Veiligheid en discriminatie anno 2017 - waar staan we?
In achtergronden door Ineke van der Valk op 02-10-2017 | 21:50
Het Veiligheidspact tegen Discriminatie vierde haar eerste jubileum op zondagmiddag 1 oktober 2017 in en om de Westerkerk in Amsterdam. Hieronder de bijdrage van onderzoeker Ineke van der Valk.
Ter gelegenheid van het lustrum van dit mooie en belangrijke initiatief geef ik hier een korte schets geven van de stand van zaken rond discriminatie op verschillende gronden. Voor zover mogelijk in deze korte tijd en met vermijding van een droge opsomming van cijfers. Ik behandel achtereenvolgens moslimdiscriminatie, antisemitisme, discriminatie van lhbt-ers en van Afro-Nederlanders.
Moslimdiscriminatie
In de derde Monitor Moslim Discriminatie die in het voorjaar verscheen signaleerde ik meer meldingen van agressie tegen moskeeën. Dit aantal incidenten in 2016 (72) is sinds incident gegevens geïnventariseerd worden -vanaf 2005 - niet eerder zo hoog geweest. Verder zagen we een groei van het aantal meldingen van moslimdiscriminatie: een verdubbeling zelfs van de meldingen en aangiften gedaan in 2015 ten opzichte van 2014 bij politie en meldpunten internetdiscriminatie en een groei van 45% bij de antidiscriminatiebureaus. Negatieve beeldvorming en toenemende haatuitingen op internet waren ook prominent aanwezig in de onderzochte periode. In mijn laatste monitorrapport doe ik verslag van een diepgaand onderzoek hiernaar voor wat betreft de weblogs GeenStijl en van Powned. Bij de toename speelde een rol dat in de onderzochte periode de komst van grote aantallen vluchtelingen aanleiding was voor veel weerstand en protestacties. De gesignaleerde groei zwakte in 2016 weer af.
Er waren ook positieve ontwikkelingen, vooral in de rechtsspraak: voor het eerst werd een aanslag op een moskee door een rechter aangemerkt als een daad met terroristisch oogmerk en de daders werden veroordeeld tot een lange gevangenisstraf. Wilders werd veroordeeld voor zijn minder, minder uitlatingen.
Al met al lijken de gegevens er op te wijzen dat moslimdiscriminatie toeneemt. Hierbij is het goed te bedenken dat moslims niet alleen te maken hebben met islamofobie maar ook met discriminatie op grond van herkomst en kleur. De geconstateerde groei correspondeert met gegevens uit het recente rapport van het EU instituut Fundamental Rights Agency over discriminatie van moslims, een deelstudie van een breder rapport dat in december verschijnt. Er staan een hoop gegevens in over de mate waarin moslims in 15 Europese landen zich gediscrimineerd voelen. Ik licht er een paar uit en ga vooral in op Nederland waar Turken en Marokkanen tot de onderzoeksgroep behoren.
Vergeleken met 2008 voelt een hoger percentage zich gediscrimineerd op grond van religie (andere gronden zijn etnisch herkomst en kleur):17% (was 10 in 2008). De 2e generatie rapporteert meer discriminatie- ervaringen dan de 1e . Als het om de grond religie gaat rapporteren vrouwen meer ervaringen dan mannen, bij de grond etniciteit ligt het omgekeerd. Vooral bewoners van Noord-Afrikaanse afkomst rapporteren hoge percentages. Bijna de helft van hen werd naar eigen ervaring gediscrimineerd. Opmerkelijk is dat bij veel uitlatingen en praktijken verwezen wordt naar achternaam, kleding, uiterlijk en huidskleur. Dit laat zien hoezeer deze vorm van discriminatie deel uitmaakt van een algemener verschijnsel dat racisme heet. En ook dat het vaak gaat om een verstrengeling van gronden: religie, etniciteit waarbij voor vrouwen dan ook weer gender er doorheen speelt.
Opmerkelijk zijn de gegevens over de Nederlandse situatie. Nederland laat een hoge score zien van discriminatie ervaringen, vooral onder Noord Afrikanen/ voor Turken liggen de percentages steeds wat tot behoorlijk wat lager. In Nederland noemt 30% de grond religie (17% gemiddeld). Bedreiging en belediging komt meer dan gemiddeld voor . Ook wat betreft etnisch profileren door de politie scoort Nederland meer dan gemiddeld. Maar Nederland staat nog vaker bovenaan, ook waar dit positief kan worden geduid, zoals bij het % gediscrimineerde moslims dat een klacht indient. Gemiddeld is dat 12% (15 voor vrouwen en 10 voor mannen) terwijl dat voor Nederland 25 is volgens dit onderzoek, een opmerkelijke uitkomst ook gegeven de percentages die uit Nederlands onderzoek op dit gebied naar voren komen. Nederland scoort ook hoog wat betreft het bewustzijn van het voorkomen van discriminatie onder de onderzochte groep. Net iets meer dan het gemiddelde weten Nl moslims af van het bestaan van antidiscriminatie voorzieningen (30 versus 26 gemiddeld)
Wat verklaart nu deze hoge scores voor Nederland? Het rapport laat zich er niet over uit maar ik wil hier een belangrijke factor noemen. Een belangrijke oorzaak lijkt mij het negatieve openbare opinie klimaat rond moslims/islam waarin politiek en media een belangrijke want vormende rol spelen. Deze belangrijke rol bleek ook nog onlangs uit een onderzoek naar triggerfactoren voor moslimdiscriminatie (Verwey Jonker Instituut) onder jongeren en uit een recent onderzoek van VU-onderzoekers naar de inhoud van berichtgeving over moslims/islam in dagbladen. Daaruit blijkt dat moslims/islam systematisch voorkomen in het kader van negatieve berichtgeving.
Antisemitisme
De politie registreerde op het gebied van antisemitisme 335 incidenten, 21 % minder dan in 2015, 122 meldingen kwamen bij de ADV’s binnen, 17 % meer dan in 2015. Bij CIDI werden in 2016 109 incidenten gemeld, in 2015 waren dat er 126. Het gaat vooral om scheldpartijen, lastig vallen op straat en vandalisme. Van fysiek geweld was alleen in een paar gevallen sprake. Internationaal vergeleken staat Nederland er op dit gebied gunstiger voor. In 2016 Berlijn alleen al: 470 antisemitische voorvallen, Frankrijk 808 en de UK 1309. Het gaat hier steeds om offline incidenten.
Online scoort antisemitisme hoog. Nog deze zomer werd een website (Rijnlandmodel.nl) waarop uiterst antisemitische en andere racistische uitlatingen stonden na aangifte offline gehaald. Opmerkzaamheid van internetgebruikers en melden loont! Zorgelijk is dat ‘Jood’ nog zo vaak als scheldwoord wordt gebruikt en niet alleen in het voetbal, vooral ook politiemensen krijgen dit vaak naar hun hoofd geslingerd. Daarnaast worden ze regelmatig uitgescholden voor ‘homo’, ‘roetmop’ of ‘kutmarokkaan’, verwijzend naar verschillende discriminatie gronden waarmee de groepen worden geconfronteerd die hier vandaag aanwezig zijn om hun zorg te uiten en eenheid te tonen waar het gaat om de discriminatie die hen allen treft. De politie registreerde 23 vernielingen, waaronder ook bekladding met hakenkruizen. De internetmeldpunten registreerden in 2016 162 meldingen van antisemitisme.
LHBT'ers
LHBT-ers zijn in Nederland een groep met een lange traditie van non-acceptatie en onderdrukking. Ewoud Butter laat dit in zijn korte maar krachtige historische overzicht in een recente factcheck over dit onderwerp duidelijk zien. Wat mij speciaal opviel is een bericht over de vervolging in de Middeleeuwen ( bron: Dick Berents, Groniek 1980) toen geslachtsgemeenschap met Turken, Saracenen en Joden op één lijn werden gesteld met homoseksualiteit. Saracenen was een andere betiteling voor Moren of moslims Op vrijpartijen met mensen van een andere religie werd net zo hard gereageerd als op de liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht. Die onderdrukking en vervolging van homo’s ging nog lang door waarbij er soms oplevingen waren en het er dan weer rustiger aan toe ging. Ook het discours veranderde: in de 20e eeuw beschouwde men het vooral als een ziekte en werden naast joden, zigeuners en politieke opponenten ook homo’s door de nazi’s vervolgd. Langzamerhand is nadien de acceptatie gegroeid. Nog een kleine minderheid heeft uitgesproken negatieve opvattingen (7-10%) en de meerderheid accepteert homoseksualiteit in meer of mindere mate, met verschillen en nuances naar deelgroepen en deelonderwerpen (m/v, generaties, opleiding, migrantenachtergrond).
Bij deelonderwerpen gaat het bv om: betreft het een eigen kind, het homohuwelijk ed. Het grote accent dat in het publieke discours vaak gelegd wordt op de ant-lhbt houding van mensen met een migratie achtergrond verdient absoluut nuancering, blijkt uit onderzoek - waar het gaat om hun relatieve aandeel in antihouding en discriminerende praktijken en zeker waar het gaat om de achtergrond daarvan die veel meer dan in hun etnische herkomst moet worden gezocht in opleiding en sterkere religiositeit. De overaccentuering van een antihomo houding van mensen met een moslimachtergrond leidt tot uitwassen onder geradicaliseerde anti-moslim activisten, getuige het volgende voorbeeld.
In een(28 maart 2016) Facebook gesprek over een homoseksueel stel in Marokko, dat belaagd werd zei een 27 jarige man het volgende: ’De moslims vonden dit wel lachen, want homo's zijn voor hun toch geen mensen.'' …en ,,de kogel is te min voor ze. Ze moeten langzaam worden gemarteld. Moslims zijn geen mensen, maar het kankergezwel van de wereld.' De verdachte beledigde in deze discussie ook een vrouw door haar als een 'zandaap' te omschrijven, die vanaf de geboorte gevoed werd met 'smerige propagandapraat' van dat 'zieke pedogeloof'. Het online beledigen van moslims leverde de man een werkstraf op van 30 uur, waarvan de helft voorwaardelijk(Assen 2/5/2017 DVHN).
Gegevens van de Nationale Politie laten zien dat er tussen jan 2009 en sept 2013 769 keer geweld tegen homo’s werd geregistreerd. In 2015 vonden 1574 meldingen en aangiften plaats. Of dit verhoogde aantal verwijst naar een toename van discriminatie of een toename van meldingsbereidheid is hierbij een open vraag. Belangrijker is dat de gegevens zorgwekkend hoog zijn. 31 % van de homo’s meldt het afgelopen jaar negatieve incidenten te hebben meegemaakt, vooral opmerkingen, schelden en intimidatie. 15 % werd bespuugd. Een derde van de transgenders meldt maandelijks te worden beledigd vanwege het transgender zijn. 43% maakte tenminste één evident gewelddadig incident mee. De daders bestaan in absolute zin vooral uit Nl met een Nl achtergrond maar Turkse en Marokkaanse Nederlanders zijn procentueel wel oververtegenwoordigd.
Afro-Nederlanders
Ook discriminatie op grond van kleur waar veel Afro-Nederlanders mee te maken hebben gaat ver terug in de geschiedenis. Het stamt uit de periode van slavernij en kolonialisme. Over discriminatie op grond van kleur worden niet altijd apart gegevens verzameld maar deze grond wordt meegenomen in de meer algemene grond ‘herkomst’. Dit is de grond waarop al jaren lang de meeste meldingen worden gedaan. Daar vallen dan ook bv Marokkanen onder en Turken waar zij niet worden gediscrimineerd op grond van het geloof maar op herkomst. Het laatste gezamenlijke rapport over 2016 noemt wel even dat ongeveer de helft van de meldingen op de grond ‘herkomst’ gaat over kleur. In 2016 registreerde de politie 1723 incidenten op de grond herkomst waarbij het in iets minder dan de helft ging om kleur (860). De ADV’s kregen landelijk 2001 meldingen op herkomst. Het gaat bv om scheldpartijen met woorden als dobberneger, jankneger en zwarte aap of White Power-bekladdingen. Er doen zich veel gevallen van arbeidsdiscriminatie voor. Relatief veel meldingen, vooral van internet uitingen, hadden in 2016 betrekking op Silvana Simons, de aanvoerder van de partij Art. 1. De recent opgelaaide Zware Pietdiscussie vormt de afgelopen jaren vooral online aanleiding voor racistische uitlatingen. De Internetmeldpunten registreerden 200 meldingen op grond van kleur.
Ik heb zojuist een aantal basisgegevens over discriminatie van verschillende groepen de revue laten passeren. Discriminatie lijkt voor alle gronden een vrij structureel voorkomend gegeven. Tegelijkertijd zien we bij alle gronden een conjunctuur die reageert op de context en actuele gebeurtenissen: als de spanningen rond het Israel Palestinaconflict toenemen zien we een toename van antisemitisme, als er islamistische terreur aanslagen plaats vinden zien we meer gevallen van islamofobe agressie, als de Zwarte Piet discussie oplaait meer gevallen van discriminatie van Afro Nederlanders. Toch is er bij moslimdiscriminatie meer aan de hand in vergelijking met de andere gronden. Alleen hier is er sprake van een breed gedeeld algemeen onderliggend klimaat van antipathie en negatieve beeldvorming. Dat is een zeer zorgelijke trend die naast de bestrijding van discriminatie uitingen maatschappij breed om een antwoord vraagt In de media, in de politiek, in het onderwijs en in de publieke discussie moet deze mainstream voedingsbodem voor discriminatie worden weggenomen.
Meer over afro-nederlanders, antisemitisme, discriminatie, ineke van der valk, joden, lhbt-ers, moslimdiscriminatie, moslims, veiligheidspact tegen discriminatie.
