Ons parlement is best divers
In opinie door Roos van der Zwan op 10-02-2017 | 12:02
Door Roos van der Zwan
Zijn politici met een migratieachtergrond ondervertegenwoordigd in de Tweede Kamer? Veel minder dan doorgaans gedacht wordt, blijkt uit onderzoek. Turkse en Marokkaanse Nederlanders zijn zelfs oververtegenwoordigd in ons parlement.
Hoe divers en hoe representatief is ons parlement? In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezing is er weer de nodige belangstelling voor de samenstelling van de kandidatenlijsten.[1] Het aantal vrouwelijke Kamerleden is nog altijd laag (58 van de 150).[2] Hetzelfde geldt, minder verwonderlijk, voor Kamerleden zonder hbo- of universitaire opleiding. Met DENK als een van de nieuwste partijen in het politieke landschap is er meer aandacht voor etnische diversiteit. Hoewel DENK stelt de belangen van alleNederlanders te willen behartigen, lijkt de beweging zich met name te richten op het vertegenwoordigen van de belangen van Nederlanders met een migratieachtergrond. Het beeld is dat zij ondervertegenwoordigd zijn in politieke instituties. Dat blijkt genuanceerder te liggen en maar ten dele waar.
Eerder onderzoek: Nederland doet het best goed
Sommige onderzoekers, zoals Hannah Pitkin, stellen dat het niet uitmaakt wie de volksvertegenwoordigers zijn, het is belangrijker dat de belangen van de bevolking behartigd worden. Dat dit niet helemaal opgaat, blijkt wel uit het belang dat wordt gehecht aan de aanwezigheid van vrouwen in de politiek. Anne Philips, die het boek The Politics of Presence schreef, stelt dat gebrek aan diversiteit een signaal van uitsluiting afgeeft aan zowel meerderheids- als minderheidsgroepen. Dergelijke uitsluiting van het politieke proces kan minderheidsgroepen het gevoel geven dat ze er niet bij horen in de Nederlandse samenleving. Uit eerder onderzoek blijkt dat Nederland het in vergelijking met andere landen vrij goed doet als het gaat om de vertegenwoordiging van Nederlanders met een migratieachtergrond in de politiek. Waar in Nederland in 2006 elf procent van de Kamerleden een niet-westerse achtergrond had, was dat bijvoorbeeld in Frankrijk (2007) en Duitsland (2009) respectievelijk maar 0,7 en 0,8 procent.[3]
Minderheden in de Tweede Kamer enigszins ondervertegenwoordigd
Met Marcel Lubbers en Rob Eisinga onderzocht ik hoe het sinds de verkiezingen van 2012 staat met de vertegenwoordiging van etnische minderheden in de Tweede Kamer. In ons onderzoek keken wij ook naar de invloed van partijen op de politieke vertegenwoordiging van Nederlanders met een migratieachtergrond. Politieke partijen bepalen wie er op de kandidatenlijst geplaatst wordt en in welke volgorde. Ze spelen daarmee ook een rol in de samenstelling van de Tweede Kamer. Stemmers kunnen niet kiezen voor een kandidaat met een migratieachtergrond als die niet op de lijst staat. Bovendien hebben kandidaten die lager op de lijst staan een kleinere kans om gekozen te worden. Daarom onderzochten wij zowel kandidaten op de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamerverkiezing van 2012 als Kamerleden. Van alle 647 kandidaten waren er 77 met een migratieachtergrond, bijna twaalf procent. Van alle zittende Tweede Kamerleden hebben er achttien, ook twaalf procent, een migratieachtergrond. Onder de bevolking met een Nederlandse nationaliteit is dat ongeveer zestien procent. Nederlanders met een migratieachtergrond zijn daarmee enigszins ondervertegenwoordigd in de Tweede Kamer, maar in veel mindere mate dan dat in andere landen het geval is.
Marokkaanse Nederlanders zijn oververtegenwoordigd
Bij een uitsplitsing blijkt echter dat de vertegenwoordiging sterk verschilt per groep. Een aantal groepen zijn oververtegenwoordigd en andere juist ondervertegenwoordigd. Figuur 1 laat zien dat Nederlanders met een Turkse of Marokkaanse achtergrond goed vertegenwoordigd zijn. Sterker nog: Marokkaanse Nederlanders zijn zelfs oververtegenwoordigd. De migrantengroepen die het vaakst in het nieuws zijn en regelmatig onderwerp van debat zijn in zowel de media als de politiek, blijken dus goed vertegenwoordigd te zijn. Hoewel dit na de aankomende verkiezingen uiteraard anders kan zijn, zijn er verschillende verklaringen mogelijk voor deze oververtegenwoordiging. Allereerst is het een teken van goede integratie: politieke participatie is een aspect van de integratie van migranten. Het is ook mogelijk dat Turkse en Marokkaanse Nederlanders juist de politiek in gaan omdat ze zo vaak onderwerp van debat zijn en op deze manier hun positie in de samenleving willen versterken.
Figuur 1: aandeel etnische minderheden in de bevolking, onder kandidaten en Kamerleden
Bron: CBS, 2016; van der Zwan, Lubbers & Eisinga, 2017.
We onderzochten ook de invloed van verschillende partijkenmerken op de vertegenwoordiging van minderheden binnen een partij. Partijen met positievere standpunten over migratie en integratie, bijvoorbeeld over de rechten van migranten, plaatsen meer Nederlanders met een migratieachtergrond op hun kandidatenlijst. Bovendien laat het onderzoek zien dat etnische minderheden in deze partijen ook op een hogere plek terechtkomen dan minderheden in partijen die er strengere standpunten over migratie en integratie op nahouden. Nederlanders met een migratieachtergrond in dergelijke partijen hebben dus meer kans op een zetel. Sommige partijen kennen ook diversiteitsnetwerken om de vertegenwoordiging van minderheden binnen de partij te bevorderen. Dergelijke netwerken lijken er echter niet voor te zorgen dat Nederlanders me een migratieachtergrond hoger op de kandidatenlijst geplaatst worden.[4] In sommige partijen mogen alle leden meebeslissen, terwijl in andere de partijtop over de kandidatenlijst gaat. Dat heeft evenmin nauwelijks effect op de vertegenwoordiging van migranten binnen die partij.
Een afspiegeling van de samenleving?
Hoewel Nederlanders met een migratieachtergrond over het algemeen ondervertegenwoordigd zijn, is ons parlement etnisch eigenlijk best divers. Twee van de grootste migrantengroepen in Nederland zijn bovendien goed vertegenwoordigd. De kans op politiek succes voor Nederlanders met een migratieachtergrond is het grootst bij partijen met positieve standpunten over migratie en integratie. Dat lijkt vanzelfsprekend. Het laat echter wel zien dat partijen die dergelijke standpunten uitdragen hier zelf ook naar handelen. Hoewel de politieke afvaardiging van Nederlanders met een migratieachtergrond in kwantitatieve zin beter is dan vaak gesteld, blijft het de vraag in welke mate etnische minderheden zich daadwerkelijk vertegenwoordigd voelen in de politiek. Dat is niet alleen een kwestie van aantallen en bovenal lastig te achterhalen. Niet alleen omdat zij minder vaak meedoen aan surveyonderzoek, maar ook omdat de groep divers is en verschillende belangen heeft.
Roos van der Zwan is als promovenda verbonden aan de afdeling sociologie van de Radboud Universiteit Nijmegen. Dit artikel is gebaseerd op het (nog niet gepubliceerde) onderzoek met Marcel Lubbers en Rob Eisinga: ‘The political representation of ethnic minorities in the Netherlands’. Dit stuk verscheen eerder op de website voor socialevraagstukken en is in overleg met de auteur ook op Republiek Allochtonië geplaatst.
Noten:
[1] Zie bijvoorbeeld ‘Het nieuwe Kamerlid is hoogopgeleid, Randstedelijk en man’ (Trouw, 20 januari 2017).
[2] ‘Mannen zijn stevige debaters, vrouwen kijvende wijven’, (De Volkskrant, 3 september 2016).
[3] Bloemraad, I. (2013). Accessing the corridors of power: Puzzles and pathways to understanding minority representation. Westerm European Politics, 36(3).
[4] Overigens wordt dit ook aangehaald door (oud-)CDA-leden, zie bijvoorbeeld: ‘CDA, deze witte kieslijst is een volkspartij onwaardig’ (NRC Handelsblad, 8 september 2016) en ‘Hoe het CDA zijn kandidatenlijst niet liet verkleuren’ (de Volkskrant, 24 november 2016).
Zie ook:
Minimaal 8 Nederlanders met niet-westerse migratieachtergrond verkiesbaar
Meer artikelen over de Tweede Kamerverkiezingen hier.
Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.
Republiek Allochtonië wordt op vrijwillige basis onderhouden. Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!
Meer over #tk2017, diversiteit, kandidaten, onderzoek, parlementsleden, politiek, roos van der zwan.
