Cultuur, identiteit en gedoogsteun. De valkuilen voor minister Donner
In opinie door Dick Mantel op 11-07-2011 | 23:51
Tekst: Dick Mantel
Lange rijen bussen rijden in het Schotse Culloden af en aan, met mensen die de verloren slag van Bonnie Prince Charlie in 1745 op Culloden Moor willen gedenken. Een Schotse allochtoon hoort er alleen bij als hij op de Moor is geweest. Minister Donner is voor zijn integratienota driftig op zoek gegaan naar datgene wat ons, hier in Nederland, bindt. Hij zocht en vond een aantal kernwaarden, waarvan het trouwens de vraag is of het typisch Nederlandse zijn. Een heel belangrijke, onze ervaring/ons vermogen om te gaan met pluriformiteit, laat hij weg en hij deint, kennelijk om de gedoogpartner te plezieren, driftig mee in het koor van degenen die de invloed van cultuur verabsoluteren en onze nationale identiteit als vaststaand beschouwen.
Naast deze wat theoretische opmerkingen moet natuurlijk als hoofdbezwaar tegen de nota het feit genoemd worden dat onze CDA minister te zeer aanleunt tegen de VVD en de PVV, door de inburgering tot ‘eigen verantwoordelijkheid van migranten’ te bombarderen. Dit is bij de VVD misschien een principiële kwestie, bij de PVV lijkt het een gevolg van het feit de religie van een groot deel van de migranten niet erg geliefd is, om het zwak uit te drukken. De lijn van ‘zelf betalen’ en ‘het land uit als het niet lukt’ is onrechtvaardig en zal contraproductief werken. Er wordt ongelofelijk veel werk verricht door inburgeringsinstanties en hun vele vrijwilligers. Daarop bezuinigen en de weg van ‘leen maar geld’ volgen, is kortzichtig. Uiteraard ligt de eerste verantwoordelijkheid bij de inburgeraars, maar dat is niet wat Donner bedoelt.
De belangrijkste boodschap is dus de ‘eigen verantwoordelijkheid’. Daarnaast klaagt Donner met Merkel mee dat de multiculturele samenleving, in de woorden van Merkel, ‘gescheitert’ is. Donner gaat daarbij uit van een bestrijdbare interpretatie van ons recente ‘integratieverleden’. Donner schrijft: ‘geconstateerd wordt dat het multiculturalisme heeft gefaald omdat anders dan gedacht en verwacht de verschillende etnische en culturele groepen die deel uitmaken van de Europese samenlevingen in de afgelopen decennia niet wederzijds tot elkaar zijn gekomen in een nieuwe eenheid. (…). Het kabinet deelt deze onvrede over de multiculturele samenleving. De hardnekkigheid van integratieproblemen onderstrepen het beeld dat het model van de multiculturele samenleving geen oplossing heeft kunnen bieden voor het dilemma van de pluriforme samenleving‘. Welke multiculturele samenleving is mislukt? Bovendien ontkent Donner te veel de vorderingen bij de integratie en lijkt hij de duur van integratieprocessen te onderschatten. En het is voor Donner natuurlijk moeilijk om op te merken dat het ‘wegzetten’ van groepen in de samenleving niet bevorderlijk werkt voor het wederzijds tot elkaar komen.
De multiculturele samenleving, met als karakteristiek ‘met behoud van eigen identiteit (m.b.v.e.i.)’ werd inderdaad tot halverwege de jaren 80 gepropageerd. Maar meer in woorden dan in daden. De enige concrete beleidsmaatregelen waren het Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur (OETC) en de institutionalisering van de islam (en het hindoeïsme) (zie ‘Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie’ van Leo en Jan Lucassen (2011) en ‘Nederlandse politieke partijen over minderhedenbeleid; 1977-1995’; proefschrift van A. M. E. Fermin (1997)).
De multiculturele samenleving (m.b.v.e.i.) werd trouwens warmer ondersteund door de VVD dan door de PvdA. Het Liberaal Manifest uit 1981 van de VVD zegt hierover het volgende. Onder het kopje ‘Culturele minderheden’ op blz. 14 staat: ‘Het onderwijs aan hen (de tweede generatie “buitenlanders”, DM), alsook aan de Nederlandse bevolking, moet inzicht in deze verschillen (tussen de omgeving van de tweede generatie ‘buitenlanders’ en die van de Nederlandse samenleving, DM) verschaffen. Het onderwijs zal de wederzijdse tolerantie moeten bevorderen, die in de toekomstige multiculturele samenleving in Nederland noodzakelijk is. Mede via het onderwijs, ook door volwasseneneducatie, moet aan de culturele minderheden een zo groot mogelijke gelegenheid worden gegeven tot integratie in de Nederlandse samenleving. Wel dient hun recht op behoud van een eigen culturele identiteit te worden veilig gesteld, voor zover dat niet in strijd is met de Nederlandse wetgeving’. En op blz. 23 onder het kopje ‘Naar een multicultureel Nederland’: ‘Dat (de identiteitsproblemen van de tweede generatie, DM) leidt tot grote spanningen in de maatschappij. Om die spanningen zoveel mogelijk te voorkomen dient de overheid een beleid te voeren dat ruimte biedt aan behoud en ontwikkeling van de eigen cultuur en identiteitsbeleving van de verschillende groeperingen, een en ander binnen de normen en mogelijkheden van de Nederlandse samenleving’.
Het nastreven van een multiculturele samenleving (m.b.v.e.i.) gaat uit van een verouderd cultuurbegrip, het essentialistische. Dit houdt het idee in dat cultuur onveranderlijk is en het menselijk handelen bepaalt. Dit in tegenstelling met de nu algemeen aanvaarde constructivistische cultuurvisie. Cultuur is veranderlijk en wordt door mensen gemaakt. Degenen die een multiculturele samenleving (m.b.v.e.i.) nastreefden, waren (ongetwijfeld goedwillende) utopisten, toen dus kennelijk ook in de VVD voorkomend. Als je deze multiculturele samenleving (m.b.v.e.i) als mislukt bestempelt, beschrijf je geen schokkend historisch feit.
Het streven naar behoud van eigen identiteit had in die jaren eigenlijk twee bedoelingen. De mogelijkheid tot terugkeer zo groot mogelijk houden -dit argument gold in de eerste jaren- en de bevordering van 'emancipatie in eigen kring'. In de minderhedennota van 1983 van het kabinet Lubbers l (CDA en VVD, kon toen nog zonder gedoogsteun) kwamen twee doelstellingen naar voren. Het bestrijden van sociale en economische achterstanden van etnische minderheden. En het streven naar een tolerante, multiculturele samenleving waarin culturele en etnische verschillen geaccepteerd en gerespecteerd dienen te worden (zie 'De moeizame omgang van de PvdA met het integratievraagstuk (1980-2006). Verklaringen voor ambivalente visies over integratie en multiculturalisme’ van Ida Hellebrekers (2008)). Aandacht dus voor behoud van eigen identiteit, maar met de bedoeling de emancipatie in eigen kring te bevorderen . Met als doel een versterking van de positie van minderheidsgroepen ter bevordering van de integratie. Een fenomeen waarmee Donner, gezien zijn religieuze achtergrond, bekend zal zijn en wat ik hem ook nog nooit heb horen bestrijden.
De bedoeling van Donner komt verderop in de nota nog een keer duidelijk tot uiting: ‘het kabinet neemt nadrukkelijk afstand van het relativisme dat besloten ligt in het concept van de multiculturele samenleving die weliswaar, mede onder invloed van de migranten die zich hier vestigden, verandert, maar die niet uitwisselbaar is voor welke andere samenleving dan ook’. Donner vervangt dus een concept wat niet uitvoerbaar was en nauwelijks serieus werd ondersteund (het multiculturalisme m.b.v.e.i.) door een concept wat net zo onmogelijk is. Een (weliswaar veranderde) onveranderlijke samenleving. Donner plaatst zich hiermee in de rijen van degenen die tegen nieuwkomers zeggen ‘als je erbij wil horen moet je je volledig aanpassen, moet je (verplicht) assimileren’. Verplicht assimileren is trouwens onmogelijk.
Tot slot (om de verwarring compleet te maken): onze samenleving is uiteraard multicultureel, maar dan in die zin dat onze samenleving pluriform is, bestaat uit groeperingen met verschillende achtergrond en religie. Als de kruitdampen van de verhitte hedendaagse discussie wat zijn opgetrokken, zullen we weer -net als vroeger, met vallen en opstaan- met die verscheidenheid om kunnen gaan. Elkaar weer in die verscheidenheid respecteren, waarbij een ieder uiteraard gebonden is aan de wetten en regels van onze rechtsstaat en aan de kernwaarden die Donner formuleert. Opgemerkt moet nog worden dat ook Donner veel te veel alleen de nieuwkomers vermanend toespreekt. De aanpassing zal van twee kanten moeten komen.
Dick Mantel. Van deze auteur verschijnt in het najaar bij uitgeverij Literoza het boek 'Angst en verkramping werken averechts. Een visie op migratie en integratie'.
Zie ook over dit onderwerp:
Echt integratiebeleid met kwantificeerbare doelen
Integratienota integratie, binding, burgerschap (pdf)
Stoppen met integratiebeleid is historische vergissing
Integratienota negeert bestaande waarden
Integratiebeleid Rutte I mist onderbouwing
De zin en onzin van minderhedenbeleid
Meer over dick mantel, doelgroepenbeleid, Donner, integratienota, minderhedenbeleid, multicultureel, pluriform.
