Sociaal-economische integratie moet terug op politieke agenda
In opinie door Roemer van Oordt op 12-03-2014 | 17:47
Tekst: Roemer van Oordt
Gisteren presenteerde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) een diepgravende studie naar de arbeidsmarktparticipatie in de afgelopen jaren van recessie onder migranten en vluchtelingen. De onderzoekers schotelen ons trieste cijfers met veel bekende oorzaken voor. Conclusie: de crisis treft deze groepen veel harder dan de rest en dat is lang niet altijd te wijten aan onvoldoende opleiding, motivatie of ervaring. Sterker nog; uit het onderzoek blijkt opnieuw dat bij gelijke kwalificaties ze veel minder kans op een baan maken. Asscher's aangekondigde aanpak van vooroordelen en discriminatie op de arbeidsmarkt zal dan ook meer moeten brengen dan goedbedoelde, vaak (te) vrijblijvende maatregelen, zoals 'intercedenten-apps-pilots' en diversiteitsbeleid ‘nieuwe stijl’. Werk aan de winkel voor politiek en werkgevers, zou je zeggen.
Het Jaarrapport integratie 2013 (vroeger Rapport Minderheden) van het SCP staat, met instemming van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) Lodewijk Asscher, volledig in het teken van arbeids- en inkomenspositie van migrantengroepen. Het verschil met eerdere jaarrapporten is gelegen in het feit dat daarin aandacht werd besteed aan andere domeinen, waaronder onderwijs, criminaliteit, wonen en sociaal-culturele positie. In de inleiding beschrijven de onderzoekers hun drijfveer voor deze in mijn optiek zeer terechte keuze:
‘In de afgelopen vijftien jaar is intensief en vaak op het scherpst van de snede debat gevoerd over de integratie van migrantengroepen. Daarbij ging het doorgaans over de sociaal-culturele kant van integratievraagstukken, onder meer tot uiting komend in vragen over mate en betekenis van culturele verschillen, de rol van de islam daarin en de interetnische contacten en verhoudingen. Ook de beleidsdiscussie stond in de laatste jaren sterk in het teken van de sociaal-culturele integratie. Dat is een belangrijk verschil met de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw, toen integratie vooral werd gekoppeld aan achterstanden in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. Deze onderwerpen zijn op de achtergrond geraakt. Vanwege de economisch ongunstige situatie in de afgelopen jaren is het de vraag of dit terecht is. Er zijn duidelijke signalen dat het hierdoor met de arbeidsmarktpositie van migrantengroepen de verkeerde kant opgaat’.
Cijfers
De cijfers spreken boekdelen. De werkloosheid onder niet-westerse migranten is meer dan driemaal zo hoog als onder autochtonen: 16 tegen 5 procent. Bij jongeren (15-24) is het verschil gigantisch 28 tegen 10 procent, met Marokkaanse jongeren als negatieve uitschieter (37 procent). Jongeren uit niet-westerse migrantengroepen die wel werk hebben, moeten het vaker doen met een flexibel contract (2 van de 3). Belangrijk bij al deze cijfers is vooral ook dat het verschil tussen het aantal niet-westerse allochtonen en autochtonen dat betaald werk heeft sinds 2008 weer is toegenomen. De crisis raakt migranten en hun kinderen extra hard. Migrantengroepen zij dus bij uitstek gevoelig voor conjuncturele ontwikkelingen.
Naar opleiding
Dat het afronden van een opleiding in verhouding vooral voor migrantenjongeren belangrijk is ,wordt door het SCP-rapport opnieuw onderschreven. Onder voortijdige schoolverlaters is de situatie dramatisch. Van de Marokkaanse jongeren die zonder diploma van school gaan, is bijna zestig procent werkloos Maar ook met diploma zijn de verschillen opzienbarend. Anderhalf jaar na afronding van het mbo is 19 procent van niet-westerse migrantenjongeren werkloos, tegenover 5 procent van de autochtone Nederlanders. Van niet-westerse migranten met een hbo-diploma is na anderhalf jaar 15 procent werkloos. Bij autochtonen is dat 6 procent.
Bijstand, inkomen en armoede
Niet-westerse migranten zijn veel vaker dan autochtone Nederlanders afhankelijk van een bijstandsuitkering: 12 tegen 2 procent. Bij vluchtelingen ligt dit aandeel nog veel hoger. Van de Somalische vluchtelingen is nagenoeg de helft daarop aangewezen. De inkomenspositie van niet-westerse migranten blijft fors achter. Gemiddeld bedraagt hun huishoudinkomen 18.000 euro per jaar, tegenover 25.000 euro bij autochtone Nederlanders. Van volwassen niet-westerse migranten leeft één op de zeven in armoede; bij kinderen is dat zelfs één op vier, tegen 1 op de 16 bij autochtone kinderen
Lichtpuntjes
Er zijn een paar lichtpuntjes. Zo is het beroepsniveau van migranten sinds het begin van deze eeuw wel toegenomen. Tussen 2001 en 2012 steeg het aantal migranten op een hoog beroepsniveau van 19 naar 24 procent. Ook het aantal migrantenvrouwen met een betaalde baan nam toe. Hierbij is onder meer van belang dat het aandeel vrouwen uit migrantengroepen dat stopt met werken na geboorte van een kind, is gedaald. Een aanzienlijk deel van de vrouwen met kinderen verschijnt bovendien weer op de arbeidsmarkt. Tot slot is er als migranten eenmaal binnen zijn en een baan hebben weinig sprake van dicrininatie (post-entry-discriminatie).
Verklaringen: zoekgedrag en discriminatie
Het gapende gat tussen de hoogte van de (jeugd) werkloosheid van migrantengroepen en autochtonen blijkt maar voor een beperkt deel te verklaren door verschillen in opleidingsniveau en andere human capital-factoren als opleidingsrichting, ervaring enwerkloosheidsgeschiedenis. Niet-westerse migranten met dezelfde kenmerken als autochtonen hebben minder kansen op (vast) werk. Andere factoren moeten dus een rol spelen. Die zouden volgens het SCP te maken kunnen hebben met ‘de intensiteit enefficiëntie van het zoekgedrag van migranten(jongeren)’. Daarmee wordt in gewone mensentaal bedoeld dat zij minder actief en bedreven zijn in het solliciteren, doorgaans zwakkere sociale netwerken hebben voor het vinden van een baan en dat hun sociale vaardigheden - naar Nederlandse maatstaven - vaak minder goed zijn ontwikkeld.
Daarnaast is volgens het SCP discriminatie een factor. Daarbij refereert het onderzoeksbureau ondermeer naar recente eigen studies van Iris Andriessen, die laten zien dat in selectiebeslissingen de etnische achtergrond van een sollicitant een rol speelt. Bij de beoordeling van een sollicitatiebrief of een bezoeker aan een uitzendbureau maakt het uit tot welke groep je wordt gerekend. De zogenaamde pre-entry-discriminatie op de Nederlandse arbeidmarkt is hardnekkig. Conclusie: migranten hebben dus een grotere kloof te overbruggen dan autochtonen.
Reactie van Asscher
Verantwoordelijk minister Asscher zei het onaanvaardbaar te vinden als mensen op de arbeidsmarkt worden gediscrimineerd vanwege hun afkomst. “Discriminatie is strafbaar. Als bedrijven discrimineren moeten ze worden aangepakt”, gaf hij aan. Hij roept sollicitanten die discriminatie ervaren op om aangifte te doen. Asscher wil snel maatregelen nemen en zich daarbij vooral richten op het bestrijden van discriminatie aan de voordeur, bij het werven van personeel en bij sollicitaties. Daar hebben migranten en hun kinderen volgens de minister vooral last van vooroordelen.
De minister voelt zich door het rapport 'extra gemotiveerd' om discriminatie op de arbeidsmarkt effectiever en intensiever aan te pakken. Hij kondigde 'een stevig pakket maatregelen' aan om dit probleem aan te pakken. Welke maatregelen Asscher precies zal nemen, kon hij nog niet zeggen. Wel staat in elk geval vast dat bedrijven die worden veroordeeld voor discriminatie, geen overheidsopdrachten meer krijgen. Verder wacht hij eerst het advies van de Sociaal Economische Raad (SER) af.
Kortzichtige reactie PVV
De PVV wil het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) opheffen, omdat het onderzoeksbureau "in alle politieke correctheid heeft besloten criminaliteit, voor het eerst, niet mee te nemen”, In een persverklaring, spreekt de PVV van "een absurde beslissing gezien de enorme problemen op dit terrein”. De PVV stuurde met de persverklaring het SCP-rapport mee en schond daarmee het embargo waarmee het stuk was verspreid onder politici en journalisten.
Volgens SCP-directeur Kim Putters is de beslissing helemaal niet vreemd, omdat het SCP het ene jaar een algemeen rapport over integratie opstelt, inclusief cijfers over criminaliteit, en in het andere jaar kiest voor een thema, in dit geval de arbeidsmarkt. Asscher steunt die werkwijze.
Ook een van de auteurs, Willem Huijnk, spreekt in het Parool over een vreemde reactie: “Het rapport is een verdiepende studie naar allochtonen op de arbeidsmarkt. 'Eén telefoontje en ik had ze uit de droom kunnen helpen. Er staat ook niets in over gezondheid of onderwijs: ook onderwerpen die je mag verwachten in een breed jaarverslag. Maar misschien dat de huisartsen en de leraren me straks ook gaan bellen.”
Lokale respons
Ut Amsterdam kwam verantwoordelijk wethouder Andrée van Es met een relevantere reactie:
‘Niet voor niets doen we in Amsterdam alles om jongeren aan coaches te koppelen, om stageplekken te regelen, om discriminatie te bestrijden, en om initiatieven te steunen die jongeren aan een baan helpen. De 1100 jongeren die via de Dienst Werk en Inkomen aan het werk zijn gegaan, zijn gelukkig net zo divers als de Amsterdamse samenleving. En toch zijn dit harde mokerslagen, deze cijfers. Ik wil dan ook iedere Amsterdammer oproepen, werkgevers, werknemers, zzp'ers, grote, kleine ondernemers, scholen, buurtbewoners, om met ons nog meer te doen om discriminatie Amsterdam uit te krijgen, om te beginnen als het gaat om banen’.
Ook (r)emigratiedeskundige Jan Beerenhout liet zich niet onbetuigd. Hij stelt terecht dat in het SCP-rapport niets staatc over emigranten en remigranten, terwijl dat toch ook migranten zijn. Hij vraagt zich af: “Hoe gaat het daarmee in de buitenlanden? Wat kunnen wij van hun slaag- en faalfactoren leren?”
Reactie Marokkaanse-Nederlanders
Het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders kwam met een persbericht. Daarin stelt het SMN ondermeer dat het de hoogste tijd is dat werkgevers hun verantwoordelijkheid nemen en het taboe op het erkennen van discriminatie in eigen kring doorbreken. Ook moet de overheid inzetten op een hardere aanpak van discriminatie en een effectiever arbeidsmarktbeleid. De SMN roept verder politieke partijen op om bestrijding van discriminatie hoog op de landelijke en lokale agenda te zetten. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart hebben zij daar volgens de SMN een uitgelezen kans voor.
Jongerenvakbond
De hoge jeugdwerkloosheid cijfers onder niet-westerse migranten is volgens CNV Jongeren ‘zorgelijk’. De jongerenvakbond pleit daarom voor het invoeren van positieve discriminatie om de grote verschillen tussen de jeugdwerkloze niet-westerse migranten en autochtonen te verminderen. Positieve discriminatie is in de optiek van voorzitter Michiel Hietkamp geen doel op zich, maar een middel om de jongeren die evenredig hard worden getroffen op de arbeidsmarkt meer perspectief te kunnen bieden. De 200 miljoen die in sectorplannen is vrijgemaakt voor de aanpak van jeugdwerkloosheid kan worden ingezet om de hoge werkloosheid onder niet-westerse migranten aan te pakken.
Conclusie: structurele integratie terug op de agenda
Het SCP-rapport laat zien dat de problemen rond de structurele positie van migrantengroepen allerminst zijn verdwenen en dat conjuncturele ontwikkelingen een grote invloed hebben op hun arbeidsmarktpositie. Voltooien van opleidingen en een betere beheersing van de Nederlandse taal maken dat migranten hier meer bestand tegen zijn. Voortzetten van beleid gericht op het terugdringen van voortijdig schoolverlaten is essentieel. In dat perspectief wijst het rapport ook terecht op de moeilijkheden van studenten uit migrantengroepen om een stage te vinden.
Algemene achterstandsfactoren verklaren maar voor een deel de geconstateerde verschillen in werkloosheid. Exclusief algemeen (achterstands)beleid zal de kloof tussen migranten enarbeidsvraag volgens de onderzoekers niet volledig wegnemen. Dat is wel de opdracht die we met z’n allen hebben. Het SCP ziet mogelijkheden in het verbeteren bij migranten(jongeren) van het zoekgedrag en sollicitatievaardigheden verbeteren. Specifiek wordt het mentorproject van de SER genoemd, dat netwerken van migranten en van werkgevers met elkaar verbindt.
Belangrijker: het SCP-rapport stelt dat (statistische) discriminatie de instroom van werkzoekenden uit migrantengroepen blokkeert. Ongunstige beelden over migrantengroepen zijn van invloed op het al dan niet aannemen van een individuele werkzoekende uit die groep. Dat betekent dat selectiebeslissingen niet etnisch neutraal zijn en vooroordelen een rol spelen. Kritisch nadenken over mogelijke belemmeringen in de gangbare wijze van werving en selectie kan volgens het SCP een belangrijke bijdrage bieden om meer migranten in dienst te nemen. Het SCP ziet wel iets in een ‘diversiteitsbeleid nieuwe stijl’. Dat nieuwe diversiteitsbeleid richt zich niet langer op maatschappelijke, maar op bedrijfsmatige overwegingenen van quota en benadrukt de economische betekenis van diversiteit van individuen, niet van groepen.
Aan die aanpak zit wel een flinke keerzijde, die het SCP niet ontkent. In het verleden is immers gebleken dat diversiteitsbeleid (te) vrijblijvend is en vaak blijft steken in goede bedoelingen. De net ontwikkelde ‘intercedenten-app-pilot’ is daar op het eerste gezicht een mooi voorbeeld van. Maar wie weet, zet het wel zoden aan de dijk. Linksom of rechtsom: het voortdurend betrekken van de vraagzijde van de arbeidsmarkt is een onmisbare voorwaarde voor het terugdringen van de dramatische (jeugd)werkloosheid onder migrantengroepen. Daarom moet structurele, sociaal-economische integratie terug op de politieke agenda en moet discriminatie op de arbeidsmarkt hoe dan ook keihard worden bestreden. Dat vraagt om daadkracht van de overheid, de uitzendbranche en werkgevers(organisaties). Het wachten is allereerst op de stevige aanpak van Asscher.
Roemer van Oordt is redacteur van Republiek Allochtonië
Meer over werkloosheid onder migranten op dit blog: hier, over discriminatie op de arbeidsmarkt: hier en over sociaal-economische integratie: hier
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door ons te steunen
Meer over arbeidsmarkt, armoede, asscher, discriminatie, migranten, roemer van oordt, SCP, werkloosheid.
