Home » Blog » Achtergronden » Nieuwsuur over herbronnen, segregatie en waar gaat het heen?

Nieuwsuur over herbronnen, segregatie en waar gaat het heen?

In achtergronden door Martijn de Koning op 22-11-2017 | 07:49

Afgelopen zondag zond Nieuwsuur een reportage uit die als strekking had dat ‘steeds meer jonge moslims leven naar strikte islamitische regels’. Nieuwsuur en arabist Jan Jaap de Ruiter wekten de indruk dat dit herbronnen tot segregatie zou leiden.

'Wie segregeert nu wie, wie plaatst nu wie buiten de samenleving?' vraagt antropoloog Martijn de Koning zich in onderstaand artikel af.

We zien twee mannen, Ali Houri en Abid Tounsi, die een lezing geven in Genk en later zien we Ali Houri nog een keer aan de VU. Ali Houri is een voormalige voetballer die prediker werd: broeder Elkhattab. Hij wordt in de reportage neergezet als ‘orthodoxe islam prediker’. Abid Tounsi was rapper Salaheddine (onder andere bekend van ‘Het land van…’), maar heeft nu de muziek afgezworen en vertelt over de keuzes die hij gemaakt heeft in zijn leven, in het bijzonder na de geboorte van zijn kind. Bij beide lezingen zitten mannen en vrouwen in dezelfde ruimte met de meeste mannen voorin en vrouwen achterin.
 

Een ‘zuivere islam’

Bij beide mannen staan de lezingen in het teken van het veranderen van je leven en een zekere vorm van empowerment. Het idee dat je daarvoor moet terugkeren naar wat men een zuivere islam noemt, is niet zo nieuw. Het is een fenomeen dat al is beschreven in mijn proefschrift (2008) en dat van Ketner (2008) en ook anderen schreven daar al eerder over.

Het is sowieso niet zo’n nieuw idee. Wat men doet is deels: ‘herbronnen’. Mensen gaan zich bezinnen op hun eigen leven bijvoorbeeld door middel van de vraag ‘wat zegt de islam nou eigenlijk?’. Dan komt bijna als vanzelf de vraag op ‘maar wat is die islam nou eigenlijk echt’. Het idee dat je dan gaat kijken naar de oorspronkelijke geschreven bronnen en de eerste generaties moslims, is dan niet onlogisch. Maar het zegt nog niet meteen wat er dan moet gebeuren. In dit proces van zelfreflectie waarbij ideeën over een authentiek zelf en een authentieke islam vaak bij elkaar komen (en wat ik ook wel herbronnen noem), is die islam uit de begintijd een soort wenkend perspectief. Het biedt nog geen concreet actieprogramma voor het hier en nu in het leven van de individuele gelovige, zo blijkt eigenlijk continu uit al het onderzoek. Predikers spelen een belangrijke rol om hier richting aan te geven: in die zin hebben ze gezag, maar dat is ook weer voorwaardelijk omdat jongeren zelf bepalen welke gezaghebbende prediker ze uitkiezen. Zie bijvoorbeeld het proefschrift van Daan Beekers (2015) over islamitische en christelijke jongeren waarin hij ook het fenomeen van rondreizende predikers behandeld.

Het herbronnen levert jonge moslims iets belangrijks op wat we ook terugzien in de lezingen van Tounsi en Houri. Zoals een van de geïnterviewde vrouwen zegt: ‘ook al heb je een slecht verleden, je kunt altijd terugkomen tot het goede’.

Waar zijn we mee bezig?

En daar zien we dan een scheiding der geesten in de uitzending tussen de moslims enerzijds en Nieuwsuur en Jan Jaap de Ruiter anderzijds. Waar de predikers en geïnterviewde mensen mee bezig zijn is de vraag: ‘waar ben ik mee bezig in de samenleving als moslim’? Dat is geen vraag over hoe isoleer ik me van de samenleving, maar een hoe participeer ik als moslim. Dus als ik niet kan bidden op het werk vind ik dat dan een probleem of niet? Het kan zijn dat men dat eerst geen probleem vond (zoals één van de geïnterviewden stelt), maar dat een herbronning leidt tot de conclusie dat dit toch een lankmoedige manier is om om te gaan met je geloof. Hetzelfde geldt voor de geïnterviewde die van de modewereld is over gestapt naar ander werk. Participatie staat daarbij centraal, sterker nog isolatie lijkt niet eens een optie te zijn. Het wordt in ieder geval niet genoemd.

Het idee dat je hier moet participeren en het idee dat de islam als religie een perfecte godsdienst is ook voor het hier en nu, betekent eigenlijk dat de geïnterviewde dames vooral praktische problemen zien. Bijvoorbeeld, als je zelf geen muziek meer wil luisteren, hoe ga je er dan mee om als vrienden en vriendinnen wel muziek luisteren?

Waar de verslaggever en ook Jan Jaap de Ruiter echter mee bezig zijn, is het vraagstuk van segregatie en integratie. Past dit wel bij de Nederlandse samenleving? En het kader lijkt dan toch heel sterk te zijn: hoe meer islam, hoe meer segregatie en hoe minder integratie. Signalen die voor hen wijzen op segregatie (zoals het stoppen met een mode-opleiding) worden eruit gepikt in het bijbehorende artikel. Dat dezelfde dame vermeldt gewoon ander werk gevonden te hebben waar ze blij mee is, wordt genegeerd. Je vraagt je af of men wel echt luistert naar wat die vrouwen te melden hebben.

Segregatie en salafisme

Opvallend is hier ook het segregatie argument. Volgens mij is dit de linkse variant van het islamofobe islamiseringsargument. Dat laatste verklaart iedere vorm van het scheppen van ruimte door moslims als (zichtbare) moslims tot een aantasting van de culturele identiteit van Nederland. Deze linkse variant ziet iedere vorm van het scheppen van ruimte van moslims als (zichtbare) moslims tot een zich afkeren van de culturele identiteit van de samenleving en een vorm van parallelle samenleving. Zie bijvoorbeeld de kamervragen die gesteld zijn door Zihni Özdil van GroenLinks:

Opvallend is ook hier dat er verwezen wordt naar het salafisme. Ook Jan Jaap de Ruiter doet dit. Het is echter niet duidelijk wat hier nu salafistisch aan is (Ali Houri was weliswaar in het verleden actief in kringen die zich rekenen tot de salafi methode van islam, maar is dat nu niet meer ook niet bij de As Soennah moskee die De Ruiter noemt). Wel wordt in het item op een gegeven moment door de verslaggever gesteld, dat de gesprekspartners willen leven volgens de profeet, ‘als een salafi’. De vrouwen antwoorden daarop, ‘Ja precies als een salafi.’ Maar wat wordt hier nu met salafi bedoeld? Het idee dat je terug moet naar de eerste generaties moslims om te weten wat de islam nu echt zegt? Het salafisme? Of nog wat anders. En hebben de verslaggeefster en de vrouwen met wie ze spreek het over hetzelfde? Mijn inschatting is van niet.

Özdil gaat er in zijn vragen vanuit dat de salafistische stroming groeit. Maar dat weten we helemaal niet, ook het WODC rapport waar hij zich op baseert geeft slechts een indicatie, maar kan geen cijfers geven (die zijn er ook niet). We weten ook niet of er meer moskeeën zijn die onder ‘salafistisch bewind’ staan (dat gaat ook al jaren op en neer), we weten niet of er meer bijeenkomsten zijn, maar de bijeenkomsten zoals in deze reportage zijn in ieder geval niets nieuws. En het label ‘salafistisch’ wordt hier als een verklarende factor beschouwd, maar gezien de ambivalenties, is dat toch wel hoogst problematisch.

Alarmisme en het surveillance regime

“Wist u hiervan?” is de vraag van de Nieuwsuur presentator aan Jan Jaap de Ruiter. Het is niet zo dat hier een terroristisch complot is ontdekt of massale fraude of iets anders illegaals. Nee, het gaat, volgens de presentator, om een ‘pleidooi tegen de moderniteit’. De Ruiter vindt het schokkend om te zien dat in de zalen mannen voor en vrouwen achter zitten: “dat is geen vooruitgang, tenminste dat vind ik.”.
 

Hier wreekt zich, naast de alarmistische betekenisgeving over een poging van moslims om vroom gedrag te verwezenlijken, een gebrek aan elementaire nieuwsgierigheid. Inderdaad, zoals De Ruiter terecht vast stelt, er is overal in Nederland muziek. Dus als je geen muziek wil, moet je je afscheiden van de samenleving zo is de gedachtengang. Bij De Ruiter. Niet bij de moslims in kwestie blijkbaar anders waren ze niet eens op de plek van bestemming aangekomen. Dus de vraag is, hoe doet men dat dan? Die wordt niet in de reportage gesteld. Want buiten de samenleving is toch wat lastig, wat bedoelt men daar dan mee?

De Ruiter veroordeelt niet de intentie van moslims om een zuivere islam na te streven, maar waar leidt dat naar toe is zijn vraag. Eén van de vrouwen zegt dat ze islam voor 20% praktiseert en dat ze naar 100% wil: ‘dan ben je bijna 100% van de samenleving afgekeerd’ zo is de redenering van De Ruiter. Maar wat is dat dan? Wat bedoelt zij met 100% en wat bedoelt De Ruiter met islam als hij dat ziet als tegenstrijdig met de samenleving? Immers, die islam is hier al jaren en het ziet er niet naar uit deze verdwijnt. En wat is dan die samenleving? En het gaat hier, deels, om studenten. Hoe zijn die zover gekomen dan als de islam hen tegenhoudt om te participeren? Ook de islam als verklarende factor voor gedrag, werkt hier niet in de analyse.

Vrij snel wordt hier dan ook de link gelegd met salafisme en vervolgens met geweld. Nu zit er veel tussen het volgen van de salafi methode en het daadwerkelijk gebruik van geweld, maar het is wel van belang dat dit altijd terug komt: “er hangt wel een donkere wolk van geweld boven” aldus De Ruiter. De Ruiter zegt daarmee niet dat iedereen hier geweld gaat gebruiken, maar plaatst wel alle salafisten en ook moslims in deze reportage in het risicobankje. Daarnaast zien we inmiddels dat de discussie over de vervroming van moslims een veiligheidsdiscussie is geworden: of het gedrag van moslims ok is, wordt afgemeten met de vraag hoe gevaarlijk het is. We zien hier de surveillance van moslims in het debat over moslims en vervroming wordt gezien als een indicator om het veiligheidsvraagstuk aan de orde te stellen.

De vraag is nu wat het probleem is? Mensen die zelf ervoor kiezen muziek te mijden en dan compromissen moeten sluiten? Mensen die geen volledige seksescheiding praktiseren, maar wel een praktische oplossing daarvoor zoeken? Of mensen die moslims die bezig zijn met herbronnen uiteindelijk in het verdachtenbankje zetten? Wie segregeert nu wie, wie plaatst nu wie buiten de samenleving?

Dit artikel verscheen eerder op het blog van Martijn de Koning en is in overleg met hem ook op Republiek Allochtonië geplaatst

Zie/luister ook:

Leidt het naleven van naleven van een striktere vorm van islam tot segregatie? Met publicist en moslim @nourdeenw en Arabist @janjaapderuiter
https://t.co/80DJVvx4zo

— De Nieuws BV (@denieuwsbv) 21 november 2017

Meer over herbronnen, islam, media, salafisme, segregatie.

Reacties