Home » Blog » Opinie » Gezocht: ontwerpers en designers m/v voor restylen Zwarte Piet

Gezocht: ontwerpers en designers m/v voor restylen Zwarte Piet

In opinie door Rhoda Woets op 05-12-2011 | 11:29

Tekst: Rhoda Woets

Het ter discussie stellen van Zwarte Piet strooit volgens velen roet in het eten van een onschuldig kinderfeest. Val kinderen niet lastig met racisme: ze zien helemaal geen slaaf in die grappige branie met pepernoten is een veelvoorkomend argument.
Toch kan wat meer bewustwording geen kwaad. Het is hoog tijd voor positieve en creatieve actie. De sidekick van de Sint moet in zijn oude glorie worden hersteld. Dat schrijft Rhoda Woets in onderstaand artikel.

Op 3 december zou Sinterklaas voor de 26ste keer welkom worden geheten in het Canadese Vancouver door een slordige 500 Canadezen met een Nederlandse achtergrond. Het vertrouwde ritueel ging dit jaar echter niet door. Al eerder deze week werd besloten tot een belangrijke verandering: er zouden geen Zwarte Pieten mee buitelen in de optocht. De beslissing hiertoe werd genomen na klachten van Afro-Canadezen over het racistische en achterhaalde karakter van de knecht. De organisatie van de intocht bood excuses aan. Niet aan Sinterklaas, noch aan zijn volwassen fans die het een ander uit te leggen hebben aan hun kinderen. Nee, in een verklaring zei de organisatie tegen Afro-Canadezen zoveel als “We hebben het niet kwetsend bedoeld, sorry hiervoor.” Nadat Nederlandse Canadezen echter aangaven een ontvangst zonder Pieten onwenselijk te vinden werd de intocht in zijn geheel afgelast.

Een dergelijk ingrijpen is in Nederland ondenkbaar: hier krijg je bij burgerlijk protest tegen Zwarte Piet geen excuses aangeboden maar pepper spray in het gezicht. Cliché afbeeldingen van de joviale “neger” op blikjes schoensmeer (en vele andere artikelen) zijn al enige tijd van het sociale toneel verdwenen. Maar iedereen die erop wijst dat Piet zijn karikaturale uiterlijk (zwarte huid, kroeshaar, dikke rode lippen) verkreeg in de tijd van slavernij is een Zeurpiet. Zeurpiet of niet: Zwarte Piet is een stereotype karikatuur in het pak van een Moorse bediende die zeer waarschijnlijk de dienstbaarheid van de trouwe zwarte slaaf symboliseerde.

Vergelijkbare figuren als Blackface en Golliwog (zie foto) zijn al decennia omstreden en daarom (zo goed als) verdwenen. Nog niet zo heel lang geleden werd een vrouw uit het Engelse Worlingham op het politie bureau gehoord na klachten van buren over een Golliwog in haar vensterbank. Er hangt deze mevrouw een flinke boete boven het hoofd. Echter, in Nederland tref je in de weken voor 5 december niet alleen op talloze vensterbanken, maar overal en nergens onze eigen nationale Golliwog aan: Zwarte Piet. Is dat niet de wereld op zijn kop?

Het ter discussie stellen van Zwarte Piet strooit volgens velen roet in het eten van een onschuldig kinderfeest. Val kinderen niet lastig met racisme: ze zien helemaal geen slaaf in die grappige branie met pepernoten is een veelvoorkomend argument. Of zoals Aleid Truijens schrijft in de Volkskrant: “Bij het uitdelen van de pietenrollen staan Surinaamse, Ghanese en Antilliaanse kinderen vooraan om Piet te mogen zijn.” Truijens zwijgt vervolgens over de verhalen van Antilliaanse en Surinaamse volwassenen en kinderen die het vervelend vinden om voor Zwarte Piet te worden uitgemaakt, hoe goedbedoeld ook. Ook zwijgt zij over de nare jeugdherinneringen, pesterijen en kinderen die ieder jaar de binnenstormende Zwarte Pieten in de klas verwelkomen met buikpijn. Dat zowel “witte” als “zwarte” kinderen Piet een acrobatische held vinden zegt bovendien nog niets over een “implicit bias” die mogelijk wordt gecreëerd. De invloed van het Sinterklaasfeest op de beeldvorming van kinderen is nog nauwelijks (of zelfs niet) onderzocht.

In het boek met de veelzeggende titel “Sinterklaasje, kom maar binnen zonder knecht”schrijft Teun van Dijk dat veel Nederlanders zichzelf graag zien als open en tolerant. Racisme associëren veel Nederlanders met ultrarechtse partijen en neonazi’s. Zwarte Piet is zo duidelijk gebaseerd op het cliché van de “neger,” zegt van Dijk, dat mensen strategieën formuleren om de spanning tussen een positief zelfbeeld enerzijds, en een racistische performance anderzijds, op te heffen. Enkele bekende argumenten die hierbij ingezet worden is dat Piet zwart is van zijn tocht door de schoorsteen of dat hij inmiddels een moderne manager is en geen knecht. Zelf denk ik dat veel Nederlanders (ikzelf lange tijd incluis) niet zien wat er racistisch is aan Zwarte Piet omdat we vanaf onze vroege kindertijd zijn gesocialiseerd in het Sinterklaasfeest. Ik raad iedereen die geïrriteerd is door politiek correct “gezeur” over Piet aan om niet meteen in de verdediging te schieten maar eens de film Bamboozled (2000) van Spike Lee te kijken. Zoek de verschillen tussen de racistische zwarte minstrels en de Hollandse Piet: nou die zijn er praktisch niet!

Zwarte Piet’s omstreden positie in binnen- en buitenland, weerhield de directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur er niet van zich sterk te maken voor een plekje op de UNESCO lijst van immaterieel cultureel erfgoed van het Sinterklaasfeest. Het centrum maakt zich weinig zorgen over racisme; in een door hen uitgegeven boekje over de geschiedenis van Sinterklaas wordt geduldig uitgelegd dat de lieve schoolmeester die Zwarte Piet voor het eerst afbeeldde een heel progressieve man was, wars van discriminatie. Ergo: Zwarte Piet kan helemaal niet racistisch zijn. Eén blik op oude afbeeldingen is echter voldoende om te concluderen dat Piet duidelijk een “neger” is en geen Italiaanse schoorsteenveger of duivel zoals vaak vergoelijkend wordt gesuggereerd. John Helsloot van het Meertens instituut ontdekte dat in 1928 al over de zwarte knecht werd gesproken als “een kroesharigen neger.”Nu wordt cultureel erfgoed altijd gekarakteriseerd door een proces van in en uitsluiting. Aan de ene kant is de stoomboot gevuld met pakjes voor alle lieve kinderen. Aan de andere kant is er een groep die dit feest graag wil vieren maar hiervan wordt weerhouden door racistische elementen.

Een van de argumenten in de strijd tegen zeurpieten is dat Sinterklaas een oeroude traditie is en misschien wel het laatste “puur” Hollandse feest tussen het geweld van Kerst, Halloween, Valentijn en de Paashaas. Zo’n unieke traditie moet je koesteren en behouden. Ondertussen is er wel degelijk aan de rol van Zwarte Piet gesleuteld. Piet spreekt nog zelden een brabbel taaltje of met een Surinaams accent. Hij is slimmer geworden, minder onderdanig, en speelt niet langer een boeman. Deze veranderingen wijzen op de stilzwijgende erkenning dat tradities aanpassing vereisen in een multiculturele samenleving.



Toegegeven: een intocht met een eenzame Sint op een schimmel lijkt me oersaai. Wat dat betreft geef ik die Nederlandse Canadezen gelijk. De regenboogpieten met hun blauwe, paarse en groene hoofden waren geen succes (en dat is mild uitgedrukt). Ze waren ronduit eng en daarom genoeg redenen voor de directeur van een basisschool in de Amsterdamse Bijlmer om ze weer af te schaffen. Om Piet dan maar te vervangen door smurfen, zoals kunstenaar en film maker Felix de Rooy ooit suggereerde, lijkt me ook niets. (Zeker niet nu de smurfen door een Franse schrijver van antisemitisme, seksisme én racisme worden beschuldigd: dan begint het hele circus straks opnieuw). Naast meer bewustwording is het hoog tijd voor positieve en creatieve actie! In navolging van Jan Nederveen Pieterse (in het bovengenoemde boek van Van Dijk) stel ik voor om de sidekick van Sint in zijn oude glorie te herstellen. Dat betekent dat we Piet opnieuw de rol van trickster laten spelen: een acrobatisch nar-achtig type in een vrolijk en mooi kostuum. Deze Pieten gaan volgend jaar aan de slag in een nog op te zetten Sinterklaascentrale met Pieten keurmerk.

Welke academici, modeontwerpers/studenten en designers zien een uitdaging in het restylen van Piet? Dit houdt in: het bedenken van een nieuw concept en het ontwerpen van een bijpassend, eigentijds kostuum en uiterlijk. Een pakkende naam (“de kritische (peper)noot?”) en logo voor een Sinterklaascentrale nieuwe stijl zijn ook welkom. Stuur je reacties naar r.woets[at]vu.nl

Rhoda Woets is als post-doc verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit waar zij zich bezighoudt met de circulatie en toe-eigening van zowel handgeschilderde als gedrukte Jezus beelden in het publieke en private domein in Ghana. In September 2011 promoveerde zij aan dezelfde universiteit met een proefschrift over hedendaagse kunstenaars in Ghana. Eerder publiceerde zij op standplaatswereld over hoe gestolen beelden thuiswaarts keren. Dit artikel verscheen eerder op Standplaats Wereld en is in overleg met Rhoda Woets ook op Republiek Allochtonië geplaatst.

Zie ook op dit blog:

Weg met Zwarte Piet (Peter Breedveld)

Voor een geheel andere mening: Weg met 'jullie' racistische zwarte Piet (en de reacties op DDS)

Meer over racisme, rhoda woets, sinterklaas, slavernij, zwarte piet.

Reacties