Cultuur is om van te genieten, niet om misbruik van te maken

In opinie door Dick Mantel op 08-11-2016 | 09:16

"Het is een teken van zwakte als we ‘onze waarden en normen’, ‘onze verworvenheden’, gebruiken om groepen buiten te sluiten. (..) Verplichte assimilatie is onwenselijk, sterker nog: onmogelijk. Dit betekent absoluut niet het prijs geven van principes die heilig voor ons zijn."

Dat stelt Dick Mantel in onderstaand stuk, waarin hij onder andere nader in gaat op het gebruik van het begrip cultuur en enkele fabels benoemt die volgens hem de wereld uit moeten.

Van oudsher verwijst het woord cultuur naar alles wat de mensen doen om de natuur naar hun hand te zetten. Het ‘in cultuur brengen’ met de landbouwtechnieken van vroeger. Cultuur staat ook voor de meer complexe (‘hogere’) vormen en producten van menselijk samenleven, beschaving of kunst (deze formulering is gebaseerd op een stuk van Baukje Prins: ‘Epiloog: Het raadsel van cultuur’ in ‘Superdivers! Alledaagse omgangsvormen in de grootstedelijke samenleving’; 2013). Van deze cultuur producten kan je in een museum, een schouwburg, een concertzaal, een theater of een bioscoop genieten of kijkend naar een mooi stuk cultuurlandschap.

Tegenwoordig wordt met cultuur bedoeld het complexe geheel van kennis, gedrag, opvattingen en gewoonten dat gedeeld wordt door een bepaalde groep. Vroeger ‘bedrijfsculturen’ of ‘jeugdculturen’, maar nu meestal de culturen van etnische of nationale groepen. Met de bijbehorende kwalificaties als: ‘het komt door die achterlijke cultuur’, maar ook ‘dat is nu eenmaal onze cultuur’ of ‘het is nu eenmaal hun cultuur’ (zie ook Baukje Prins)

Zoals u begrijpt gaat dit artikel over cultuur zoals het in de hedendaagse discussie gebruikt wordt.
De tendens in die discussie is als volgt:

Het woord cultuur wordt onjuist geïnterpreteerd.
Personen worden ingedeeld op basis van culturele (en geloofs) kenmerken. Ze worden niet meer als individu benaderd, maar als behorend tot een bepaalde cultuur. Ze worden dus als groep aangesproken. Waarbij ‘cultuur’ een onjuiste interpretatie krijgt. Het fenomeen culturalisme.
De onjuiste interpretatie van het begrip cultuur en daarmee samenhangend ‘onze waarden en normen’ worden vervolgens misbruikt om buiten te sluiten.

Onjuiste interpretatie van het begrip cultuur
Met cultuur wordt in de huidige discussie dus bedoeld het complexe geheel van zeden en gewoonten en gedrag. Daarbij wordt aan culturen een essentialistisch karakter toegekend. Onveranderlijk en alles bepalend. Het gedrag van individuen behorend tot die cultuur wordt daardoor van a tot z bepaald. Deze visie op culturen is echter achterhaald. Tegenwoordig geldt algemeen de constructivistische visie: culturen worden door mensen gemaakt, zijn door en door veranderlijk. Iedere dag ontstaan nieuwe (meng)culturen.

Culturalisme
Het indelen van personen op basis van culturele kenmerken is funest voor de integratie. Door het aanspreken van personen als groep, wordt de hele groep apart gezet. Gekarakteriseerd als er (nog) niet bijhorend, omdat ze ‘tot een andere cultuur behoren’. Een cultuur die ‘minder’ is dan de onze. Dit betekent dat personen uit die groep hun steun meer in de eigen groep zoeken. En dat gaat ten koste van emancipatieprocessen en de integratie. In plaats van de term culturalisme worden ook wel de termen culturisme en cultureel differentialisme gebruikt.

De kreten multiculturele samenleving en cultuurrelativisme
Grote woorden, verwarrend en eigenlijk inhoudsloos. Om twee redenen. In de eerste plaats wordt er uitgegaan van het oude achterhaalde cultuurbegrip (onveranderlijk en alles bepalend) en in de tweede plaats wordt een volstrekt verkeerde visie op de identiteit van mensen gehanteerd. Straks daarover meer, maar de voor een wiskundige verheugende constatering moet gelijk maar worden vermeld: de mens is niet één-dimensionaal. Daar komt nog bij dat met name aan het begrip multicultureel nu een andere betekenis gegeven wordt dat de term vroeger had.
In vroegere beleidsstukken werd met multicultureel meestal multi-etnisch bedoeld. Nu wordt onder een multiculturele samenleving een samenleving verstaan bestaande uit groepen met een allesbepalende, onveranderlijke cultuur. Dat was zelfs in de hoogtij dagen van de verzuiling niet het geval. De verschillende ‘culturen’ verhinderden niet dat er via samenwerking (aan de top) een gemeenschappelijk beleid tot stand kwam met vele compromissen. De soms felle strijd aan de basis moet ons leren dat onze veel geroemde eenheid (‘vroeger waren we één’) soms ver te zoeken was. De betekenis van het woord multicultureel is duidelijk veranderd.

Cultuurrelativisme. Ook in die kreet zit de overtrokken cultuur betekenis (in de oude interpretatie) verscholen. Hoe vergelijk je culturen met elkaar? Bij de beantwoording van die vraag kan je een parallel constateren met de theorie van de ‘botsing van beschavingen’. Huntington onderscheidt in zijn boek ‘The clash of civilizations’ negen beschavingen, die door religies ‘bijeengehouden’ worden. De islamitische, de westerse, de boeddhistische, de Chinese, de hindoeïstische, de Grieks-orthodoxe, de Latijns-Amerikaanse, de Japanse en de Afrikaanse. Hij plaatst de mensen in rigide hokjes en hij komt zo tot zijn botsing van beschavingen. Amartya Sen zegt hierover dat Huntington ten onrechte aan mensen één identiteit toekent. Sen: het tekortschieten van de botsingstheorie is daarmee al begonnen vóórdat het punt bereikt is om de vraag te beantwoorden of verschillende beschavingen noodzakelijk -of zelfs kenmerkend- moeten botsen (zie ‘Identity & Violence. The Illusion of Destiny’ van Amartya Sen; 2006; zeer de moeite waard!).
Voor de kreet cultuurrelativisme geldt dezelfde opmerking als voor de botsing van beschavingen. Wat is onze westerse cultuur, wat is de islamitische cultuur? Volstrekt van land en landstreek afhankelijk en afhankelijk van de identiteit van de mensen in die gebieden. Naast de overmatige nadruk op cultuur getuigt het als groep aanspreken ook van een totaal onbegrip wat betreft die identiteit van mensen. De wiskundige vreugdekreet is al gevallen: de mens is niet één-dimensionaal. Er is sprake van wedijverende identiteiten. De identiteit van een mens wordt bepaald door verblijfplaats, geografische oorsprong, geslacht, sociale status, opleiding, politieke kleur, hobby’s en ja ook religie (ook ontleend aan Amartya Sen). Maar zeker niet alleen door religie en ook niet door een vermeende allesbepalende, onveranderlijke cultuur.

Averechts werkende kreten, c.q. misbruik
Aan de beide termen, multiculturalisme en cultuurrelativisme, wordt dus tegenwoordig vaak een oneigenlijke betekenis gegeven. En vervolgens worden de termen in die betekenis gebruikt om politieke tegenstanders te beschuldigen. ‘Links was multicultigek en het cultuurrelativisme heeft ons rampen bezorgd’. Er is sprake van een ‘counter discourse’ (zie het werk van Peter Scholten).

Bestudering van de integratiegeschiedenis vanaf de zeventiger jaren leert dat er eigenlijk nooit gestreefd is naar een multiculturele samenleving. En dat er van cultuurrelativisme nauwelijks sprake is geweest. De enige periode waarin het enigszins die kant op ging was in het begin van de tachtiger jaren, de periode van ‘integratie met behoud van eigen identiteit’. Eigenlijk werd dat al weer afgeschaft voor het goed en wel was begonnen. Het principe was uiteraard wel van toepassing in de tijd dat men ervan overtuigd was dat de gastarbeiders terug zouden gaan naar eigen land. Het meest tot de verbeelding sprekende onderdeel was het Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur (OETC, later OET en OALT), dat geen grote vlucht heeft genomen. Dat er in het begin van de jaren tachtig enigszins sprake was van een streven naar ‘integratie met behoud van eigen identiteit’ kwam ook door de vrees om voor racist te worden uitgemaakt. Het was de tijd dat de Centrumpartij een zetel in de Tweede Kamer haalde.

Een paar citaten. Zonder de betrokkenen te willen diskwalificeren. Zij hebben hun uitlatingen met de beste bedoeling gedaan (hoop ik). Maar naar mijn mening interpreteren ze de begrippen multicultureel en cultuurrelativisme op een onjuiste manier. En de uitlatingen hebben, al of niet bedoeld, een ‘buitensluitend effect’.

‘Zonder een cultureel fundament van waarden en normen kan een samenleving niet goed functioneren. De almacht én de onwaarheid van het cultuurrelativisme hebben echter in amper een halve eeuw tijd tot erosie van deze fundamenten van de samenleving geleid’.
(Sybrand Buma en Pieter Heerma in CD Verkenningen; lente 2016)

‘Onze manier van leven loopt gevaar. Wij zijn veel te tolerant geweest in tolerantie jegens onszelf. We hebben onverdraagzaamheid richting onze waarden gedoogd’. Op de vraag “we hebben het dus al bijna vijftig jaar verkeerd gedaan?” was het antwoord ‘sterker nog, toen met die multiculturele samenleving, dat leek prachtig, maar het is helemaal niet prachtig, omdat je je eigen normen en waarden geweld aandoet’.
(Halbe Zijlstra in Trouw (19 febr. 2016))

De fabels die de wereld uit moeten

‘De immigratie is massaal’.

De immigratie aantallen zijn soms hoog, maar men kijkt nooit naar de emigratie aantallen. Als je kijkt naar de migratiesaldi (aantal immigranten minus het aantal emigranten) zie je een verloop met wat pieken en dalen -soms is het saldo negatief-, maar je ziet absoluut geen constant stijgende lijn.

‘We worden geïslamiseerd’.

Nu is 5 procent van de Nederlandse bevolking moslim, in 2050 naar verwachting 8 procent (zie cbs). De afgelopen 19 jaar (1996 t/m 2014) was het percentage immigranten van christelijk geloof 54% en moslims 26% . Deze percentages zijn ontleend aan het werk van de grote deskundige op dit gebied, Flip van Dyke (zie de site ‘Landgenoten of Buitenlui’). Geteld zijn immigranten die in het buitenland geboren zijn en waarvan tenminste één ouder ook in het buitenland geboren is. Afgezien van de aantallen. De migranten hebben gebruik gemaakt van onze wetgeving voor de stichting van moskeeën en scholen. Aanpassing van de wet was nauwelijks nodig. Een voorbeeld dat dat wel gebeurde is bij de wet op de lijkbezorging.

‘De multiculturele samenleving is verheerlijkt’.

Hopelijk is in het bovenstaande de onjuistheid duidelijk geworden.

‘Er is sprake van een eeuwenlange strijd tussen het christelijke westen en de moslimwereld’.

Totale nonsens. Als je kijkt naar de vaak genoemde strijdmomenten, Poitiers (732) en de belegeringen van Wenen (1529 en 1683), dan was er sprake van een rooftocht (Poitiers) en van een geopolitieke strijd tussen het Ottomaanse en het Habsburgse Rijk (Wenen, twee keer). Maar absoluut niet van een geloofsstrijd.

Suggesties

Schaf het culturalisme af. Het leidt tot stigmatisering, tot apart zetten van groepen en tot het terugtrekken in groepen. Fataal voor de integratie.
Schaf het oneigenlijk gebruik van het woord cultuur af.
Gebruik de term multicultureel niet voor de huidige samenleving. De termen diversiteit en pluriform geven de situatie veel beter weer.
Schaf, nog grondiger dan nu al gebeurt, het woord allochtoon af. Personen met migratieachtergrond??
Meer zelfvertrouwen vertonen! Perioden als de huidige met zijn vele veranderingen zijn vaker voorgekomen en gaan altijd gepaard met afsluitingen (‘flows and closures’). Denk aan indelingen, en de bijbehorende uitsluitingen, vroeger bij onmaatschappelijken, asocialen, ontoelaatbaren. Denk aan de tegenstelling plattelander/stedeling, de fricties tussen katholieken en protestanten. We hebben geen beschermende muur om de ‘wij groep’ nodig.
Enige kennis van ons verleden is nuttig om te beseffen dat onze nationale identiteit in feite het kunnen omgaan met diversiteit is. Dat gaat wel met vallen en opstaan, waarbij we nu in een diep dal zitten.
Discussies zullen veel meer met argumenten gevoerd moeten worden. Niet met oneliners.
Het zou prettig zijn als de gewone nieuwsmedia hun aanpak (‘goed nieuws is geen nieuws’ en slecht nieuws vele keren indringend herhalen) veranderen.
Belangrijk is om te beseffen dat de ‘wij-groep’ net zo divers is als de groep met migratieachtergrond.
Eenheid betekent zeker niet dat we allemaal hetzelfde worden (qua gedrag, opvattingen en gewoonten). De kracht van onze democratie is dat de rechten van een ieder zijn gewaarborgd, ook van minderheden.
Onze wet- en regelgeving geldt voor een ieder en ook de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is op een ieder van toepassing (met dank aan Eduard Nazarski en Ewoud Butter).

Het is een teken van zwakte als we ‘onze waarden en normen’, ‘onze verworvenheden’, gebruiken om groepen buiten te sluiten. Aanpassing is afhankelijk van de ruimte die geboden wordt. Verschillen met elkaar bespreken, de overbrugging van die verschillen gaat niet in de vorm van bevelen. Verplichte assimilatie is onwenselijk, sterker nog: onmogelijk. Dit betekent absoluut niet het prijs geven van principes die heilig voor ons zijn. Zoals de rechten van de vrouw, de rechten van homo’s en lesbiennes, de scheiding van kerk en staat, de vrijheid van meningsuiting.

Dick Mantel, gepensioneerd wiskundeleraar. Nu intensief bezig met immigratie/integratie/de huidige maatschappelijke situatie. Meer van Dick Mantel op Republiek Allochtonië hier

Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.

Waardeert u ons vrijwilligerswerk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!

Meer over culturaliseren, cultuur, cultuurrelativisme, Dick Mantel, integratie, mensenrechten, multicultureel.

Waardeert u ons werk en wilt u doneren?

lees meer

Uitgelicht