Extreemrechts in Amsterdam?
In achtergronden door Ewoud Butter op 16-05-2011 | 12:40
Tekst: Ewoud Butter
Sinds 2004 zijn georganiseerde extreemrechtse groepen niet erg actief geweest in Amsterdam. De actieve aanhang van extreemrechtse formaties is klein, ook in vergelijking met gemeenten rondom Amsterdam.
In zes jaar zijn er in de hoofdstad18 illegale activiteiten door extreemrechts geconstateerd zoals bekladdingen, bedreigingen en geweld.
Er is sprake van een forse toename van extremistische uitingen op het internet, waaronder ook van Amsterdamse activisten, maar door de anonimiteit ontbreekt een volledig overzicht.
Verder is er onder delen van de Amsterdamse bevolking sprake van een diffuus cultureel onbehagen en ook discriminatie op etnisch-religieuze grondslag komt geregeld voor. In de buurten en stadsdelen waar extreemrechts in het verleden veel stemmen won, bestaat nu veel sympathie voor de PVV.
Dat blijkt uit het rapport Extreemrechts in Amsterdam dat is opgesteld door de Anne Frankstichting in opdracht van de gemeente Amsterdam. De onderzoekers, Ineke van der Valk en Wil van der Schans, deden onderzoek naar extreemrechts in Amsterdam in de periode van 2004 tot 2009, met een uitloop naar 2010.
Eerder, in 2006, heeft de gemeente Amsterdam het IMES van de Universiteit van Amsterdam onderzoek laten doen naar de aanhang van moslimradicalen in Amsterdam. In het onderzoeksrapport Processen van radicalisering. Waarom sommige Amsterdamse moslims radicaal worden stelden UvA-onderzoekers Jean Tillie en Marieke Slootman dat 2% van de Amsterdamse moslims gevoelig is voor radicalisering.
Extreemrechtse formaties
Extreemrechtse organisaties die volgens de onderzoekers van de Anne Frankstichting in Amsterdam activiteiten hebben georganiseerd zijn onder andere: de Nationale Alliantie,Nationalistische Volksbeweging, Nieuw Rechts, Voorpost, Dispuut Batavia, Met de Dieren Tegen de Beesten en de Conservatieve Democraten.
In de onderzochte periode zijn door deze organisaties19 demonstraties en manifestaties georganiseerd in Amsterdam. De meeste werden matig tot slecht bezocht. Uitschieters waren demonstraties in Amsterdam-Zuid (mei 2006) en een demonstratie in De Baarsjes (september 2007) waar niet meer dan 40 mensen aan deelnamen.
Illegale acties
Naast legale activiteiten zijn er door de onderzoekers een aantal illegale, strafbare activiteiten van extreemrechts, of met een extreemrechts karakter geconstateerd. Drie keer was er sprake van geweldsgebruik door extreemrechts. Het ging twee keer om acties van Voorpost: een brandstichting in een kraakpand in Amsterdam Noord (april 2006) en een taartactie bij de presentatie van het boek van Wijnand Duyvendak op 20 augustus 2008. In juni 2010 werd verder bij een bijeenkomst in politiek centrum De Balie actie gevoerd tegen ‘sharia-rechtbanken’, waarbij een bedreiging werd geuit.
Verder was in zes gevallen wel sprake van geweld met een rechtsextremistisch karakter, maar was het daderschap onduidelijk.
Bedreigingen
Bedreigingen komen in de categorie illegale activiteiten 15 keer voor. Negen incidenten kunnen worden toegeschreven aan extreemrechts en zes bedreigingen hebben een extreemrechts karakter.
Het aantal en de aard van bedreigingen in Nederland heeft sinds de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh volgens de onderzoekers een hoge vlucht genomen. Ook worden bedreigingen sinds deze moorden serieuzer genomen.
Een organisatie die veel met bedreiging te maken heeft is Nederland Bekent Kleur (NBK). Sinds deze organisatie in 2007 aangifte deed tegen Geert Wilders wegens aanzetten tot haat en discriminatie van allochtonen en moslims, ontvangt zij regelmatig bedreigingen. Alleen al in de dagen na het besluit van het Amsterdamse Hof om Wilders te vervolgen, kreeg NBK ongeveer 500 haatmails en bedreigingen per email en telefoon binnen. Ongeveer 10% van de mail bestond uit bedreigingen, waaronder enkele doodsbedreigingen. NBK heeft aangifte gedaan, maar zegt van de politie geen informatie te hebben gekregen over vervolgstappen. Er zijn voor zover bekend geen mensen vervolgd.
In het rapport worden verder de oud-politci Wijnand Duyvendak en Roel van Duijn genoemd. Duyvendak, voormalig Tweede Kamerlid van GroenLinks ontving een periode extra beveiliging. Ook oud-politicus Roel van Duijn werd bedreigd.
In het rapport van de Anne Frankstichting wordt opvallend genoeg geen melding gemaakt van de bedreiging van landelijke, maar in Amsterdam woonachtige politici. Toch maakte het Team Bedreigde Politici in maart bekend dat Job Cohen, Femke Halsema en Alexander Pechtold na Geert Widers in 2010 het vaakst bedreigd werden. Het lijkt voor de hand te liggen dat de bedreigingen aan deze linkse politici ook uit extreemrechtse hoek komen.
Anderen die te maken kregen met bedreiging uit extreemrechtse hoek waren Gert Hekma, docent homo- en lesbische studies aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat Gerard Spong, die na de aangifte tegen Geert Wilders rond de 1.000 haatmails ontving, waarvan er zeker 250 bedreigend waren.
Joodse organisaties en migrantenorganisaties
Ook joodse personen en organisaties, waaronder het Nieuw Israëlitisch Kerkgenootschap, ontvingen antisemitische e-mails en bedreigingen.
Datzelfde geldt voor negen Amsterdamse moskeeën, de Marokkaanse organisatie EMCEMO en de landelijke voorzitter van de Turkse organisatie HTIB, Mustapha Ayranci.
Bij slachtoffers uit de kringen van migrantenorganisaties en moskeeën is volgens de onderzoekers sprake van een specifieke impact. De discriminerende actie staat voor hen symbool voor de mate waarin zij zich door de samenleving in het algemeen afgewezen voelen. Zij zijn geneigd niets te melden bij politie of antidiscriminatiebureaus, maar ontplooien zelf initiatieven om aan de dreiging het hoofd te bieden.
Bekladdingen en internet
Volgens het rapport van de Anne Frankstichting hebben antisemitische en islamofobe bekladdingen vaker een extreemrechts karakter, maar is het niet duidelijk of ze ook afkomstig zijn van extreemrechts.
Op internetsites als Stormfront en Holland Hardcore zijn een aantal mensen actief, die laten weten Amsterdammer te zijn, maar door de anonimiteit is het moeilijk vast te stellen of mensen ook echt uit Amsterdam afkomstig zijn. Er zijn volgens de onderzoekers in ieder geval drie extreemrechtse blogs die onderhouden worden door personen uit Amsterdam
Onderwijs en buurten
In het Amsterdamse voortgezet onderwijs worden volgens het rapport weinig vormen van (steun aan) extreemrechts gesignaleerd. Hierbij maken de onderzoekers wel de opmerking dat scholen terughoudendheid zijn uit angst voor imagoschade en om de vertrouwensband van docenten met leerlingen niet te schaden.
In Amsterdamse buurten is weinig steun voor extreemrechtse organisaties. Er deden zich een beperkt aantal incidenten voor. Wel kwam uit een verdiepend gesprek onder jongerenwerkers in Amsterdam-Noord naar voren dat daar sprake is van een zekere vatbaarheid voor radicalisering. Over andere buurten is dit niet bekend.
Thema’s
De thema’s die de extreemrechtse formaties aansnijden zijn volgens het onderzoek divers en varieren van”het zich afzetten tegen ‘het vreemde’, de islam, ‘buitenlanders’ en de multiculturele samenleving, het opkomen voor ‘het eigen (blanke) volk’ en tegen ‘de linkse’ politiek”. Een aantal organisaties is sterk antisemitisch en nationaalsocialistisch georiënteerd. Bij andere organisaties, waaronder de NVB, is volgens de onderzoekers een verschuiving zichtbaar geweest in de richting van een anti- islamitische oriëntatie.
Politiek/ PVV
In de Amsterdamse politiek speelt extreemrechts amper een rol. De Conservatieve Democraten, een rechtstreekse afstammeling van de CentrumDemocraten van Janmaat, wist in 2006 1124 mensen stemmen te verzamelen.
De PVV wordt door de onderzoekers niet als extreemrechts betiteld. Wel schrijven de onderzoekers: “Opmerkelijk is de opkomst van de Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders, ook in Amsterdam. Wilders en de PVV beschouwen zichzelf niet als extreemrechts en wensen zich daarvan te distantiëren. Een analyse van deze partij in de achtste Monitor Racisme & Extremisme leidde tot de constatering dat de PVV een duidelijke afkeer van ‘het vreemde’ tentoonspreid en ten dele als een magneet op extreemrechtse activisten werkt. Dit bleek ook uit de opkomst bij de demonstratie voor aanvang van het Wildersproces. Tenslotte is de PVV buitengewoon hiërarchisch georganiseerd en momenteel een partij zonder leden. De vraag is wat er gaat gebeuren als de PVV de deuren openzet. De kans is reëel dat rechtsextremisten die radicaler zijn, zullen proberen zich aan te sluiten.”
Het lijkt er volgens de onderzoekers op dat de PVV potentiële steun voor extreemrechtse organisaties voor zich weet te mobiliseren. In de buurten en stadsdelen waar extreemrechts in het verleden veel stemmen won, bestaat nu veel sympathie voor de PVV.
De onderzoekers constateren dat het antisemitisme dat veel extreemrechtse organisaties kenmerkt, afwezig is bij de PVV. “Wel aanwezig is een virulente islamhaat en dat is een aspect dat veel mensen, waaronder jongeren, sinds de aanslag op 9/11 in de VS en de gebeurtenissen die daarop volgden, aanspreekt. De toename van aanhang voor de PVV ten koste van de traditionele extreemrechtse organisaties vindt hierin mogelijk een verklaring.”
Voedingsbodem
In tegenstelling tot de onderzoekers van het IMES, die in 2006 berekenden dat 2% van de Amsterdamse moslims vatbaar is voor radicalisering, wagen de onderzoekers van de Anne Frank Stichting zich niet aan een schatting van het aantal Amsterdammers dat vatbaar is voor extreemrechtse vormen van radicalisering.
Wel schrijven zij dat er een voedingsbodem voor radicalisering kan zijn. Dit komt omdat de economische crisis een tweedeling onder de bevolking in de hand zou kunnen werken, dat er sprake is van een diffuus cultureel onbehagen onder delen van de bevolking en dat discriminatie op etnisch-religieuze grondslag tamelijk vaak voor komt. Vooroordelen over etnische groepen en interetnische conflicten kunnen volgens de onderzoekers ertoe bijdragen dat jongeren aansluiting zoeken bij extreemrechts.
Vervolgonderzoek
De onderzoekers adviseren ten slotte vervolgonderzoek te laten doen naar de theoretisch-empirisch gefundeerde oorzaken van rechtsextremisme en naar de invloed en impact van nieuwe rechtse politieke bewegingen, zoals de PVV.
Ook adviseert de Anne Frankstichting nader empirisch veldonderzoek te laten doen naar islamofobe, xenofobe en antisemitische uitingen in de stad, los van extreemrechts daderschap.
Reactie gemeente Amsterdam
In een brief op 19 april aan de raadscommissie AZF laat het Amsterdamse College van Burgemeester en wethouders weten dat zij positief gestemd is over de constatering dat de aard en omvang van extreemrechtse radicalisering in Amsterdam beperkt zijn. Wel vindt het College de ontwikkelingen op internet, zorgwekkend. Vanwege de anonimiteit en het feit dat het vaak om individuen gaat, is het volgens de gemeente Amsterdam voor de (lokale) overheid ingewikkeld om hier effectieve acties tegen te ondernemen.
Het College neemt in de brief afstand van de wijze waarop de PVV in het onderzoek besproken wordt: “Het college constateert dat in de onderzoeksopzet de PVV op een bepaalde manier wordt gepositioneerd, waarvan het college de conclusies voor de rekening van de onderzoekers laat.”
Het huidige College neemt ook afstand van haar voorgangers die alleen onderzoek lieten doen naar extremisme onder moslims en extreemrechts en niet naar links- extremisme en dierenrechten-activisme. “Een bredere opzet van het onderzoek had echter beter gepast bij het neutrale karakter van het radicaliseringsbeleid: alle vormen van radicalisering dienen daarbij immers onderzocht en bestreden te worden” schrijft het College.
Het Amsterdamse College heeft onlangs besloten tot een heroriëntatie op het radicaliseringsbeleid. Daarbij zal ook aandacht worden besteed aan de bevindingen over de voedingsbodem voor radicalisering.
Het onderzoek bevestigt het Amsterdamse College ook in haar voornemen aandacht te blijven te besteden aan discriminatie. Dat zal binnenkort worden toegelicht in de “Beleidsbrief discriminatie 2011-2014”. Hierbij zal ook aandacht worden besteed aan de ervaringen van Amsterdammers met islamofobe uitingen die zij vaak als radicaal (of extreem) rechts ervaren.
Het College laat tot slot dat zij geen vervolgonderzoek zal laten uitvoeren, omdat zij verwacht dat een dergelijk onderzoek onvoldoende meerwaarde heeft gezien de beperkte aard en omvang van de problematiek rond extreemrechtse radicalisering. Wel zal de gemeente alert blijven op nieuwe ontwikkelingen, onder andere met de discriminatieaanpak en het gemeentelijk meld- en adviespunt radicalisering.
Ewoud Butter is redacteur van Republiek Allochtonië
Meer op dit weblog over extremisme vindt u hier
Meer over amsterdam, ewoud butter, extreemrechts, extremisme, onderzoek, radicalisering, radicaliseringamsterdam, radicalisme.
