Home » Blog » Opinie » Je ne suis pas un de ces cons de Charlie!

Je ne suis pas un de ces cons de Charlie!

In opinie door Eric Hulsens op 12-02-2015 | 09:39

Tekst: Eric Hulsens

Charlie Hebdo vertegenwoordigt een westerse vorm van fundamentalisme, dat van de ongelimiteerde en ongeremde vrijheid van meningsuiting. Dat stelt Eric Hulsens. Veel van wat Charlie Hebdo deed, was volgens hem schadelijk, een onwijs gebruik van de vrijheid van meningsuiting. Een voorpublicatie uit Hulsens' binnenkort te verschijnen boek: Bloot of boerka?

Nu de emoties na de aanslagen van Parijs een klein beetje zijn bedaard (maar niet de verontwaardiging, hoop ik) en er iets meer afstand kan worden genomen, is het een goed moment om wat klare taal te spreken over de gebeurtenissen en hun achtergrond. Dat veel mensen meeleven met de slachtoffers van de aanslag is begrijpelijk en volkomen terecht. Het gebeurde is afschuwelijk, is onethisch, hoort zich niet te herhalen. Die bewogenheid leidde tot de veelgehoorde slogan: Je suis Charlie. Maar er is geen reden om uit verontwaardiging over het moorden de activiteiten van Charlie Hebdo sympathiek te vinden en je met de omgebrachte medewerkers te identificeren. Veel van wat Charlie Hebdo deed, was schadelijk, een onwijs gebruik van de vrijheid van meningsuiting.

Het fundamentalisme van Charlie Hebdoⁱ

Charlie Hebdo vertegenwoordigt een westerse vorm van fundamentalisme, dat van de ongelimiteerde en ongeremde vrijheid van meningsuiting (wat vooral tot uiting komt in de satirische cartoons van het blad). Eigenlijk bestaat die vrijheid nergens – overal zijn er spelregels en wetten die er grenzen aan stellen. Het geven van voorbeelden lijkt op het intrappen van een open deur: racisme, antisemitisme, negationisme, smaad, aanwakkering van haat, oproepen tot geweld, kinderpornografie… En toch lees je in de krant: ‘En het recht op vrije meningsuiting is heilig. Ook als de profeet Mohammed het onderwerp van spot is. Iedereen moet dat snappen en zich daar naar gedragen.’ Het recht op vrije meningsuiting is helemaal niet heilig, het is aan alle kanten beknot, en niet zonder reden. Alleen is die beknotting nogal asymmetrisch: maak geen grapje over de holocaust of zeg niets onvoorzichtig over Joden, of je wordt voor de rechter gesleept. Maar in de richting van de islam moet alles kunnen. 

Ook bij Charlie Hebdo tref je diezelfde asymmetrie aan. Het blad heeft immers al eens een medewerker ontslagen omdat hij antisemitisch werd bevonden. (Het werd daarvoor veroordeeld en moest 90.000 euro boete betalen.ⁱⁱ) Maar tegenover de islam vindt Charlie Hebdo dat niets te grof of te kwetsend is om het te publiceren. Oud-medewerker Olivier Cyran, die kort voor 9/11 de redactie verliet omdat hij de baas niet meer zag zitten, beschreef ooit in een virtuoos polemisch stuk hoe de redactie een ‘schrijnende verandering’ onderging na 9/11 en evolueerde naar een "islamofobe neurose". In de edito’s van chef Philippe Val werd, zo zegt hij, de Arabisch-islamitische wereld beschouwd als "een oceaan van barbaarsheid die op elk moment het eilandje van hoge cultuur en democratisch raffinement dat voor hem Israël was, kon overspoelen". Geleidelijk aan werd "het en vrac beschuldigen van 'baardmannen', van vrouwen met een hoofddoek en van hun denkbeeldige medeplichtigen tot een obligate centrale as van de journalistieke en satirische productie". Caroline Fourest, die tot de redactie was toegetreden, interviewde met bewondering de Nederlandse tekenaar Gregorius Nekschot, de man die een imam, verkleed als Kerstman, een geit liet neuken, met een onderschrift over de noodzaak om verschillende culturen te integreren. Toelichting van Nekschot: "de moslims moeten begrijpen dat humor al eeuwenlang een onderdeel is van onze tradities". 

Blijkbaar in diezelfde fijnzinnige culturele traditie bracht Charlie Hebdo een spotprent met vrouwen die geknield en voorovergebogen bidden voor een als Ka’aba vermomde "mère mecquerelle", waarbij uit het gewaad van de vrouwen een vierkant is weggesneden zodat ze met hun billen bloot zijn.
"Maar", zo zegt Olivier Cyran, "ik schrijf u niet om u over goede smaak te spreken, maar wel over het land dat u onleefbaar hebt helpen maken. (…) Het obsessionele bombarderen van de moslims waar uw blad zich al ruim tien jaar aan overgeeft heeft heel concrete effecten. Het heeft er krachtig toe bijgedragen om in de publieke opinie van ‘links’ de idee te verspreiden dat de islam een van de grote problemen is van de Franse samenleving. Dat moslims door het slijk halen niet langer een privilege is van extreem-rechts, maar een recht op onbeschoftheid dat geheiligd is door de laïciteit, door de republiek, door het idee van ‘samenleven’ – en zelfs, laten we niet krenterig zijn met alibi’s, door de rechten van de vrouw. Het is nu immers toch ruim aanvaard dat de uitsluiting van een jong meisje met een hoofddoek niet ingegeven is door stupide discriminatie, maar door een gedegen feminisme dat erin bestaat in te hakken op wie men wil bevrijden."ⁱⁱⁱ

Bête et méchant

Een andere kant van de zaak is het effect dat de publicatie van spotprenten over de Profeet heeft. Als je namelijk met 99,9999 % waarschijnlijkheid weet dat het publiceren daarvan ertoe leidt dat westerlingen (christenen, medewerkers van Franse instellingen in het buitenland…) het leven zullen laten door de woede die de publicatie opwekt, sta je voor een immense ethische verantwoordelijkheid. Maar Charlie Hebdo karakteriseert zichzelf olijk én pijnlijk correct als een journal irresponsable. Hier heb je te maken met kunst en journalistiek zonder verantwoordelijkheidsgevoel. Fundamentalisme van de vrijheid, zonder realiteitszin en zonder pragmatisme, fundamentalisme dat over lijken (van anderen, en nu ook van de eigen redactie) heenstapt.^iv Charlie Hebdo kan natuurlijk zeggen: niet wij vermoorden die onschuldige mensen, het zijn juist de mensen die wij bekritiseren die dat doen! (En was de kritiek dus niet terecht?) Maar Charlie Hebdo heeft wel degelijk de dood van die mensen op haar (afwezige) geweten. De redacteuren zijn te vergelijken met personen die in een kruitfabriek het recht opeisen om voetzoekers af te steken.

Nee, ik koop geen nummer van Charlie Hebdo, geen oud en geen nieuw. Want: Je ne suis pas un de ses cons de Charlie, om het in de intellectuele stijl van het blad te zeggen. Dat is geen kwestie van natrappen, maar een noodzakelijke rechtzetting en een tegengif tegen de heiligenverering en het martelaarsaureool waar de omgebrachte redacteuren mee worden omgeven. Charlie Hebdo is geen journal bête et méchant zoals zijn voorganger Harakiri, maar een journal méchant, et encore plus bête que méchant.^v

Samen, maar waarvoor?

De betoging van 11 januari in Parijs had geen duidelijk programma, waardoor ze zich uitstekend leende tot recuperatie en tot exploitatie. "Samen voor de vrijheid", kopte het Spaanse dagblad El País. Maar kijk wat dat betekent. Om met België te beginnen: premier Charles Michel stapte mee op. Het was nochtans België dat destijds de verspreiding van een nummer van Charlie Hebdo met grappen over het overlijden van koning Boudewijn tegenhield. Het was premier Michel samen met minister van Binnenlandse Zaken Jambon die zopas nog de islamitische prediker Tareq Al-Suwaidan, die een visum had om in Brussel te komen spreken op de Foire Islamique, de toegang tot België ontzegde.^vi (En hebt u veel protest gelezen of gehoord? Verdediging van de vrije meningsuiting?) In België werd eerder al de Franse komiek Dieudonné het optreden onmogelijk gemaakt, om dubieuze redenen. De Belgische premier mee op kop in een betoging voor de vrijheid van meningsuiting – wat een farce! Wat een schaamteloosheid! Ondertussen lees je in de krant: ‘En het recht op vrije meningsuiting is heilig. Ook al is de profeet Mohammed het onderwerp. Iedereen moet dat snappen en zich daar naar gedragen.’^vii Vrijheid van meningsuiting betekent blijkbaar alleen maar de vrijheid om met de islam te spotten en moslims te kwetsen – die moeten zich daarbij neerleggen. Verder mag er probleemloos gecensureerd worden.

Ook staatsterrorisme is terrorisme

Maar de betoging had natuurlijk ook te maken met het terrorisme. Een erge zaak, inderdaad. Maar Frankrijk heeft zelf een lugubere traditie van staatsterrorisme, je moet maar denken aan de aanslag op Greenpeace in 1985 ^viii, of de slachting in Parijs in 1961, toen de politie en allerlei knokploegen geweldloze Arabische betogers in elkaar sloegen of neerschoten en in de Seine gooiden, al dan niet bewusteloos, al dan niet gebonden, al dan niet in leven, al dan niet met messteken of kogelwonden. ^ix Frankrijk was ook goede maatjes met bloedige dictators, tot voor kort nog met Ben Ali in Tunesië en met Gadhafi in Lybië. Net voor de val van Ben Ali was er nog een Frans plan om de Tunesische politie te trainen. (Sic!) Als er in Parijs getrompet wordt over de ‘Waarden van de Republiek’, is het nodig daarbij te bedenken dat die façade zijn. Daarachter schuilt staatsterrorisme, oorlogszucht en collaboratie met benauwende dictaturen.

Daarnaast heeft Frankrijk een treurige reputatie van islamofobie, van het pesten en lastigvallen en discrimineren van moslims, van hoofddoekenverbod in scholen tot recepties met alleen maar varkensworstjes en alcohol. Bovendien onderhoudt het land gênante banden met Israël. Een staatsterrorist als Netanyahu op één lijn zien betogen met president Hollande haalt de hele idee van protest tegen terreur en terrorisme onderuit. En vertegenwoordigers van landen als Turkije, Jordanië of Egypte zien opstappen voor de vrijheid van meningsuiting maakt van zo’n betoging nog meer een karikatuur.

Maar dat is niet alles. Je hebt ook nog VS-president Obama, die zijn solidariteit betuigde (en in eigen land kritiek oogstte omdat hij er niet bij was in Parijs). Die Obama die elke week ondertekent welke moslims in Afghanistan, Pakistan, Jemen of Midden-Afrika mogen worden geliquideerd met drones – een seriemoordenaar. Obama liep niet mee in Parijs, maar Angela Merkel wel. Haar geheime dienst BND en haar Bundeswehr zijn direct betrokken bij de moorden ("extra-judicial killings") die de Amerikanen uitvoeren in Afghanistan. Er is zelfs één geval bekend waarin de Duitsers een persoon ter liquidatie voorstelden.^x

De eenheid die in Parijs gedemonstreerd wordt, is de eenheid van een Amerikaans-Israëlisch-Europees machtsblok met nog wat collaborerende moslimlanden en Afrikaanse staten, dat ongehinderd vuile oorlogen wil kunnen voeren in het Midden-Oosten en in Afrika. Een op vrede gericht beleid is dat allerminst: het pakken van grondstoffen en het uitbouwen van machtsposities primeert op alles, en mensenrechten en de soevereiniteit van staten zijn bijkomstig.

Een witte mars?

Wie goed kijkt, met wat achtergrond, zag in Parijs dus een pijnlijke klucht opgevoerd worden. Maar hoe werkt die? Zowel de ULB-academicus Sosnovski als de minister van Justitie Geens vergeleken op de televisie de betoging in Parijs met de Witte Mars in Brussel, en met de pedofiliekwestie. Maar de Witte Mars was een reactie van het volk tegen de overheid, tegen laksheid, onzorgvuldigheid, desinteresse en bagatallisering van pedoseksueel geweld door politie en justitie. In Parijs was het omgekeerd: een grote massa leek één front te maken met een wonderlijk assortiment politici, van wie sommigen juist bekendstaan om het nekken van de vrije meningsuiting en anderen zich bezighouden met "extra-judicial killings", het simpelweg vermoorden van tegenstanders. Die massa was er niet over geraadpleegd of gebrieft aan wie ze zou worden gekoppeld, en haar terechte verontwaardiging en emotie werden gebruikt voor zaken die zij niet geformuleerd had.

Want waarom was er niets wat in de verte gelijkt op de megamanifestatie in Parijs nadat Breivik in Noorwegen veel meer mensen vermoordde?^xi Waarom was er geen vergelijkbare reactie na de moorden van Merah op Joden in Zuid-Frankrijk? Omdat de moorden in Parijs door Koubaly en de gebroeders Kouachi van de juiste aard waren en op het juiste moment kwamen om ze te gebruiken. In Frankrijk moest worden gestemd over het al dan niet voortzetten van de bombardementen op IS in Irak. En de VS waren al volop bezig een lente-offensief voor te bereiden om IS terug te dringen uit de posities die het veroverd heeft.

"Sinds juni is het Amerikaanse leger geleidelijk aan grote hoeveelheden materiaal dat terugkeert uit Afghanistan aan het opslaan in Koeweit vlakbij een drukke commerciële haven, als voorbereiding om het later over de grens te brengen naar Irak voor een offensief van de coalitie tegen de Islamitische Staat." Luitenant-generaal James Terry, commandant van de Combined Joint Task Force-Operation "Inherent Resolve", wilde tijdens een persconferentie op het Pentagon niet veel details kwijt over het nakende offensief, maar vermeldde toch de stad Mosoel en de provincie Anbar, en ook de steden Ramadi en Baiji als sleutelgebieden die zijn strijdmacht zal proberen te heroveren.^xii

Inmiddels probeert Obama een legale basis te creëren voor de oorlog in Irak en Syrië die al lang bezig is en waarvan de voortzetting en de uitbreiding al gepland zijn, maar die nog geen omschrijving heeft waarover een parlementair akkoord bestaat. Een nieuwe oorlogsresolutie (AUMF, Authorization for the Use of Military Force) zou moeten vastleggen of er grondtroepen kunnen gestuurd worden, hoelang de militaire actie mag duren, en op welke landen de autorisering slaat. Er zijn signalen dat de resolutie zo veel mogelijk speelruimte moet bieden: een blanco cheque voor een nieuwe, grote oorlog in het Midden-Oosten. Kritiek en verzet binnen de VS zijn daarbij ongewenst. De voorbereidingen verlopen vooral achter de schermen en het beroep op de nationale eenheid tegen de Islamitische Staat voorspelt dat wie lastige vragen stelt, meteen als landverrader kan worden weggezet.^xiii Op 13 januari, enkele dagen na de aanslagen in Parijs en de betogingen die erop volgden, werden leden van het Congres gebrieft over de resolutie en de oorlog tegen IS die in de maak zijn.

Ook Duitsland was volop bezig zijn inmenging in Irak uit te breiden en zo zijn plan voor een nieuw, westers-georiënteerd Syrië vooruit te helpen. In de laatste maanden van 2014 kregen de Koerdische troepen in Noord-Irak wapens ter waarde van 70 miljoen euro.^xiv In januari moet de Bundestag beslissen over het sturen van tot honderd Duitse soldaten die de Koerdische Peshmerga moeten trainen. De aanslagen in Parijs worden in Duitsland gebruikt om een nationale eenheid tegen IS te creëren en de oorlog (die op zich niets met de wreedheden en de schendingen van de mensenrechten en het oorlogsrecht door de organisatie te maken heeft) te legitimeren. "Hoe langer IS sterk en attractief blijft, hoe meer de bedreiging voor ons thuis toeneemt", zei de Duitse Defensieminister. In werkelijkheid gaat het daar niet om, maar om geostrategische machtsposities. In Duitsland ligt al lang een plan klaar voor een nieuw, westers-georiënteerd Syrië. De woorden van de Duitse minister van oorlog zijn ook gemakkelijk tegen te spreken: hoe meer en hoe langer het Westen IS bombardeert, hoe meer de bedreiging thuis toeneemt.

De moorden in Parijs kwamen dus op het goede moment en hadden het juiste profiel om gebruikt te worden voor de PR van de oorlog in Irak: er waren expliciete verwijzingen naar de jihad, ze raakten een zeer groot publiek doordat ze zowel onschuldige Franse burgers uit de Joodse gemeenschap viseerden, als een persorgaan dat heel wat sympathisanten had. De zaak leende zich ertoe om ze op te blazen tot een aanval op de westerse Cultuur, door islamitische barbaren. Dat is natuurlijk onzin – het klassieke spelletje van "wij zijn de goeien, zij zijn de slechten" – en historisch onhoudbaar. De grootste massamoorden op burgers in de geschiedenis gebeurden immers door de VS, Duitsland en Groot-Brittannië, landen van de coalitie tegen IS.

Oorlogspropaganda

Het is dus duidelijk dat wat we in Parijs zagen, goed gespeelde misleiding was: waar het om ging was de vreselijke gebeurtenissen van 7 tot 9 januari te benutten voor de ondersteuning en de goedkeuring van de westerse inmenging en oorlogsvoering, huidige en toekomstige, in het Midden-Oosten en in Afrika, en voor het onder de duim houden van de islamitische wereld. Nog wat meer springstof voor de eindeloze en totaal onverantwoorde "war on terror", die in wezen toch maar een strijd is om geostrategische machtsposities en om de controle over grondstoffen.^xv

Ook op binnenlands gebied werden de aanslagen door Frankrijk meteen misbruikt. Om te beginnen door ze te overdrijven. Een eenling en een duo die een aantal mensen doodschieten, dat is afschuwelijk, maar het is geen oorlogssituatie en geen bedreiging van de staat. Het is geen militair probleem, maar een politioneel. Het is ernstige criminaliteit, maar ook niet meer dan dat. Maar de Franse overheid zette meteen 10.500 soldaten in voor de ‘beveiliging van de Fransen’. Want, zo zegt minister van Oorlog Le Drian, "vandaag, en dat is een nieuwe en ernstige bijzonderheid, is er geen breuk meer tussen dreiging van buitenaf en dreiging van binnenuit." Leger, gendarmerie en politie opereren onder een gemeenschappelijk commando, gevormd door het staatshoofd, de minister van oorlog en de stafchef van het leger.^xvi

Deze militarisering van het hele land is natuurlijk onzin, maar het is sluwe onzin. Het is onzin, omdat ook 10.500 soldaten niet kunnen voorkomen dat er aanslagen gepleegd worden op de bevolking door mensen die daar zin in hebben. Je hebt daar immers geen oorlogswapens en geen terroristische cel voor nodig. Een eenling die zijn auto als wapen gebruikt en een politieagent of wat mensen op de stoep omverrijdt, dat is moeilijk te voorkomen. (Kijk naar Israël.) Aanslagen door terroristische cellen worden voorkomen door inlichtingendiensten, niet door troepen op straat. Maar het rendement van al dat militaire gedoe op straat is dubbel: er ontstaat een algemeen gevoel van dreiging, alsof een buitenlandse mogendheid dadelijk het land gaat overrompelen. Een gevoel dat door extreem-rechts toch al gecultiveerd werd: Frankrijk is, zo wordt daar gesteld, een door moslims bezet land, er moeten dringend verzetscellen gevormd worden zoals in WOII. Dat is het promoten van een burgeroorlog. Een algemene consequentie van de gecreëerde sfeer van algemene dreiging is verder dat er meer geïnvesteerd moet worden in politie en leger en in oorlogsvoering: meer geld voor veiligheid!

Dit hele manoeuvre is alleen maar geschikt om de islamofobie aan te wakkeren en de spanning tussen de bevolkingsgroepen te vergroten. Tussen 7 en 20 januari waren er 128 meldingen van geweld tegen moslims, tegen 133 in het hele jaar 2014. Daarbij horen bekladding en beschieting van moskeeën.^xvii Maar ook agressief gedrag tegenover vrouwen met een hoofddoek.^xviii (Tegelijk signaleert een recent rapport dat het aantal gemelde antisemitische incidenten in 2014 851 bedroeg, een toename met 101% vergeleken met 2013, en dat er meer geweld bij zat.^xix Hoe dit na de Parijse aanslagen verder evolueert is in het oog te houden.)

De wereld achter Frankrijk?

De blanco cheque die de media en de politieke leiders kregen door een massabetoging zonder afgelijnd programma bood alle ruimte voor politieke manipulatie. De International New York Times kopte op de voorpagina: 'The world stands with France'. Dat staat boven een foto van de betoging in Parijs met voorop een jonge man met de Franse vlag. De verontwaardiging over de afschuwelijke moorden wordt dus omgebogen naar steun aan de Franse staat (en zijn oorlogszuchtig, neokoloniaal en islamofoob beleid), niet alleen van de betogers, maar zelfs van de hele wereld. (Het Westen ziet zichzelf graag als de hele wereld.)

De voorpagina van het Spaanse dagblad El País duidt de manifestatie als "verenigd voor de vrijheid", en ziet een confrontatie tussen "de beschaving en de barbaarsheid". (Barbaarsheid is: moslims die mensen doodschieten in Parijs. Beschaving is: moslims aan flarden schieten vanaf drones of helikopters in Afghanistan en elders.)

In een spitse beschouwing herinnerde Noam Chomsky aan de beschieting van de Servische televisieredactie in Belgrado door de NAVO (in concreto: de VS).^xxGelijkaardige geweldpleging tegen burgerdoelen als in het geval van Charlie Hebdo, maar gezien als legitiem geweld, en helemaal geen barbaarsheid (of oorlogsmisdaad). Die tweedeling tussen de NAVO-moorden op journalisten en de jihadi-moorden op redacteurs van Charlie Hebdo maakt duidelijk dat we volop te maken hebben met ideologische propaganda, met oorlogspropaganda.^xxi

De twee intro’s van El País verduidelijken wat er gebeurd is: volgens de krant betuigden de betogers hun steun aan Charlie Hebdo, maar maakte de aanwezigheid van de staatshoofden de zaak tot "een groot front tegen het terrorisme". De betogers zijn in dienst genomen door de "war on terror".

"Laat de moslims met rust!"

Wat de kranten hier en daar duidelijk maken, is dat de aanslagen een geval zijn van tegenterreur. Ze zijn een reactie op de Franse militaire agressie in Mali en in Syrië en Irak tegen moslimmilities. Tijdens de gijzeling in de supermarkt gaf Amédy Coulibaly, van Malinese afkomst, uitleg over zijn motieven. Hij citeert met name de Franse militaire actie in Mali en de westerse bombardementen in Syrië en hij stelt de apathie van de [Franse] bevolking aan de kaak, die haar ‘belastingen’ betaalt en dus akkoord gaat met de regering. "Laat de moslims met rust", zegt hij dan tegen één van de gijzelaars en hij voegt eraan toe: "Bij ons geldt de wet van de vergelding."^xxii

Waarom waren precies Joden het mikpunt van Coulibalys agressie? Het slechte imago van Israël en de ergernis over de Palestijnse kwestie in de Arabische en islamitische wereld straalt natuurlijk af op alle Joden, ook al zijn niet alle Joden zionisten en stemmen niet alle zionisten in met het beleid van Netanyahu. Dergelijke noodzakelijke nuances zijn niet meteen iets waar jihadi’s rekening mee houden, zoals Coulibaly illustreert. Maar er is meer, en allicht was Coulibaly daarvan op de hoogte. Van de vier drones waarmee Frankrijk in het Noorden van Mali en Niger moslimrebellen opspoort om ze vervolgens te liquideren, zijn er twee van Europees-Israëlische comakelij. Israël is direct betrokken bij de uitroeiingscampagne van Frankrijk in Afrika.^xxiii Het land heeft dan ook een uitzonderlijke expertise in "extra-judicial killings" met behulp van drones.

Frankrijk, een agressieve mogendheid

Het opbod van anti-terreurmaatregelen, de heisa over de Syriëstrijders, en de verscherpte controle op alles-en-nog-wat zijn niet gericht op een leefbaarder samenleving, maar op het onderdrukken van protest en verzet tegen de westerse inmenging in Syrië, Irak, Pakistan, Afghanistan, Mali enz. Het officiële Franse jargon van de weer bovengehaalde war on terror (die door Obama eerder was afgeschreven) ruikt naar genocide: de strijders van IS moeten worden uitgeroeid, zegt de Franse minister van Oorlog (eufemistisch ‘defensie’ genaamd).^xxiv Het is hate speech, maar als het van bovenaf komt, mag het.

De Franse oorlogszucht heeft meerdere motieven. De kern is dat Frankrijk wil meetellen als een grote militaire speler, als wapenproducent en nucleaire macht. Voor dat laatste heeft het land o.a. het uranium van landen als Niger nodig, en dat maakt dat het geen onafhankelijke regimes wil in de regio die de bevoorrading kunnen hinderen, en dat islamitische opstandelingen in Mali moeten worden weggemitrailleerd of weggebombardeerd, wat de vergeldingsslag van Coulibaly in Parijs tot gevolg had.

Maar daarnaast zijn oorlog voeren en militair machtsvertoon natuurlijk een bekend middel voor politieke leiders om zich te profileren als sterke leiders van de natie en zo aan populariteit te winnen. We zagen het toen Thatcher haar Falklandoorlog doorvoerde, we zagen het toen Sarkozy een VN-resolutie overschreed om oorlog te voeren tegen Libië en de NAVO daarin mee te sleuren, we zien het nu weer met de weinig populaire en totaal oncharismatische Hollande, de man met de lul uit de broek, zoals Charlie Hebdo hem karikaturiseerde, die het nu weer beter doet in de peilingen.^xxv En die nu in SMS’jes wordt geprezen: "On a un boss!"^xxvi Een edito van L’Express stelt dat de president nu een nieuw mandaat gekregen heeft: "Op 11 januari 2015 is François Hollande tot president van de Republiek gekozen, door 5 miljoen betogers te voet."^xxvii

Hollande: van pacifist tot krijgsheer

De betoging in Parijs viel precies op de verjaardag van de Franse blitzkrieg in Mali: op 11 januari 2013 startte Frankrijk een groot offensief tegen de rebellen in dat land. Op 9 januari had interimpresident Traoré, onder Franse druk, om hulp gevraagd tegen de rebellen, namelijk om luchtsteun. Maar Frankrijk deed ongevraagd veel meer dan dat en kwam met grondtroepen tegen de 2000 à 3000 rebellen, die werden teruggedreven, achtervolgd en uitgeroeid. Een legale basis voor dit optreden was er niet.^xxviii

Interessant is wat er voorafging aan Frankrijks militaire agressie. Kort ervoor, in december 2012, had president Bozizé van de Centraal-Afrikaanse Republiek om hulp tegen rebellen in zijn land gevraagd. Hollande weigerde die, en riep op tot "het beginnen van een dialoog tussen de Centraal-Afrikaanse autoriteiten en alle betrokken partijen, met name de rebellie".^xxix In een progressief moment, dat al gauw weer voorbij was (Frankrijk stuurde uiteindelijk toch troepen), pleitte de Franse president dus voor het oplossen van conflicten tussen regering en rebellen via onderhandelingen.

Dit is een visie die in het algemeen verdedigd wordt door Jonathan Powell in zijn boek Talking to Terrorists. De auteur heeft een lange ervaring met onderhandelingen over politieke conflicten en is nu gezant van de Britse premier voor Libië. Hij vindt "dat we altijd bereid moeten zijn te praten met terroristen, zelfs als die niet met ons willen praten."^xxx Dit standpunt zal door veel mensen worden verworpen, omdat ze onderhandelen met Al-Qaida, IS en soortgelijke organisaties totaal onmogelijk vinden. Een staaltje, zomaar van het internet geplukt: "Wat IS betreft, denk ik dat ze volledig moeten worden vernietigd. Ik ben gewoonlijk een pacifist, maar een gewapende groep die mannen doodt en hun weduwen en maagdelijke jonge dochters verkoopt voor seksuele verkrachting en slavernij is uiterst afstotelijk en moet met geweld worden uitgeroeid. Deze mensen zijn van de meest kwaadaardige individuen die ooit over de aarde rondgelopen hebben.(…)"^xxxi Volgens dergelijke criteria van seksuele moraal en van mensenrechten kan je natuurlijk ook tot de conclusie komen dat het Amerikaanse leger moet worden uitgeroeid, om maar iets te noemen.

Maar los van de ethische afkeuring speelt natuurlijk de vraag mee of onderhandelen met IS en dergelijke wel mogelijk is. De kwestie duikt op in het recente boek van Patrick Cockburn: "… in elk geval moet je je afvragen of Jabhat al-Nusra en IS de bedoeling hebben te onderhandelen. Tot voor kort leek het antwoord volkomen negatief. Maar in mei 2014 werden de laatste 1200 strijders en hun wapens uit Homs geëvacueerd en de rebellen die hen belegerden stonden toe dat er voedingswaren werden geleverd in twee sjiïtische steden, Nubl en Zahraa, in de buurt van Aleppo. Op andere plaatsen werden pro-Assad-gevangenen vrijgelaten. Dergelijke akkoorden en wapenstilstanden worden steeds frequenter door de oorlogsmoeheid." Volgens Cockburn worden er veel mensenlevens gered door zulke onderhandelingen.^xxxii

La pensée unique

Meteen na de betoging van 13 januari moesten de Franse Kamer en de Franse Senaat, samen goed voor 925 afgevaardigden, stemmen over de voortzetting van de Franse bombardementen in Irak, op IS. Die voortzetting werd vrijwel unaniem goedgekeurd – er was maar één tegenstem, naast dertien onthoudingen in de Kamer en negentien in de Senaat. Die eensgezindheid bij een hachelijke zaak als een oorlog in een land dat op geen enkele wijze een bedreiging vormt voor Frankrijk is hoogst zorgwekkend. Frankrijk is in de greep van een pensée unique die het tegenovergestelde is van democratie. Die greep is zo sterk, dat politici moeten vrezen voor het einde van hun carrière als ze tegen de heersende trend ingaan. De enige tegenstem, van de UMP-afgevaardigde en burgemeester van Chartres Jean-Pierre Gorges, verdient het hier geciteerd te worden: "In een land dat in permanente crisis is en met beperkte financiële middelen, gebiedt het gezond verstand dat we onze energie en onze middelen allereerst besteden aan het oplossen van onze eigen problemen, voordat we anderen gaan bombarderen in de naam van waarden die we zelfs in eigen land niet kunnen doen respecteren."^xxxiii

Het rendement van die bombardementen is overigens laag en vermoedelijk contraproductief. Ik citeer nog even Cockburn: "Zelfs de luchtaanvallen zijn van een dubieuze efficiëntie omdat IS opereert als een guerillaleger: zonder het verplaatsen van troepen of materieel die makkelijk te detecteren en als doelwit te nemen zijn. De leiders zijn vertrouwd met het clandestien werken. Het offensief van IS is gelukt omdat het samenging met een grote opstand van vroegere officieren van het Iraakse leger die tegen de Amerikanen gestreden hadden en van jongeren uit de soennitische dorpen en steden uit het hele land. Dergelijke strijdkrachten aanvallen met vliegtuigen en drones zal alleen maar de woede van de soennitische gemeenschap vergroten. En zodra strijders van IS het slachtoffer worden van de luchtaanvallen zal het niet lang duren of zo’n organisatie, die bekend staat om haar gewelddadige tegenacties, zal menselijke bommen lanceren en Amerikaanse doelwitten vernietigen."^xxxiv En Franse, moeten we daar inmiddels aan toevoegen.

De vrijheid om de meningsuiting te onderdrukken

De ware aard van de campagne voor de vrijheid van meningsuiting die de betoging van 13 januari heette te zijn, werd snel duidelijk, toen allerlei mensen werden ondervraagd, opgepakt of met snelrecht veroordeeld voor uitlatingen die werden gezien als "apologie van het terrorisme". De kittelorigheid en de iniatieven van de overheid laten zien dat het er om ging een pensée unique op te leggen. De komiek Dieudonné (met wie ik geen politieke affiniteit heb) had de meerderheidsslogan Je suis Charlie geparodieerd met Je suis Charlie Coulibaly. Hij werd meteen opgesloten. Al is niet duidelijk wat er mis is met die uitlating, want ze betekent alles en niets. Je moet er al een betekenis aan geven via een kwaadwillige exegese om er een "apologie van het terrorisme” in te zien. Maar Dieudonné verklaarde virtuoos wat het betekent: dat je van elkaar moet houden, het gaat om een afkeuring van het geweld, "un refus de la guerre".^xxxv

Dat vooral satire en ironie het moeten ontgelden, die op 13 januari zogezegd verdedigd werden, maakt de zaak extra bespottelijk. Zo werd een jongen van 16 opgepakt omdat hij een cartoon op Facebook geplaatst had, met een ‘ironisch’ commentaar. De cartoon is een parodie op een gelijkaardige cover van Charlie Hebdowaarin de Koran gebruikt wordt^xxxvi.

Er is veel kwaadwilligheid nodig om van de satire op Charlie Hebdo een apologie van het terrorisme te maken. De verdediging van de vrije lach blijkt zo in werkelijkheid de terreur van de pensée unique, die geen grapje verdraagt. Zowel Amnesty International als Human Rights Watch betoonden zich na 13 januari gealarmeerd over het gedrag van de Franse overheid.^xxxvii

Zand in het ideologisch staatsapparaat

Toch is er nog hoop voor Frankrijk. De overheid – die het onderwijs precies ziet zoals de communist Louis Althusser het lang geleden beschreef, namelijk als een ideologisch staatsapparaat – probeerde haar pensée unique aan de jeugd op te dringen via het onderwijs, onder meer door een minuut stilte voor de slachtoffers van de aanslagen op te leggen. Maar sommige jongeren vroegen niet te moeten meedoen, anderen weigerden mee te doen, nog anderen werkten tegen, bijvoorbeeld door te brommen. Er werden meer dan tweehonderd incidenten in het onderwijs rond de overheidsindoctrinatie gemeld – het reële aantal zal veel hoger liggen – en bij een veertigtal werd de politie, de gendarmerie of het parket ingeschakeld. De leerlingen die niets moesten hebben van de overheidsindoctrinatie, worden daarover lastiggevallen met maatregelen die gaan van ‘pedagogische gesprekken’ tot ‘disciplinaire sancties’ en het aanpakken van hun ouders.^xxxviii "Nationale Opvoeding zal geen enkel gedrag laten gedijen dat strijdig is met de waarden van de Republiek", zegt de minister van Nationale Opvoeding strijdvaardig. Is een minuut stilte een Waarde van de Republiek? Mogen leerlingen zelf beslissen over wat ze zinvol vinden?

De UMP-parlementariër Eric Ciotti schreef een brief aan de minister van Nationale Opvoeding om te eisen dat ‘weerspannige’ leerlingen onder toezicht geplaatst zouden worden, evenals hun ouders. Hij bedoelt alle leerlingen die de minuut stilte niet gerespecteerd hebben. Want, zo betoogt hij, dergelijk gedrag is de vertaling van ‘islamistische radicalisering’, en hij bestempelt de reactie van de recalcitrante leerlingen als "schokkend", "alarmerend" en "onverdraaglijk".^xxxix De megamanifestatie voor vrije meningsuiting draait uit op wat precies het tegenovergestelde is: een aansporing tot heksenjacht! En vermoedelijk één die, als ze wordt doorgevoerd, de vervreemding van jongeren van de Franse staat en ook hun zogeheten radicalisering fors in de hand zal werken.

Ben je voor de terroristen of voor de Fransen?

Frankrijk is volop aan het evolueren naar een hernieuwde situatie van "les deux Frances", zoals het die rond 1900 gekend heeft. Toen was de staat in twee gespleten door een breuklijn tussen katholieken en laïcisten, nu door een blok van hardcore pseudo-republikeinen die het recht opeisen de Waarden van de Republiek te definiëren en op te leggen via media en het recht: moslims moeten ermee leren leven dat er met hun godsdienst gespot wordt en dat ze gepest worden, en leren dat ze geen vragen horen te stellen bij de militaire agressie van Frankrijk tegen moslims in het buitenland, want dat zijn vijandige terroristen, punt uit.

Het andere blok leeft in een totaal andere wereld. In de Parijse voorstad Grigny, waar Coulibaly vandaan komt, ging een reporter rondkijken. Een politieman bij een busje waarschuwt hem: "Het is hier gevaarlijk, wij worden hier een paar keer per jaar beschoten." Een veiligheidsman vertelt: "Niemand gelooft wat de Franse media beweren. Want die zijn tegen ons, ze hebben alleen maar kritiek." En: "We zijn geparkeerd in deze flats, er is geen werk, ze kijken niet naar ons om."

De aanslagen? Gemanipuleerde beelden, ongeloofwaardig. Zeker het werk van Netanyahu, om nog meer Joden te doen emigreren naar Israël! Een meisje van 15 wordt naar haar mening gevraagd: "Ik ben in ieder geval niet Charlie".^xl

Het blok van de uitgestotenen voelt zich in de steek gelaten door de staat, heeft geen vertrouwen in de overheid of de media, zit vol agressie en heeft geen begrip voor de officiële visie op de aanslagen. "T’es pour les terroristes ou pour les Français?", vroegen jongeren elkaar op een college in Gentilly.^xli Kennelijk voelen zij zich geen Fransen, en heeft het sociale uitsluitingsmechanisme dat in Frankrijk aan het werk is, goed gefunctioneerd. Maar de terroristen vinden zij niet afschuwelijk, wat overeenkomt met uitlatingen uit andere scholen in de trant van "die karikaturisten hebben het zelf gezocht" en "de Profeet beledig je niet". ^xlii

De indoctrinatiemachine van de staat moet nu op volle toeren gaan draaien, maar ze zal het niet gemakkelijk hebben. De dissidente ideeën zijn immers gekoppeld aan een precaire economische situatie en aan sociale achterstelling en pesterij. Als daar niets aan gebeurt, is het niet makkelijk om mensen op andere ideeën te brengen. De autoritaire en repressieve aanpak van de overheid zal flink helpen om nog meer afschuw op te roepen en wat alles nog erger maakt is dat de Franse staat niet wil ingaan op de oorzaken van de aanslagen: de islamofobie in eigen land, de oorlog tegen moslims in Afrika en in Irak, het in bescherming nemen van en samenwerken met Israël. Hoe kan het staatshoofd manifesteren tegen de moord op journalisten en Joodse burgers samen met een Netanyahu, onder wiens bewind onlangs nog 17 Palestijnse journalisten werden omgebracht en talloze Palestijnse burgers, inclusief kinderen.^xliii De Franse staat mist elke geloofwaardigheid.

Deradicaliseren! Maar wie?

Het is het recht en de plicht van elke staat erover te waken dat zijn burgers elkaar niet vermoorden, niet om politieke redenen en niet om andere. Maar die strijd tegen het geweld kan nooit goed lukken als niet tegelijkertijd het geweld tussen staten onderling en van staten tegen hun vijanden wordt bedwongen. De deradicalisering waarover zoveel te doen is, moet in de eerste plaats gelden voor de mogendheden zelf die met wapengeweld hun belangen willen doordrukken. Als die in plaats van aan militair opbod te doen en zich te mengen in de interne aangelegenheden van Syrië, Irak, Mali enz. zich zouden houden aan de VN-regel dat staten zich niet mengen in de aangelegenheden van andere staten, zou de wereld een stuk veiliger en vreedzamer worden. Want er moet nog maar eens aan herinnerd worden dat de agressieve vormen van de islam die nu zoveel weerzin oproepen, gestimuleerd en gekoesterd werden door de landen die hen nu willen bestrijden, of door hun bondgenoten. Nog maar eens een oorlog zal de zaken niet verbeteren, alleen de ellende voor miljoenen mensen vergroten en velen van hen doen omkomen. Het grote probleem is dus niet de deradicalisering van teruggekeerde IS-strijders of van IS-sympathisanten, maar wel van Obama, Merkel, Hollande en consoorten.^xliv

Eric Hulsens (1949) is neerlandicus, anglist, germanist en filosoof. Hij doceerde communicatie en is actief als essayist en publicist. Dit is een voorpublicatie uit: Eric Hulsens, Bloot of boerka? Verschijnt op 1 mei bij http://www.antidote.be. Dit stuk verscheen eerder op dewereldmorgen en is in overleg met de auteur ook op Republiek Allochtonië geplaatst.

Voetnoten:
i Fundamentalisme betekent: het vasthouden aan principes zonder oog te hebben voor de context of de consequenties.
ii Zie over de affaire-Siné bv. Kamel Meziti, Dictionnaire de l’islamophobie, Montrouge, Bayard, 2013, p. 122.
iii Olivier Cyran, ‘ “Charlie Hebdo”, pas raciste? Si vous le dites…’ in Article 11, 5 december 2013, http://www.article11.info/?Charlie-Hebdo-pas-raciste-Si-vous
iv Deze verabsolutering van de vrijheid van meningsuiting wordt nu gelukkig door meer mensen bekritiseerd, zie bv.

• Shlomo Sand, Je ne suis pas Charlie, 14 januari 2015,http://www.legrandsoir.info/je-ne-suis-pas-charlie-27791.html

• Martijn de Koning, ‘Charlie Hebdo: Moderne missionarissen en de heiliging van cartoons’, New Closer Blog, 19 januari 2015 (ook verschenen in de Volkskrant onder andere titel), http://religionresearch.org/closer/2015/01/19/cartoonesque-18-charlie-hebdo-moderne-missionarissen-en-de-heiliging-van-cartoons/?utm_source=feedburner&utm_medium=email&utm_campaign=Feed%3A+religionresearch%2FuWnN+%28C+L+O+S+E+R%29

• Willem Schinkel, ‘Woorden zijn maar woorden’, in De Groene Amsterdammer, 22 januari 2015

• Annette Jansen, Zelfcensuur, wen er maar aan, 25 januari 2015,http://www.trouw.nl/tr/nl/33627/Aanslag-Charlie-Hebdo/article/detail/3836767/2015/01/25/Zelfcensuur-wen-er-maar-aan.dhtml?utm_source=dailynewsletter&utm_medium=email&utm_campaign=20150125

• Jan Oberg, Freedom of Expression Fundamentalism or – What happened to Charlie?, 27 januari 2015, http://dissidentvoice.org/2015/01/freedom-of-expression-fundamentalism-or-what-happened-to-charlie/
• Gilad Atzmon, Spitting On Other People’s Prophets Is Not A Western Value, 12 januari 2015, http://dissidentvoice.org/2015/01/spitting-on-other-peoples-prophets-is-not-a-western-value/

v Ik merk dat ik in onverwacht gezelschap kom met dit standpunt. Hervé Hasquin, gewezen minister (MR) en secretaris van de Koninklijke Academie van België, zegt: ‘Die lui van Charlie Hebdo deden me denken aan die communistische atheïsten die alle religie wilden uitroeien. Blijkbaar hebben ze nog altijd niets bijgeleerd. Hun dwaasheid irriteert me. (…) Nee, je ne suis plus Charlie.’ (Hervé Hasquin, “Non, je ne suis plus Charlie!”, interview door Pierre Havaux, in: Le Vif, nr. 3316, 23 januari 2015, p. 52-53, p. 52.)
vi Zie daarover het commentaar van Montasser AlDe’emeh, ‘Jambon werkt radicalisering in hand door Al-Suwaidan te bannen’,http://www.knack.be/nieuws/auteurs/montasser-alde-emeh-529.html , 06.11.2014
vii Paul Geudens, commentaarstuk in Gazet van Antwerpen van 16.01.2015: 'Momentum van Parijs niet verloren laten gaan'.
viii Zie http://fr.wikipedia.org/wiki/Affaire_du_Rainbow_Warrior .
ix Zie Jim House & Neil Macmaster, Paris 1961, Algerians, State Terror, and Memory, Oxford, Oxford University Press, 2006 en Jean-Luc Einaudi, Octobre 1961, Un massacre à Paris, Paris, Fayard, 2001, en beknopt:http://en.wikipedia.org/wiki/Paris_massacre_of_1961 .
x ‘Zur Tötung vorgeschlagen‘, German Foreign Policy, 06.01.2015, http://www.german-foreign-policy.com/de/fulltext/59025 . Kritiek kreeg Obama in de VS vooral omdat in zijn visie ook Amerikaanse staatsburgers preventief geliquideerd kunnen worden. Daarnaast zijn de slachtoffers die vallen buiten de ‘targets’ een belangrijk punt van kritiek. Zie bv. de reacties van de American Civil Liberties Union:https://www.aclu.org/blog/national-security/death-without-due-process-0
xi Zie Luk Vervaet: ‘Van Anders B. Breivik tot Charlie Hebdo’, 12 januari 2015,http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/01/12/van-anders-b-breivik-tot-charlie-hebdo
xii Paul D. Shinkman, 'U.S. Stockpiling Fighting Vehicles Near Iraq Ahead of Anti-ISIS Offensive', http://www.usnews.com/news/articles/2014/12/22/us-stockpiling-fighting-vehicles-gear-in-kuwait-ahead-of-anti-isis-offensive
xiii Patrick Martin, ‘Krieg gegen Irak und Syrien: Weißes Haus bereitet neue Resolution vor‘, Der Spiegel, 20 januari 2015, http://politik-im-spiegel.de/krieg-gegen-irak-und-syrien-weies-haus-bereitet-neue-resolution-vor/
xiv Je kan je voorstellen hoe blij Turkije is met zo’n opgedreven militaire capaciteit van de Koerden in Irak. Je kan niet anders dan verwachten dat Turkije nog meer dan nu al het geval is soennitische rebellen vrij spel geeft en ondersteunt. Dan is die militaire steun aan de Koerden meteen ook weer contraproductief.
xv Over de achtergronden van de aanslagen: Saïd Bouamama, L’attentat contre Charlie Hebdo: L’occultation politique et mediatique des causes, des consequences et des enjeux, 11 januari 2015, https://bouamamas.wordpress.com/2015/01/11/lattentat-contre-charlie-hebdo-loccultation-politique-et-mediatique-des-causes-des-consequences-et-des-enjeux/#more-139. Bouamama is overigens zelf een case inzake de vrijheid van meningsuiting in Frankrijk: ‘Anti-racist on trial for book and song criticising France speaks out. Is freedom of expression an absolute value in France? Not for sociologist Said Bouamama and rapper Saidou. They are set to stand trial in France next week over a book and song they produced in 2010 called “Fuck France: the duty to be insolent”. Said told Socialist Worker why they needed to speak out.’ Socialist Worker 13.01.2015
http://www.socialistworker.co.uk/art/39742/Anti-racist+on+trial+for+book+and+song+criticising+France+speaks+out
xviInterview de M. Jean-Yves Le Drian, ministre de la défense, avec Europe 1 le 13 janvier 2015, sur la lutte contre le terrorisme, http://discours.vie-publique.fr/notices/153000085.html
xvii Robin de Wever, ‘Veel anti-moslimgeweld in Frankrijk sinds aanslagen’, in: Trouw, 26 januari 2015,http://www.trouw.nl/tr/nl/4728/Islam/article/detail/3837734/2015/01/26/Veel-anti-moslimgeweld-in-Frankrijk-sinds-aanslagen.dhtml?utm_source=dailynewsletter&utm_medium=email&utm_campaign=20150126
xviii Zie Saïd Bouamama, Les premiers fruits amers de l’unité nationale : Guerres, peurs, humiliations, mises sous surveillance, http://oumma.com/219701/premiers-fruits-amers-de-lunite-nationale-guerres-peu , onder peur.
xixRapport sur l’antisémitisme en France,http://www.crif.org/fr/communiquedepresse/rapport-sur-l%E2%80%99antis%C3%A9mitisme-en-france-en-2014/54105
xx http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/01/14/noam-chomsky-jesuis-vul-zelf-in
xxi Een lijstje van Westerse moordpartijen op redacties of journalisten geeft: ‘Charlie Hebdo and the War for Civilisation’, Media Lens van 15.01.2015:http://medialens.org/index.php/alerts/alert-archive/2015/783-charlie-hebdo-and-the-war-for-civilisation.html
xxiihttp://www.letemps.ch/Page/Uuid/0c688eb6-989a-11e4-a324-342caa6c994c/Am%C3%A9dy_Coulibaly_a_justifi%C3%A9_son_action_devant_les_otages
xxiii Het gaat om twee drones van het type Harfang, die naast twee (en binnenkort meer) Amerikaanse Reapers worden ingezet. Zie ‘Sahel: le drone, arme fatale utilisée par les Français contre les jihadistes’, in: La Croix, 2 januari 2015, http://www.la-croix.com/Actualite/France/Paris-va-commander-des-2015-trois-drones-americains-Reaper-supplementaires-2015-01-02-1287435 De drones worden aangestuurd vanuit een centrale in Lyon. Een recentelijk dankzij dit systeem uitgevoerde ‘neutralisatie’ was het ombrengen van de jihadleider Ahmed el Tilemsi in Mali.
xxiv http://www.dnaindia.com/world/report-islamic-state-must-be-wiped-out-french-defence-minister-jean-yves-le-drian-2052149
xxv ‘Popularité: Hollande remonte de 12 points à 29%, Valls de 18 points à 53%’, in:http://www.20minutes.fr/france/1524822-popularite-hollande-remonte-12-points-a-29-valls-18-points-a-53 (25 januari 2015)
xxvi Geciteerd in Corinne Lhaïk en Benjamin Sportouch, ‘Gravité présidentielle’, in: L’Express nr. 3316, 21 januari 2015, p. 25.
xxvii Christophe Barbier, ‘Recompositions françaises’, in: L’Express nr. 3316, 21 januari 2015, p. 9.
xxviii Michel Galy, ‘Pourquoi la France est-elle intervenue au Mali?’ In: Michel Galy, La guerre au Mali, Comprendre la crise au Sahel et au Sahara: enjeux et zones d’ombre, Paris, La Découverte, 2013, p.76-90.
xxix A.w. p. 77.
xxx Jonathan Powell, Talking to Terrorists, How to end armed conflicts, London, Bodley Head, 2014; het citaat uit de recensie door Johan Bew, ‘Difficult conversations’, in Times Literary Supplement, 23 januari 2015, p. 24
xxxi Een commentaar bij de recensie van het boek van Powell:http://www.telegraph.co.uk/culture/books/bookreviews/11166598/talking-to-terrorists-by-jonathan-powell.html
xxxii Patrick Cockburn, Le retour des jihadistes, Aux racines de l’état islamique, Paris, Equateur, 2014, p. 102, vgl. ook p. 170-171.
xxxiii Jean-Pierre Gorges, L’émotion ne fait pas une politique, 19 januari 2015,http://blanrue.blogspot.fr/2015/01/excellente-chronique-de-jean-pierre.html
xxxiv Patrick Cockburn, a.w. p. 166.
xxxv "Je me sens Charlie Coulibaly", Dieudonné s'explique, 22 januari 2015, https://www.youtube.com/watch?v=_BhzhD8b1b0
xxxvi Zie: Ali Abuminah, France begins jailing people for ironic comments, 19 januari 2015, http://electronicintifada.net/blogs/ali-abunimah/france-begins-jailing-people-ironic-comments
xxxvii Zie bv. Izza Leghtas, France, a Country of Freedom of Expression – For Some, 16 januari 2015, http://www.hrw.org/news/2015/01/16/dispatches-france-country-freedom-expression-some: ‘Terrorism legislation allowing for summary trials and long pri

Meer over charlie hebdo, eric hulsens, vrijheid van meningsuiting.

Reacties