In memoriam: Mohammed Arkoun
In opinie door Ewoud Butter op 17-09-2010 | 08:52
Professor Mohammed Arkoun is afgelopen dinsdag in Parijs op 82-jarige leeftijd overleden. Arkoun genoot internationale faam als hoogleraar in de Geschiedenis van Islamitische Filosofie. Hij doceerde aan de Sorbonne, maar ook aan de universiteiten van Oxford, Berlijn, Princeton aan de Universiteit van Amsterdam.
Zijn vele publicaties, waaronder Rethinking Islam en L’immigration: défis et richesses, maakten hem tot een van de meest prominente kenners van het historische gedachtegoed van de islam en van de geschiedenis van het religieuze denken.
Arkoun werd in Nederland bekend toen hij in 1993 en 1994 aan de Universiteit van Amsterdam doceerde als bijzonder hoogleraar islam. Hij werkte daar op uitnodiging van de Stichting Bijzondere Leerstoel Islam (SBLI). Deze stichting met onder andere de latere kamerleden Sam (Oussama) Cherribi (VVD), Fadime Örgü (VVD) en Coskun Cörüz (CDA) als bestuursleden, was een initiatief van het toenmalige Amsterdams Centrum Buitenlanders (ACB, later ACB Kenniscentrum).
Een belangrijk doel van de Leerstoel was een platform te vormen “ter bestudering van de islamitische godsdienst binnen de Nederlandse cultuur”. Ook werd veelvuldig gesproken over de “vorming van een Europese islam”. In die tijd lag dat politiek minder gevoelig dan nu. Van radicalisering van moslims in Nederland was toen nog amper sprake, maar was door de opkomst van radicale bewegingen in Algerije wel al een thema. „Dit virus van islamitisch fanatisme moet niet de kans krijgen in Nederland aan te slaan", zei Oussama Cherribi destijds bij de presentatie,
Hoewel sommige moslimorganisaties Arkoun te liberaal vonden, werd zijn benoeming uiteindelijk door alle grote moslimorganisaties gesteund. En ook de politieke partijen, van links tot rechts, gaven hun steun zonder dat er destijds werd gerept over de scheiding van kerk en staat: in het Comité van Aanbeveling zat niet alleen de Amsterdamse burgemeester van Thijn, maar ook toenmalig VVD-leider Frits Bolkestein, die later nog met Arkoun het boek Islam en democratie zou schrijven.
Arkoun pleitte direct vanaf zijn aantreden voor een Nederlandse imamopleiding. In een interview liet hij weten het onaanvaardbaar te achten dat vele Turkse en Marokkaanse moskeeën in Nederland imams hadden die in hun land van herkomst waren opgeleid en door hun land naar Nederland waren uitgezonden.
Hij doceerde niet alleen aan de UvA, maar er werden in samenwerking met moskeeorganisaties ook debatten met jongeren georganiseerd over thema's als vrouwenemancipatie, islam en moderniteit en radicalisering. Arkoun pleitte steevast voor integratie en tegen radicalisme en intolerantie.
Arkoun meende dat de Nederlandse staat zich met de zaak moest bemoeien en de imam-exporterende landen hun plaats moest wijzen: “De Nederlandse regering moet zeggen: wij voeren een politiek van integratie en wij gaan de imams zelf opleiden”. Arkoun droomde van “een theologische faculteit als broedplaats voor een typisch Europese vorm van islam, een werkplaats in de humanistische traditie, ook en vooral in het land van Erasmus” [bron: Shadid en Van Koningsveld].
Ik heb, destijds vanuit het ACB vanaf 1994, vele malen met Arkoun gesproken en gewerkt en zal hem herinneren als een erudiet en onafhankelijk denker die bijzonder lang van stof was, gevoel voor humor had, soms wat ijdel was en altijd interesse toonde voor het debat en mooie vrouwen. In vergelijking met bijvoorbeeld de tegenwoordig bekende Tariq Ramadan was Arkoun veel meer een wetenschapper; geen prediker, maar altijd kritisch en op zoek naar zijn eigen ongelijk. Hij was niet dogmatisch, niet 'links', niet 'rechts', maar op zoek naar argumenten. Hij kende de islamitische geschriften als geen ander, maar bestudeerde vooral ook de context waarin de geschriften ontstaan zijn en steeds weer geinterpreteerd worden. Lees die teksten en begrijp de interpretaties in hun historische, sociologische, antropologische en politieke context was steeds weer zijn devies.
Zijn boeken zijn pittig, maar zeer de moeite waard om gelezen te worden.
Ewoud Butter
Meer over acb kenniscentrum, bijzondere leerstoel islam, ewoud butter, islam, islamdebat, mohammed arkoun.
