreugde waarmee zij ál het kwalijks presenteert dat ze de islam meent te kunnen aanwrijven. Maar klopt het ook?
Meneer Blessing doceert volgens de krant shari’a aan de Universiteit van Amsterdam, maar op de site van die universiteit is hij niet terug te vinden. Hij werkt er kennelijk niet. Dat is jammer. Ik had graag iets meer over hem geweten, want met arabisten die zich als islam-deskundigen voordoen, hebben we in dit land geen al te beste ervaringen. We zullen het moeten doen met zijn tekst in Trouw.
Blessing maakt korte metten met het argument dat vrouwenbesnijdenis niet islamitisch is omdat de Koran er niets over zegt. De islam heeft meer wortels dan de Koran alleen. Ook de traditie, de ‘soenna’, is een gezaghebbende bron, waar veel, zo niet verreweg de meest, islamitische gedragsregels aan ontleend zijn. En daarin heeft hij gelijk.
Bij die traditie gaat het om een enorme verzameling vignetjes, korte verhaaltjes over dingen die Mohammed en zijn getrouwen gezegd en gedaan hebben. Die tekstjes zijn lang mondeling overgeleverd voor ze op schrift werden gesteld en ze zijn elk voorzien van een lijst van overleveraars die begint met de oog- of oorgetuige en eindigt bij degene van wie de schrijver ze hoorde. Elke moslim beseft dat er bij dat overleveren van alles mis kan gaan, en dat het in die periode van mondelinge overdracht een koud kunstje was om handelingen en uitspraken aan de profeet toe te schrijven en daar vervolgens zelf een lijstje ‘overleveraars’ bij te verzinnen.
Toen geleerden een eeuw of wat na het ontstaan van de islam die traditie schriftelijk vastlegden hebben ze het merendeel van de verhaaltjes op allerlei gronden weer geschrapt. En vervolgens ontwikkelde zich een hele wetenschap die zich bezighield me de vraag hoe je de betrouwbaarheid van individuele overleveringen kunt inschatten.
De soenna, hoe gezaghebbend als geheel ook, is en blijft een bron van meningsverschillen. De verscheidenheid aan standpunten over het bedekken van hoofd, haar en handen, bijvoorbeeld, komt daar vandaan, en voor meningsverschillen over het besnijden van meisjes geldt dat al evenzeer. De standpunten variëren van besnijden als plicht via besnijden als iets dat niet verboden is maar waarbij grote terughoudendheid past, tot volledige afwijzing omdat deze praktijk elke basis in islamitische wetgeving mist (het standpunt van gezaghebbende geestelijken van Al Azhar, de islamitische universiteit van Caïro). En ten overvloede: dan heb ik het alleen nog over de standpunten in orthodoxe kring. De ondanks alles nog altijd wel degelijk bestaande en omvangrijke groep van gematigde moslims is zonder meer tegen besnijdenis van vrouwen. Vrouwenbesnijdenis presenteren als wezenlijk voor de islam en onverbrekelijk verbonden met de shari’a is dus gewoon onzin.
Volgens Blessing is het van wezenlijk belang om de verbondenheid van vrouwenbesnijdenis en shari’a te beseffen omdat je die praktijk zonder dat inzicht nooit effectief bestrijden kunt. Het principe achter die stelling deugt: als je niet weet waar iets kwalijks vandaan komt, wordt bestrijden snel lastig. Dat die verbondenheid onzin is, verandert daar niets aan, maar nu de premisse verandert, zal ook de conclusie dat doen: wie meent met de strijd tegen vrouwenbesnijdenis de islam te bevechten, komt geheid van een koude kermis thuis.
Het is juist die strijd tegen de islam die de wind in de rug geeft aan stromingen bínnen de islam die vanwege onze vijandigheid enthousiast pleiten voor alles wat het Westen afwijst: de wahhabitische islam die op dit moment in allerlei moslimlanden in opkomst is. Door de islam gelijk te stellen met die radicale stroming laten we de overgrote meerderheid van de islamitische wereldbevolking allerakeligst in de kou staan, en helpen we een wereld creëren en in stand houden waarin vrouwen onderdrukt en verminkt worden. Ik neem graag aan dat Drayer en haar Bering daar niet op uit zijn, maar ’t is wel precies waar hun misvattingen toe leiden.
Dit stukje verscheen eerder op Barts eigen weblog
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook. Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen
Meer over bart voorzanger, besnijdenis, elma drayer, islam, islamdebat, maurice blessing, shari'a, trouw.
Reacties
Janfrans Zuidema - 16/03/2014 04:12
(Sorry voor de late reactie. Overlijdensgeval in de familie).
“Misbruik maken van andermans zwakte leidt meestal niet tot een erg zinvolle relatie. Ach, waarschijnlijk zijn we het daar ook wel over eens. :-)”
Met “misbruik” bedoelde ik misbruik maken van mijn eigen zielige status als Islamofoob t.o.v. Islam en moslims. Vreemd dat u mij als dader identificeert. Van iemand als u had 360 graden verwacht. Blijkbaar bent U toch opgesloten in uw eigen gelijk… ;-).
Bart Voorzanger - 25/02/2014 13:35
Flauw, inderdaad, maar u vroeg erom en ik kan slecht nee zeggen.
Maar … u heeft het over moslims die extremer wordend omdat wij “tegen [ze] ingaan”. Ik ben bang dat laatste enigszins een understatement is. Als ik lees wat er zoal over moslims en islam geschreven wordt, gaat dat een stuk verder dan “ingaan tegen”. Mij schieten daarbij toch eerder termen als haat en verkettering te binnen. En ik denk dat het effect daarvan nog eens versterkt wordt door het politieke en militaire beleid van westerse landen ten aanzien van de islamitische wereld.
Ik kan me iets te goed voorstellen dat je je bij een dergelijke behandeling laat verleiden tot uitdagender gedrag en standpunten, om die neiging bij anderen te kunnen veroordelen. ’t Is vervelend dat zelfs terechte kritiek en een gemoedelijk grapje in zo’n sfeer als uiting van haat en afkeer wordt ervaren – de “lange tenen” die moslims vaak worden toegeschreven – maar dat is helaas onvermijdelijk. En ik vind dat we daar rekening mee moeten houden. Misbruik maken van andermans zwakte leidt meestal niet tot een erg zinvolle relatie. Ach, waarschijnlijk zijn we het daar ook wel over eens. :-)
Janfrans Zuidema - 25/02/2014 13:01
Mee eens! Flauwe reactie.
Maar... ;-).
Waarom durven we Moslims niet als volwassen mensen te benaderen. Als we tegen Moslims ingaan dan worden ze alleen maar extremer., etc. Ik heb niet het idee dat een dergelijke houding ooit tot iets goeds heeft geleid.
Een dergelijke houding nodigt bij mij in ieder geval uit tot misbruik ...
Bart Voorzanger - 25/02/2014 11:57
Uw laatste bijdrage aan onze “discussie” zette me aan het denken (ik ben wat traag van begrip).
- U laat mij opnieuw ontkennen dat vrouwenbesnijdenis een wijdverbreid verschijnsel (aan het worden) is. Ik doe dat nergens.
- U laat mij opnieuw beweren dat al die mensen overal ter wereld wahabieten zijn. Ik beweer dat nergens. Ik heb het alleen over een groeiende invloed van wahabieten (een veel gehoorde klacht vanuit de islamitische gemeenschap in landen als Indonesië) en voor invloed heb je soms maar verrassend weinig mensen nodig.
- Nieuw is dat u mij nu laat beweren dat vrouwenbesnijdenis tot voor kort alleen in Afrika voorkwam. Ik beweer dat nergens.
Ik snap dat het prettig discussiëren is als je zelf kunt bepalen wat de tegenpartij zegt en denkt, maar als u die discussie met een fictieve gesprekspartner wilt voortzetten, doet u dat maar op een fictieve website.
Geachte heer Zuidema,
Het antwoord op uw vraag is “nee”, maar dat wist u zelf ook al.
Janfrans Zuidema - 25/02/2014 11:25
Bedoeld U te beweren dat iedereen in het Westen eerst Moslim moet worden om vervolgens de negatieve zaken binnen Islam af te wijzen?
Niet erg hoor! De beste verdediging t.o.v. Islam is Moslim worden en dwars gaan lopen doen. Het voordeel van Muslim: "Je bent het zo en je bent het zo niet!"
Tjerk Muller - 24/02/2014 23:48
U blijft maar net doen alsof vrouwenbesnijdenis enkel voorkomt in Afrika en sinds enkele decennia in Indonesië.
Dat is niet zo: het is - zoals gezegd - te vinden van Soedan (90%) tot aan Egypte (97%) en van Koerdistan (72,7%) en Oman (80%) tot aan Maleisië (97%).
Zijn dat overwegend wahhabieten in die landen? Nee? Hoppaa, daar gaat uw argument. Afgevoerd door de afvoerbuizen van het verstand naar de oceaan der vergetelheid.
Bart Voorzanger - 24/02/2014 22:41
Ik ging ervan uit dat er alle reden is voor grote zorg over de situatie in landen als Indonesië en Maleisië, dus ik snap even niet waarom u mij met getallen om de oren meent te moeten slaan.
Wat het verleden betreft: hoe waarschijnlijk is het dat er in Nederlands Indië op zeer grote schaal besneden werd, en dat niets daarvan ooit tot de koloniale overheersers is doorgedrongen?
En wat is er precies mis met het idee dat radicalisering in het Verre Oosten iets te maken heeft met de invloed van Saoedische predikers en diplomaten? Terzijde: zending bedrijven mensen meestal in gebieden waar de te verspreiden leer nog niet massaal wordt aangehangen.
Tjerk Muller - 24/02/2014 22:11
U stelt dat vrouwenbesnijdenis in aanzienlijke delen van de islamitische wereld in elk geval tot voor kort niet voorkwam, maar hoe weet u dat? Er werd tot voor kort over dit soort zaken immers niet gepraat, laat staan gerapporteerd. U slaat er dus maar een slag naar.
Het zou u sieren als u de argumenten die Blessing aanvoert werkelijk eens liet inzinken. Tot uw merg en been wel te verstaan.
"Op grond van fragmentarisch onderzoek mogen we aannemen dat daar tientallen miljoenen moslima's zijn besneden. Alleen al in Maleisië is 94 procent van de vrouwen, 14 miljoen, besneden. Op West-Java en Sumatra blijkt de ingreep vrijwel collectief te worden toegepast. Dan spreek je al snel over enkele tientallen miljoenen vrouwen. In de overige delen van Indonesië, waar de islam een kortere geschiedenis kent, neemt de populariteit van 'clitoridectomie' sterk toe. De ingreep wordt dan ook goedgekeurd door de Indonesische Raad van Ulama (een semi-overheidsorgaan van islamitische schriftgeleerden) en 's lands grootste moslimorganisatie, de Nahdlatul Ulama.
In een willekeurig onderzocht Arabisch land als Oman blijkt zo'n 80 procent van de vrouwen besneden te zijn."
U wilt deze onaangename feiten wijten aan de opkomst van het wahhabisme. Een gemakkelijke boeman. Zijn dat dan allemaal wahhabieten in Maleisië, Koerdistan en Oman (waarvan de bevolking nota bene voor driekwart uit Ibadi's) bestaat? Dat lijkt me toch wat vergezocht.
En als vrouwenbesnijdenis louter een Afrikaanse traditie is die niets met de islam te maken heeft - zoals vaak wordt beweerd - hoe komt het dan dat deze praktijk zo wijdverbreid is in Maleisië, helemaal aan het andere eind van de wereld?
Sla eens een klassiek commentaar op de fiqh op, en dan kom je er al snel achter dat geen daarvan vrouwenbesnijdenis afwijst. De posities variëren van verplichting via aanbevolen tot dat het een attentie is voor de echtgenoot. Zelfverzonnen traditie? Nieuwlichterij zegt u? Misschien is het een idee voortaan uw huiswerk even te doen voordat u uw mening ten toon stelt.
Dat vrouwenbesnijdenis nooit is aangeslagen in Marokko en Turkije, en moslims in en uit die streken het dus een rare en bizarre praktijk vinden, neemt niet weg dat het elders - van Egypte tot aan Maleisië en Indonesië de gewoonste zaak van de wereld is en nog altijd wordt gelegitimeerd met... een beroep op de religieuze traditie.
Daar kun je voor wegkijken - zoals u inderdaad keer op keer pleegt te doen - of je kunt dat onder ogen zien.
Bart Voorzanger - 24/02/2014 21:17
Mijn onwetendheid is ongetwijfeld groot, en ik ben dan ook dankbaar voor elke correctie. Maar het feit blijft dat erg veel moslims de besnijdenis van meisjes afwijzen. Wat Blessing wil verklaren is dat die praktijk zich sterk verbreidt in delen van de islamitische wereld waar hij tot voor kort niet of nauwelijks voorkwam. Hij verklaart dat door te wijzen op een verworteling in ‘de’ islamitische traditie. Maar zo’n verklaring maakt het feit dat vrouwenbesnijdenis in aanzienlijke delen van de islamitische wereld, in elk geval tot voor kort, niet voorkwam, en dat veel moslims die gewoonte ronduit afwijzen, juist onbegrijpelijker. Aan een verklaring die meer vragen oproept dat hij beantwoordt, heb je niet zoveel. Mij lijkt de missionaire activiteit van met name de Wahabitische minderheid die dankzij een wonderlijk mengsel van westers anti-islamisme en Arabisch oliegeld de wind aardig mee heeft, dan toch verhelderender. En wat is dan zinniger, een verhaal over de vermeende diepe islamitische wortels van deze vorm van vrouwenmishandeling, of een verhaal over de andere kant van de medaille, over islamitische rechtstradities die afzien van een oordeel over die besnijdenis of die zelfs nadrukkelijk afwijzen, en over honderden miljoenen moslims die de ‘terugkeer’ naar een zelf verzonnen traditie van die wahabieten en andere radicalen met nog meer angst vervult dan u of mij omdat die hen een stuk persoonlijker raakt dan ons?
Los daarvan, ik heb het niet erg op beweringen over ‘verworteling’ in ‘tradities’ om de simpele reden dat die op de keper beschouwd erg weinig betekenen. U verwoordt dat wat anders: “daarmee is nog niet alles gezegd”, maar volgens mij zijn we het op dat cruciale punt eens.
Alleen, uitspraken vragen om betekenis, en waar de spreker verzuimt die te geven, vult de luisteraar die zelf in. Zowel islamofobe toehoorders als radicale wahabieten – groepen die het over de islam opmerkelijk vaak eens zijn – horen de spreker bevestigen dat vrouwenbesnijdenis en islam onverbrekelijk verbonden zijn. Welnu dat dachten ze al. En de resterende meerderheid van de moslims horen hem beweren dat hun alleszins vreedzame en menslievende geloof in werkelijkheid iets monsterlijk is. Dat geeft ze niet echt het gevoel dat ze welkom zijn. En dat is jammer, want voor wat zowel zij als wij willen – een wereld zonder wreedheden – hebben we elkaar echt hard nodig.
U schrijf eerder dat ik ‘wegkijk’ als er weer eens ergens een groep moslim iets akeligs aanricht. En als het u gelukkig maakt mij en vele anderen zo weg te zetten, moet u dat vooral blijven doen. Maar ik daag u uit één passage in mijn schrijfsels aan te wijzen waarin ik ontken dat er moslims zijn die, en dat vaak expliciet uit naam van hun geloof, akelige dingen doen. U kunt mij verwijten dat ik die dingen niet steeds weer expliciet benoem en er uitputtend de staf over breek. Maar me dunkt dat er voldoende anderen zijn die daar enthousiast werk van maken. Het zinnigste wat mij dan te doen staat is erop wijzen dat het om minderheden gaat, dus dat we die akeligheden niet als wezenskenmerk van de islam moeten gaan zien. Als het wegkijk-verwijt ergens terecht is, dan juist daar waar mensen die minderheden voor de norm, voor de ware, in ‘de’ traditie verwortelde islam, houden. Als we collectief voor die vorm van wegkijkien kiezen, komen we in een wereld terecht waarin de oorlog tegen de terreur, en de oorlog tegen vrouwenonderdrukking, een oorlog tegen de islam wordt.
Tjerk Muller - 24/02/2014 18:08
U geeft daarmee vooral blijk van uw eigen onwetendheid.
In de Shafi'i-rechtstraditie wordt vrouwelijke besnijdenis beschouwd als verplicht; in de Hanbalitische traditie als sterk aanbevolen tot verplicht; en in de Malikitische en Hanafitische traditie als een eigen keuze maar in lijn met de islamitische overlevering.
Dat is allemaal eenvoudig na te zoeken. Je kunt er de ogen voor sluiten, zoals u doet, maar dan misken je de rol van de religieuze traditie in de voortzetting, handhaving en verbreiding van vrouwenbesnijdenis.
Waar het misgaat is dat u Blessing leest als zou hij stellen dat vrouwenbesnijdenis onlosmakelijk verbonden is met de islam, en dat dus de islam als zodanig bestreden dient te worden om vrouwenbesnijdenis uit te bannen.
Maar dat is niet wat Blessing zegt: wat hij wel zegt is dat de legitimatie van vrouwenbesnijdenis wel degelijk breed verworteld is in de islamitische juridische traditie en dat je dat maar beter onder ogen kunt zien, omdat je anders helemaal niet kunt begrijpen waarom een groot aantal moslims - van Afrika tot aan Zuid-Oostazië - het blijven doen.
Indien je werkelijk een punt wilt maken dat hout snijdt, dan zou je er tegenover moeten zetten dat vrouwenbesnijdenis weliswaar verworteld is in de islamitische traditie, maar daarmee nog niet alles gezegd is:
Al-Azhar en zelfs Yoesoef al-Qaradawi - eerder nog voorstanders van vrouwenbesnijdenis - hebben de praktijk een paar jaar terug bij nader inzien veroordeeld. Dit omdat de authenticiteit van de hadieths waarmee het werd gelegitimeerd dubieus is en het medisch argument (lees: de aanklacht van artsen) voor hen dan doorslaggevend wordt.
Hetgeen dan weer een fraaie illustratie zou zijn dat de islamitische traditie ook weer niet geheel en al in steen staat gegrift. Delen ervan staan in was geschreven. Maar om te weten welke, moet je er wel een kaarsje bij houden.
Bart Voorzanger - 24/02/2014 15:59
Blessing zegt zo ongeveer letterlijk dat het belangrijk is de link tussen vrouwenbesnijdenis en islam te leggen omdat bestrijding van het eerste alleen slaagt als we die link erkennen. Ik breng daartegenin dat die link alleen bestaat in de Wahabitische islam dus dat we er alles aan moeten doen die de wind uit de zeilen te nemen. En dan helpt het bepaald niet de islam voor te stellen als een monolithisch blok met abjecte tradities.
@Carla: ?
@Shabnam Theunissen: precies, dat bedoel ik. Dank.
shabnam theunissen - 24/02/2014 11:32
Tjerk Muller - 24/02/2014 01:44
Hij begint zijn stuk met een ad hominem-aanval door middel van een sneer dat Maurice Blessing helemaal niet blijkt te werken bij de UvA.
Bekijken we dan het artikel van Blessing op de website van Trouw, dan blijkt daar te staan: "[Blessing] doceerde sharia (islamitisch recht en moraal) aan de UvA" Doceerde, verleden tijd dus.
Kortom, Voorzanger leest niet goed. Dat breekt hem ook op in de centrale stelling van z'n betoog, waarin hij Blessing verwijt dat deze beweert dat vrouwenbesnijdenis een praktijk is die "wezenlijk [is] voor de islam en onverbrekelijk verbonden met de shari’a."
Wie het stuk van Blessing op de site van Trouw leest, komt er al snel achter dat Blessing zulks helemaal niet beweert.
Wat Blessing wel beweert is dat vrouwenbesnijdenis stevig wortelt in de islamitische traditie, hetgeen verklaart waarom het (a) zo wijd verbreid is in de islamitische wereld: van Soedan tot Egypte (97%) en van Koerdistan (72,7%) tot aan Indonesië en (b) een hoge vlucht neemt wanneer zeer orthodoxe vormen van islam aan aanhang winnen in een land.
Dat zijn een paar ongemakkelijke waarheden waarvoor types als Bart Voorzanger liever wegkijken.
En wegkijken doet Voorzanger dan ook keer op keer: of het nu om het agressieve seksisme en de misogynie gaat onder islamitische mannen in Brussel, of het antisemitisme binnen de Turkse en Marokkaanse gemeenschappen in Nederland: Voorzanger vindt altijd wel een excuus of een afleidingsmanoeuvre. Let daar toch niet op! Kijk hier! Dit is al bijna net zo erg, toch?!
Ik wil niet moeten hoeven kiezen tussen islambashers al Elma Drayer en wegkijkers als Bart Voorzanger. Ik kan ze beiden namelijk niet serieus nemen.
