Home » Blog » Opinie » Als we de problemen ván vluchtelingen niet aanpakken, zullen de problemen mét vluchtelingen niet verdwijnen

Als we de problemen ván vluchtelingen niet aanpakken, zullen de problemen mét vluchtelingen niet verdwijnen

In opinie door Eduard Nazarski op 20-09-2015 | 10:32

"Op 17 september 1990, 25 jaar geleden, begon ik te werken bij VluchtelingenWerk. Vanaf 1997 was ik ook actief in ECRE, de European Council on Refugees and Exiles. En vanaf 2006 werk ik bij Amnesty. Op basis van die 25 jaar ervaring in het opkomen voor de rechten van vluchtelingen heb ik enkele enkele persoonlijke beschouwingen over vluchtelingenbeleid opgeschreven. "

Zo begon Eduard Nazarski afgelopen donderdag een feuilleton op zijn facebookpagina. Het eerste deel ging over Europa ( donderdag), het tweede over opvang in de regio (vrijdag) en vandaag volgde deel 3 over Nederland. De drie delen worden hieronder weergegeven met links naar de facebookpagina van Eduard Nazarski.

1. Een gezamenlijk Europees beleid: noodzakelijker, maar ook verder weg dan ooit? (bron: facebookpagina Eduard Nazarski)

In 1989 leek het simpel en duidelijk. De bedoeling van de Schengen-landen was dat er begin jaren 90 een geharmoniseerd Europees beleid zou komen. Maar de praktijk was anders. Afzonderlijke landen reageerden alle op soortgelijke wijze op de komst van veel meer asielzoekers begin jaren 90. Strenger beleid, afschrikwekkend zelfs, met als doel niet 'het afvoerputje van Europa' te worden.

Dit leidde tot een 'waterbed' effect: toen Duitsland de grondwet veranderde om een strenger asielbeleid mogelijk te maken kwamen prompt er veel meer asielzoekers naar Nederland en andere landen. En bij de massale komst van vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië in 93, en Kosovaren in 99, had elk land zijn eigen maatregelen voor tijdelijke of andere vormen van bescherming. Gevolg: geen geharmoniseerd beleid, maar een lappendeken aan regelingen. En steeds strenger beleid: scherpere vereisten voor visa, een einde aan de mogelijkheid op ambassades asiel te vragen, sancties tegen vervoermaatschappijen, strengere regels met betrekking tot ongedocumenteerden, de diverse landen kopieerden elkaars restrictieve beleid in hun race to the bottom.

In EU verband werd in opeenvolgende overlegrondes gesproken over de noodzaak van harmonisering en werden stappen gezet. Ik herinner me levendig hoe blij ik was toen de regeringsleiders in 1999 in het Finse Tampere (wij hadden daar een eigen conferentie belegd) plechtig stelden dat ze voortaan uit zouden gaan van een 'full and inclusive interpretation of the refugee convention'. De Finse premier Lipponen zei toen al 'be vigilant', wees waakzaam. En inderdaad: in 2004 publiceerde ECRE een rapport met de titel 'Broken Promises, Forgotten Principles'.

Bij de Dublin verordening (de eerste versie dateert uit 1990) werd afgesproken het eerste land waar een asielzoeker kwam, ook het asielverzoek moest behandelen. Daarbij was van meet af aan duidelijk dat Griekenland, Italië en Spanje het zwaar voor de kiezen zouden krijgen. En ook dat de verschillen in faciliteiten tussen de EU landen wel heel erg groot waren. Vanaf 2004 werd afgesproken te koersen op een Common European Asylum System en werden richtlijnen afgesproken voor onder meer de asielprocedure, opvangen terugkeer. Die richtlijnen moesten door de afzonderlijke landen in nationale wetgeving en praktijk worden omgezet. Op papier misschien nog mooi, maar de praktijk bleef achter. Dus konden Roemenië, Bulgarije, Griekenland, Estland, Letland, Litouwen, Slovakije en niet te vergeten Hongarije het 'implementeren’ van Europese afspraken tot het uiterste uitstellen en traineren en is daar geen sprake van voorzieningen die aan de meest minimale normen voldoen.

Europese landen investeerden enorm in grensbewaking (tussen 2008 en 2013 1,8 miljard), en in het bouwen van muren en hekken. Spanje bouwde hoge hekken bij zijn Afrikaanse enclaves Ceuta en Melilla, Griekenland trok een muur op bij de Turkse grens, Bulgarije deed hetzelfde en enkele dagen geleden voltooide Hongarije de muur op de grens met Servië.

Maar nu Griekenland en Italië het aantal migranten niet meer aankunnen, wankelt het systeem. Afzonderlijke landen voeren opnieuw grensbewaking in, en de EU ministers werden het afgelopen maandag niet eens over herverdeling van 160.000 mensen. Terwijl de ‘elephant in the room’, de noodzakelijke hervestiging in de komende jaren van pakweg 1,4 miljoen Syrische vluchtelingen ‘uit de regio’ niet eens besproken werd.

2. Opvang in de Regio (bron: facebookpagina Eduard Nazarski)

Bij het eerste debat in de Tweede Kamer over asielbeleid, in 1987, stond het concept 'opvang in de regio' al centraal. Sindsdien is bijna tot vervelens toe gesteld dat vluchtelingen vooral in hun eigen regio opgevangen moeten worden, en daar vooral ook moeten blijven. Tegelijk leek men erin te berusten dat de kwaliteit van die opvang in de regio volstrekt ondermaats was en bleef.

Gevolg: uitzichtloze, mensonterende situaties in landen als Pakistan (ik sprak daar in 2004 Afghaanse vluchtelingen die meer dan 20 jaar in een kamp verbleven) en Kenya waar het Kakuma kamp een instituut op zichzelf is geworden. En vaak ook zeer onveilige situaties. In het Yarmouk kamp voor Palestijnse vluchtelingen in Syrië vielen vorig jaar tientallen slachtoffers door geweld van buiten. En bijna overal geldt helaas dat vrouwen extra risico lopen, en dat spanningen gewelddadig naar buiten kunnen komen. Daardoor is de opvang in de regio vaak een ware broedplaats voor mensenrechten-schendingen van allerlei aard.

Behalve het als het ware 'ophokken' ( de Engelse term is Warehousing) van vluchtelingen is even onthutsend ook dat er in nieuwe situaties, zoals in en rond Syrië en zeker ook voor vluchtelingen ut de Centraal Afrikaanse Republiek, gewoon nauwelijks voorzieningen zijn.

Het moet gezegd dat Nederland in financieel opzicht zijn deel heel behoorlijk neemt. Maar waarom is er niet veel feller opgetreden tegen landen als Japan, Rusland of Australië die het vertikken hun financiële aandeel bij te dragen? En waarom nemen landen niet veel meer vluchtelingen op in hun hervestigingsprogramma's? Hier blijft Nederland steken op een schamele 500 per jaar. En Saudi Arabië: nul. Wie heeft de Saudische regering daarop aangesproken?

Van het benodigde budget in 2015 om vluchtelingen uit Syrië enigszins menswaardig 'in de regio' op te vangen, is op dit moment, half september, nog maar 40% is toegezegd. Een van de gevolgen: de toelage om eten te kopen wordt volgende maand gehalveerd. En even schrijnend: er is zeer dringend behoefte aan 400.000 opvangplaatsen elders in de wereld. Die zijn dan bedoeld voor mensen die speciale zorg nodig hebben, of niet veilig zijn. Die 400.000 plaatsen elders zou natuurlijk de opvang in de regio enorm ontlasten. Maar ze komen tot nu toe niet.

Niet genoeg doen aan veiligheid, er jarenlang in berusten dat er domweg te weinig voedsel, medische zorg, onderwijs is vanwege het enorm tekortschietend budget, veel te weinig doen aan hervestiging, en tegelijk de mogelijkheden op een legale manier asiel aan te vragen nagenoeg geheel inperken: zo spelen regeringen mensensmokkel in de kaart.

Terwijl er dus jarenlang veel te weinig gebeurde om de hard nodige middelen te krijgen om minimale voorzieningen te kunnen bieden, en er ook veel te weinig plaatsen voor hervestiging werden aangeboden, werd er wel hartstochtelijk gepleit voor 'processing in the region', dus het beoordelen van asielverzoeken buiten de EU. Denemarken kwam ermee in de jaren 80, Nederland ( Bolkestein) in de jaren 90, er kwam een High Level Working Group in de EU, Tony Blair zinspeelde erop, en de Verenigde Naties startten een project met de naam 'Convention Plus'. Bij de behandeling van de VreemdelingenWet 2000 stelde VVD woordvoerder Henk Kamp in de Tweede Kamer: 'Als dit concept consequent wordt toegepast, kan het in één klap de asielproblematiek in Nederland en andere vergelijkbare landen oplossen.'

En het bleef niet bij woorden. Khadaffi, toen nog afgeschilderd als een exentrieke leider, die overigens wel voor stabiliteit zorgde, kreeg in 2005 vele miljoenen om in Libië centra in te richten. Maar het kwam er allemaal niet van: te veel praktische, juridische en principiële bezwaren. Maar het idee bleef opkomen. In 2010 publiceerde de Advies Commissie Vreemdelingen Zaken een studie op verzoek van staatssecretaris Albayrak over 'External Processing'. Ook daarin staan vele juridische en praktische haken en ogen duidelijk beschreven. Het rapport geeft ook een overzicht van initiatieven en stelt dan:

Uit dit overzicht blijkt dat er de afgelopen tien jaar een aantal malen vanuit verschillende kanten is opgeroepen om een mogelijkheid te creëren om de inhoudelijke behandeling van een verzoek om internationale bescherming door (een lidstaat van) de EU buiten het grondgebied van de EU te kunnen laten plaatsvinden. Om uiteenlopende redenen heeft geen van deze voorstellen geleid tot concrete stappen. Desondanks werd het idee steeds weer opnieuw naar voren gebracht.

En dat gebeurde dus onlangs weer opnieuw, toen het kabinet zijn toekomstvisie ontvouwde. Zou er dan niemand dat ACVZ rapport bij de hand gehad hebben? Of zou in het kabinet minister Kamp niet meer weten wat hij als kamerlid bepleitte?

En ondertussen komt de winter er weer aan. Als er niet heel snel iets, veel, gebeurt zullen de ruim vier miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije, Libanon of Jordanië, en de acht miljoen die binnen Syrië op de vlucht zijn geslagen, in nog ellendiger omstandigheden dan nu komen. Moeten we dan weer afwachten tot er berichten en foto's komen van tenten in de sneeuw en van kinderen die doodvriezen omdat er te weinig dekens zijn?
 

Deel 3 Ondertussen in Nederland. (Bron: facebookpagina van Eduard Nazarski)

Halverwege de jaren 80 ontstond er in Nederland een sfeer van chaos en paniek rond asielzoekers. Er kwamen ineens binnen een jaar 2000 asielzoekers uit Sri Lanka. Het regeringsstandpunt was dat Nederland geen immigratieland was, en deze mensen dus niet kon opnemen. Daarom moesten ze terug. Dat leidde tot enorme commotie. Behalve Tamils kwamen en ook mensen uit Iran, Irak, Somalië en Ethiopië. Dat was een heel verschil met de vluchtelingen uit de afschuwelijke Latijns Amerikaanse dictaturen en ook met de Vietnamese bootvluchtellingen. Bovendien waren het er veel en veel meer. 'Sober doch humaan' werd het sleutelbegrip voor het verblijf. Al snel kwam daar bij 'streng maar rechtvaardig' voor de toelatingsprocedure.
Er moest opvang komen. Voor Tamils kwam er de Bed Bad Brood regeling. En in 1987 kwam de algemene Regeling Opvang Asielzoekers: gemeenten gingen elk een evenredig deel in de opvang van asielzoekers nemen, en er kwamen asielzoekerscentra voor de eerste opvang. Bij de aankondiging van centra was er overal ongemak en een gevoel overvallen te worden, en kwamen er verhitte debatten. Die vonden ook met steeds kleinere tussenpozen in het parlement plaats, en natuurlijk ook in de media. Het 'grenshospitium' waar asielzoekers op Schiphol werden opgesloten - in een juridische fictie dat die nog niet in Nederland waren - leidde tot felle discussie. Dieptepunt begin jaren 90 was de bomaanslag op het huis van staatssecretaris Kosto.
De overheid kon de benodigde opvangcapaciteit nauwelijks aanslepen. Nadat enkele asielzoekers in maisvelden hadden moeten overnachten riep minister d'Ancona op TV uit dat het departement van ijsschots naar ijsschots sprong om opvang te realiseren en deed ze een klemmend beroep op gemeenten.
Mede door de crisis in Joegoslavië kwamen er veel meer mensen, met een hoogtepunt in 1994: 54.000 asielzoekers. Foto's van uitgemergelde Joegoslaven in kampen zorgden voor een schok en leidden tot oproepen van vele individuele burgers om meer vluchtelingen op te nemen. Voor ex-Joegoslaven gold eerst de Tijdelijke Regeling Opvang Ontheemden die drie maanden opvang voorzag. Toen de oorlog daarna nog niet over bleek, groeide het tekort aan goede opvang.
Achtereenvolgende bewindspersonen bezwoeren steeds weer opnieuw dat zij de zaak nu bijna onder controle hadden en dat er dan dus minder asielzoekers zouden komen.

Er kwamen voortdurend nieuwe vormen van opvang. Na asielzoekerscentra ook opvangcentra, tijdelijke opvangcentra, noodopvang, aanmeldcentra, terugkeercentra, uitzetcentra, detentiecentra, vrijheidsbeperkende locaties.
Steeds weer opnieuw werd er nieuwe wet- en regelgeving ingevoerd. Er waren verhitte politieke debatten over een gedoogststus, een ontheemdenstatus, over een herziening van de vreemdelingenwet, en het al dan niet afschaffen van de mogelijkheid tot hoger beroep, en over een verkorting van de asielprocedure. VVD voorman Bolkestein wilde asielverzoeken buiten Europa behandelen, burgemeester Gruiters van Lelystad wilde in Nederland alleen vluchtelingen uit Europa. In 1992 werd de opvang van asielzoekers weggehaald bij WVC, en werd Justitie verantwoordelijk voor opvang, toelating en terugkeer. In 1994 ging de herziene vreemdelingenwet in. In 1996 werd de ROA afgeschaft. Er kwam, geheel in de stijl van de watermetaforen van instroom, doorstroom, uitstroom, waterbed-effecten en de wens zeker niet het afvoerputje van Europa te worden, een 'waterscheiding'. Voortaan was het Rijk verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers, en de gemeenten voor huisvesting van vluchtelingen.

Naast het probleem van de opvangcapaciteit bleek ook de IND capaciteitsproblemen te hebben. Maar ook daar gold de mantra dat alles bijna onder controle was, dat de instroom dan zou verminderen. Dus kwam er geen substantiële uitbreiding van capaciteit voor de IND, dat duurde tot 1998. Daarom groeiden de doorlooptijden en was er dus nóg meer opvangcapaciteit nodig. In 1998 bereikte de discussie een nieuw kookpunt, toen er vanwege opvangtekorten legertenten in Ermelo werden neergezet. Maar die tenten waren erg oud, en lekten. De beelden gingen de hele wereld over. Ik herinner me nog levendig hoe ik op een zaterdagmiddag in Ermelo ging kijken, toen die tenten er net stonden, ik door de modder moest baggeren ( die kwam tot over mijn enkels) en ontdaan was over de deplorabele staat van de tenten, van de wc's en douches. De IND kwam met een voorspelling dat er nog veel meer asielzoekers zouden komen, wel 160.000. Cohen liet zich ontvallen dat dan het asielstelsel zou ontploffen. In de discussie die volgde zei een getergde premier Kok 'wie het weet mag het zeggen'. Weer volgde een hausse aan discussies en plannen. En zo kwam in 2000 een geheel nieuwe VreemdelingenWet.

Er waren voortdurend incidenten, die dan weer in media of politiek uitvergroot werden. Roemeense asielzoekers kwamen naar Nederland en kochten van hun toelage kratten bier. Inwoners van Vught wilden een complex opkopen waarin een AZC gepland was. Burgemeester Wallage van Groningen stelde op grond van politiestatistieken dat asielzoekers vijf a zes keer zo crimineel waren dan Nederlanders. Een gedegen criminologisch rapport een half jaar later ontkrachtte de oorspronkelijke stelling, maar dat rapport kreeg veel minder aandacht. In Elst werd een avondklok voor asielzoekers ingesteld. En na de moord op Marianne Vaatstra in Kollum gingen vele beschuldigende vingers naar asielzoekers.

De wachttijden groeiden. Een verblijf van vijf, zes of zeven jaar in diverse asielzoekerscentra was geen uitzondering meer. De discussie over een mogelijk ‘pardon’ begon in 1998. Voor de verkiezingen in 2002 zei een PvdA kamerlid tegen mij dat het nu niet de tijd was dat pardon in te voeren, dat zou beter in het regeerakkoord kunnen. Alleen: de partij leed een enrme nederlaag en nam niet deel in de nieuwe regering. Dus ging de discussie over een Pardon door. Opvallend hier is de grote rol van burgerinitiatieven. Een Royaal Gebaar van schrijfster Marion Bloem kreeg in korte tijd zeer veel publiciteit en honderddduizenden steunbetuigingen. En het project 26.000 gezichten liet mensen zien bij de abstracte aantallen. Korte portretjes van vluchtelingen, kwamen dagelijks op TV. Uiteindelijk kwam er in 2007 kwam een Generaal Pardon. Jaren daarna kwam een Kinderpardon.

Er kwam meer nadruk op terugkeer. De pilot Gefaciliteerde Terugkeer Ethiopische Afgewezen Asielzoekers vond eind jaren 90 plaats. Daarna kwam er geleidelijk steeds meer dwang.
Bij de brand in detentiecentrum Schiphol, nu bijna 10 jaar geleden, kwamen elf mensen om het leven. De vraag waarom die daar eigenlijk vast zaten is nog steeds relevant. De ministers Verdonk en Donner wilden illegaal verblijf strafbaar stellen maar zagen daar na rijp beraad en gedegen studie vanaf. Jaren later kwam hetzelfde plan weer op tafel. En weer ging het niet door.
De zelfmoord van Alexander Dolmatov in het detentiecentrum Rotterdam, in 2013, leidde tot discussies over ‘de menselijke maat’ die zoek was geraakt.

Waar het beleid steeds restrictiever werd, groeide de rol van de Nederlandse en van de Europese rechter. De Europese rechter maakte een einde aan het terugsturen van asielzoekers naar Somalië en aan de praktijk om asielzoekers die in Griekenland waren geweest, terug te sturen naar een situatie zonder opvang of voorzieningen in dat land. En het Comité voor sociale rechten was vorig jaar heel duidelijk: Nederland schendt mensenrechten door uitgeprocedeerde asielzoekers basale opvang en voeding te onthouden. Een gevolg van deze uitspraken: een politieke discussie over de vraag of het Hof zich niet veel te veel met interne aangelegenheden inliet.

Het aantal asielzoekers lag vanaf 2004 tussen de 10.000 en de 15.000. De Centrale Opvang Asielzoekers zakte van bijna 84.000 plaatsen in 2000 naar ongeveer 25.000 plaatsen. Discussie kwam er vooral naar aanleiding van individuen. Verdonk kreeg te maken met Taida Pasic, Leers met Sahar en Mauro, Teeven met Shenjun en Renata, en Dijkhof met Marcia en Glaucio. Hun situatie paste niet in de algemene regelgeving, en hun situatie werd in de media uitvoerig belicht.

Vorig jaar steeg het aantal asielzoekers, met name van Eritreeërs en Syriërs. Toen er enkele weken lang 1000 per week kwamen, stelde Teeven dat als het zo doorging wij in 2015 maar liefst 65.000 asielzoekers zouden krijgen. Het ging niet zo door.

En dan dit jaar. Wij weten dat de situatie in Syrië en ook Eritrea wanhopig is. En wij zien het bouwwerk van Europese afspraken wankelen. Op dit moment komen er 700 asielzoekers per dag. Dat is ontzettend veel, en je zou er maar voor moeten zorgen dat die allemaal een bed, een dak en iets te eten krijgen.

Maar.
Waarom is er in de relatief rustige jaren, toen het COA enorm inkromp, geen buffercapaciteit in stand gehouden? Dus opvangplaatsen die gebruikt zouden kunnen worden als er meer asieozoekers zouden komen? Dat dat zou kunnen gebeuren was iedereen duidelijk, maar hier ook beleid op baseren was politiek taboe. Daarbovenop kon het gebeuren dat gemeenten hun taakstelling voor de huisvesting van vluchtelingen gewoon lieten versloffen. Gevolg: 13.000 mensen met een status verblijven nu in een centrum.

Dus volgen er net als in 1987 en de jaren daarna situaties dat mensen zich overvallen voelen door de komst van een asielzoekerscentrum, komen er discussies, zullen noodvoorzieningen ingesteld worden die voor een wat langere periode niet voldoen. En zullen vele mensen met initiatieven, ideeën, plannen en voorstellen komen.

Ik heb de wijsheid niet in pacht als het gaat om het ontwikkelen van een meer duurzaam systeem van toelating en opvang. Maar een ding staat voor mij vast: als we de problemen ván vluchtelingen niet aanpakken, zullen de problemen mét vluchtelingen niet verdwijnen.

Eduard Nazarski is directeur van Amnesty International. Deze stukken verschenen eerder op zijn facebookpagina en zijn in overleg met hem ook op Republiek Allchtonië geplaatst.

Zie ook de petitie van Amnesty: Rutte, verwelkom vluchtelingen

Meer over vluchtelingen op Republiek Allochtonië hier

Volg Republiek Allochtonië op twitter of like ons op facebook.  

Waardeert u ons werk? U kunt het laten blijken door een bijdrage over te maken op rekeningnummer NL12INGB0006026026 ten name van de stichting Allochtonenweblog te Amsterdam. Met een donatie van 5 euro zijn we al blij. Meer mag ook!  

Meer over amnesty, amnesty international, asielzoekers, eduard nazarski, vluchtelingen.

Reacties